Ebû Urve Ma’mer b Râşid el-Ezdî el-Basrî es-San'ânî (v.153/770)

bazı çağdaş kaynaklarda yanlışlıkla dedesinin adı gibi gösterilmiştir. Yemen'in San'a şehrine yerleştiği ve orada uzun süre ikamet ettiği için San'ânî nisbesiyle meşhur olmuştur. Ezd kabilesine mensup bir kişinin azatlısı olduğundan Ezdî nisbesiyle de anılmıştır.49 Ma'mer b. Râşid’in, on dört yaşından itibaren Katâde b. Diâme'nin rahle-i tedrisinde bulunduğu söylenmektedir. Yemenliler onun ülkelerinde kalmasını sağlamak için Yemenli bir hanımla evlenmesine gayret etmişlerdir.50

Ma'mer b. Râşid'in en önemli hocası Basra'da kendisinden ilim öğrenmeye başladığı Katâde b. Diâme'dir. Ma'mer bu dönemde Katâde'nin söylediği her şeyin sadrına nakşedildiğini ve bunları hiç unutmadığını belirtir. Ticaret için gittiği Medine'de görüşüp kendilerinden icazet aldığı İbn Şihâb ez-Zührî, Amr b. Dînâr ve kendisinden istifade etmek için gittiği Yemen'de görüştüğü Hemmâm b. Münebbih onun önemli hocaları arasında yer alır. Yemâme'de Yahya b. Ebû Kesîr, Kûfe'de A'meş ve Zeyd b. Eslem, Abdullah b. Şübrüme, Abdullah b. Tâvûs gibi muhaddislerin yaşadığı bir çevrede bulunup onlardan faydalandı. Kendisinden Süfyân es-Sevrî, Yahya b. Ebî Kesîr, Eyyûb es-Sahtiyânî, Amr b. Dînâr gibi bazı hocaları, ayrıca Saîd b. Ebî Arûbe, Ebân b. Yezîd, İbn Cüreyc, Hişâm ed-Destüvâî, Şu'be b. Haccâc ve Süfyân b. Uyeyne

48

Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, VI, 15-26.

49

İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-Tadîl, VIII, 255- 256.

50

18

gibi meşhur muhaddisler de rivayette bulundu. Ma'mer b. Râşid ilim tahsili için Basra'dan başka Medine, Dımaşk, Humus, Horasan, Yemâme, Kûfe ve Yemen'e yolculuklar yaptı. Hadis rivayetindeki şöhretiyle tanınanlar yanında fakîhliği, fetvaları, kadılığı, tarihçiliği, tefsir ve kıraat ilmindeki şöhreti ve zâhidliğiyle öne çıkan kimselerden faydalandı. Şiî ve Mu'tezilî olduğu kabul edilenlerden istifade etti. Ma'mer'in en yakın talebeleri, kendisinden on bin hadis yazdığı rivayet edilen Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San'ânî ile San'â kadısı Hişâm b. Yûsuftur. Yemen'e giderek Ma'mer'den hadis rivayet edenler arasında Süfyân es-Sevrî, Süfyân b. Uyeyne, Şu'be b. Haccâc, İbnü'l-Mübârek ve Gunder de bulunmaktadır. Takva ehli, güvenilir, gerçeği söylemekten çekinmeyen bir kimse olduğu belirtilen Ma'mer b. Râşid 153/770 Ramazan ayında Yemen'de vefat etmiştir. 152 /769 veya 154 /771 yılında öldüğü de söylenir.51

Hadisleri tedvin etmeye büyük çaba harcayan, bu nedenlede Yemen'de hadisi ilk tedvin eden tabiî olarak bilinen Ma'mer'in eserlerini yazdığı bir odasının bulunduğu, hadisleri ezberleme ve yazma işini birlikte götürdüğü belirtilmektedir. Hadis hafızı olan Ma'mer yaşadığı devrin en büyük âlimi, Zührî'den rivayette bulunanların en güveniliri kabul edilmiştir. Ona güvenilirliğiyle ilgili bir eleştiri yöneltilmemiş, kendilerinden rivayette bulunduğu bazı hocaları dolayısıyla tenkit edilmiştir. Yahya b. Maîn, Ma'mer'in, hocası Sabit b. Eslem el-Basrî'den yaptığı rivayetlerin zayıf olduğunu söylemiştir. İmam Mâlik kendisini takdir etmekle birlikte Katâde'den yaptığı tefsire dair rivayetler sebebiyle Ma'mer'i eleştirmiş, Zehebî bu rivayetlerden bir kısmının kendisine ulaştığını ve bunların münkatı’ yolla rivayet edilmesi dolayısıyla Mâlik'in onu eleştirdiğini söylemiştir.52 Ebû Hatim er-Râzî de Ma'mer'in, annesini ziyaret maksadıyla uğradığı dönemde Basra'da yaptığı rivayetlerde kitaplarının yanında bulunmaması sebebiyle hatalarının bulunduğunu iddia etmiştir. Bununla beraber onun için bir ta'dîl ifadesi olan "sâlihu'l-hadîs" terimini de kullanmıştır. Ma'mer'in Yemen'de ilk olarak eser tasnifinde bulunan ve o bölgede hadisleri ilk tedvin eden kişi olduğu söylenmekle

51

Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, VII, 5-19.

52

19

birlikte, el-Câmi’ adlı kitabının Mâlik'in el-Muvatta'ından daha önce yazıldığı kabul edilmektedir.53

Ma'mer b. Râşid, Yemen’de yaşı bir hayli ilerlemiş olan Hemmâm ile görüşüp Sahîfe’sindeki 138 hadisten otuzunu semâ’ geri kalanını ise arz ve kıraat yoluyla almıştır. Yine hocası Katâde vasıtasıyla Câbir b. Abdullah'ın sahîfesini54 yazılı belgelere dayanarak rivayet ettiği kaydedilmektedir. Ma'mer, rivayetlerinin büyük çoğunluğunu semâ yoluyla almış olmakla beraber rivayet icazetini aldığı eserlerin bir kısmını arz ve kıraat yoluyla, Câbir b. Abdullah'ın sahîfesini ise vicâde yoluyla aldığı zannedilmektedir.55 Ma'mer b. Râşid’in günümüze kadar ulaşan eserleri arasında en önemli sayabileceğimiz eseri Abdurrezzâk’ın Musannef’inin sonunda yer alan el- Câmi’sidir. Ma'mer b. Râşid’in Kitâbü'l-Meğâzî adında bir eserinin daha varlığından bahseden İbnü'n-Nedîm Abdürrezzâk'ın siyer ve megâzî sahiplerinden Ma'mer vasıtasıyla rivayette bulunduğunu nakletmektedir.56Sufyan b. Uyeyne’nin Saîd b. Ebî Arûbe’den naklen: “Biz Ma’mer’den rivayette bulunurduk” ifadesi onunla beraberliklerine dair bir işaret olarak el- Cerh ve’t- Ta’dîl’de yer almaktadır.57Aynı şekilde benzer bir rivayeti Zehebî şöyle nakleder: İbn Uyeyne İbn Arûbe’nin kendisine şöyle dediğini söyler. “Sizin Ma’mer’inizden hadis rivayet ettik ve onunla müşerref olduk.”58

Saîd b. Ebî Arûbe’nin hocalarıyla ilgili verilen biyografilerde hocalarıyla beraberliğine dair çok az bilgi bulunmakla beraber, hocalarından hadis rivayet ettiğine dair bilgiler yer almaktadır. Hocaları içinde Hasan el- Basrî, Katâde ve Ma’mer b. Râşid ön plana çıkmaktadır. Bu üç hocasıyla ilgili, Saîd b. Ebî Arûbe’den kendileri ile ilgili ifadelere rastlarken, Zehebî, İbn Ebî Arûbe’nin kendisi için en önemli hocasının Ebû Recâ olduğunu ifade ettiğini söylemektedir. 59 Ebû Ma’şer’den ise hiç rivayet

53

Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, VII, 9-12.

54

Abdurrezzâk b. Hemmâm, el- Musannef, XI, 183; İbn Ca'd, Müsned, s. 159; Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-

Nübelâ, V, 276-277.

55

Abdurrezzâk b. Hemmâm,a.g.e., XI, 183.

56

İbnü’n- Nedîm, el-Fihrist, s. 138.

57

İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-Tadîl, VIII, 256

58

Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, VII, 7.

59

20

işitmediğine dair bilgiler bulunmaktadır.60 Kaynakla Saîd b. Ebî Arûbe’nin hocalarıyla ilişkisine dair çok fazla bilgi vermemekte en çok Katâde’yle birliktelikleri üzerinde durmaktadırlar.