Eğitim ve Felsefe İlişkisi

Tarihsel süreç içerisinde ele aldığımız zaman felsefenin kültürden kültüre farklılık gösterdiğini görmekteyiz. Felsefenin ne olduğuna dair çok farklı görüşler vardır. Bunlardan bir tanesi felsefe, insanın yaşadığı dünyanın yapı ve işleyişini anlama çabasıdır. Bir başka görüşe göre ise felsefe; gerçeği bulma ve öğretme yönündeki çabalardır. Gerçeği bir bütün olarak araştırmayı ve insanın aklını kullanarak etrafında olup bitenleri anlamaya ve aydınlatmaya çalışması felsefe olarak tanımlanmaktadır (Ergün, 1999:10).

Felsefe özünde bilgiyi barındırmaktadır. Eğitimin aslında bilginin sevilmesi ve yayılması yatmaktadır. İşte iki kavram bu noktada birbiri ile örtüşmektedir. Felsefe eğitim, kültür, toplum, bilim, ekonomi gibi bir çok disiplinle etkileşim halindedir. Eğitimin tam anlamıyla gerçekleşmesi için felsefe gibi diğer bilimlere başvurması gerekmektedir. Eğitim felsefesi kuramları, sistemleri, yenilikleri, teknolojiyi yakından izler buralardan elde ettikleri ile hem kendini oluşturur hem de onların gelişmesine yardımcı olmaktadır. Eğitim felsefesi bize eğitimin temelinde nelerin yattığını anlamlandırmamızda yardımcı olmaktadır.

“Eğitim felsefesi, felsefenin ve felsefi tutum ve yöntemlerin eğitim bilimi dikkate alınarak ve onunla uygun bir şekilde eğitim olgu ve uygulamalarına uygulanmak üzere bilimle üstü kuramsal geçerliliğe ulaşma, böylece eğitimbiliminin ufuklarını genişletme prosedürlerinin tümüdür” (Değirmencioğlu, 1997:32). Genel felsefe belirli ilke ve temel davranışları belirlerken eğitim felsefesi de eğitim sürecinin biçimlendirilmesinde ilke olarak ideal yaşamı amaçlar (Varış, 1998:70). Eğitim felsefesinin temel amacı eğitimin ne olduğunu açıklamaya yardımcı olmaktır.

Eğitim felsefesi ahlaki ve sosyal felsefenin bir parçası olup; amaç, yöntem, program gibi eğitim sorunlarını ahlak ve sosyal felsefenin bir problemi olarak ele almaktadır. Aynı zamanda eğitim felsefesi eğitimi engelleyen sorunları eğitime yön veren kavramlarla açıklamaya çalışmaktadır (Ergün,1999:13).

Eğitimin oluşmasında belirli davranış modelleri ve eğitim kuramları etkili olmaktadır. Bunlar eğitim alanında meydana gelen sorunların felsefi bir şekilde irdelenmesi için yardımcı olmaktadır. Bunlardan bir tanesi de klasik görüştür. Bu görüşe göre eğitimde dini geleneklerin çok büyük etkisi söz konusudur. Bu durumda eğitimin şekillenmesinde liberal eğitimin gelişmesi yani özgür bireylerin yetiştirilmesi esastır. Diğer bir aşamada haçlı seferlerin eğitime etkisi ve rönesansın etkisidir. Klasik görüşe göre eğitimin ana amacı, “sezgi yeteneğine sahip, zihinsel yönden parlak liderler yetiştirmektir” (Varış, 1998:76).

Eğitimde kullanılan diğer bir görüş de esasçı görüştür. Bu görüşe göre fikir ve içerik geçmiş kültür ve deneyimlerden alınmaktadır. Elde edilen bilgi ve kültür öğretimin içeriğine yansımaktadır ve konu eğitimin merkezinde yer almaktadır. Esasçı görüş, geçmiş deneyimleri kullanarak gerçekte zamanın genel sorunlarıyla uğraşmaktadır. Bu görüşü benimseyenler daha çok programların konu alanı üzerinde durur ve zamanın tecrübesinden geçmiş, kalıcı temel konuların ve değerlerin seçimine önem vermektedir. Bu görüşe göre geçmişten gelen temel bilgi ve değerlerin önemli yanları korunup yeni kuşaklara öğretilirse yeni kuşaklar geçmişin başarılarını daha rahat kullanabilirler (Fidan ve Erden, 1993:130). Bu görüşün dayandığı temel ilkeler şunlardır (Fidan ve Erden, 1993:130) :

- Öğrenmenin doğasında çok ve sıkı çalışma ve zorlanma vardır. - Eğitimde ve öğretimde girişim öğrenciden çok öğretmende olmalıdır. - Eğitim sürecinin özünü, konu alanın çok iyi düzenlenmesi oluşturmaktadır. - Okulda zihinsel disiplin yaklaşımının geleneksel yöntemleri kullanılmalıdır. Diğer bir görüş ise deneyci görüştür. Deneyci eğitimin amacı bireyin çevresine uyumuna ve çevresini geliştirmeye yardımcı olmaktır. Bunun için farklı aşamalar ayarlanmıştır. Ampirizm; burada önemli olan gerçeğin ne olduğudur. Bu bilgiye de yaşadıklarımız sonucunda ulaşılmaktadır. Eğitim sistemi de buna bağlı olarak

doğrudan elde edilen deneyimler tarafından oluşturulmaktadır (Varış, 1998:76). Deneyci görüşün gelişmesinde etkili olan bir diğer görüşte doğalcılıktır. Bu görüşe göre toplumsal kurallar bireyi özünden uzaklaştırdığı için eğitimin doğal bir gelişim izlemesi gerektiği yönündedir.

Varoluşçu görüşe göre ise; insan ön plandadır. İnsan kendi kararlarını kendisi vermelidir. Okul programları çocukların gelişmesine yardımcı olacak nitelikte hazırlanmalıdır. Öğretim süreci içerisinde birey mevcut seçenekler içerisinden kendisi doğruyu bulmalı ve seçmelidir (Fidan ve Erden, 1993:133). Varoluşçu görüşe göre eğitimin amacı, özgürlüklerin olmasıdır. “Böyle bir görüşün benimsenmesinde öğretmenin rolü ne rekabet eden bir kişilik olarak hizmet eden idealci ve bilgi veren gerçekçi, ne de sorun yaratan durumlarda danışman olarak hizmet eden bir davranış kalıbı değildir” (Varış, 1998:80).

Diğer bir görüşte yararcılıktır (pragmatizm). Bu görüşe göre eğitim kişiyi yaşantıları yoluyla yeniden yetiştirme sürecidir. Bu nedenle eğitimde içerik değişen koşullara göre yeniden düzenlenmelidir. Öğretmen sadece içeriğe bağlı kalmayarak öğrencileri sosyal alan içinde teşvik etmelidir (Değirmencioğlu, 1997:43).

Gerçekler ve değerler durmadan değişmektedir. Gerçeği de insan çevre ile olan ilişkisi belirlemektedir. Okul hayata hazırlık değil bizzat hayatın kendisi olmalıdır. Pragmatist eğitim, hem öğrenciye verilecek bilgi ve becerileri hem de araştırma yöntemini önemli kabul etmektedir. Gelişmeye ve faydaya yönelik bir gençlik amaçlamaktadır (Ergün, 1999:78). Bu görüşün ilkeleri özetlenecek olursa (Fidan ve Erden, 1993:128-129):

- Eğitim aktif ve çocuğun ilgilerine göre olmalıdır. - Öğrenmede problem çözme esastır.

- Okul yaşama hazırlıktan çok yaşamın kendisi olmalıdır. - Öğretmenin görevi yönetmek değil rehberlik etmektir.

- Okul, öğrencileri yarışmadan çok işbirliğine özendirmeli ve yönetmelidir. - Demokratik bir eğitim ortamı olmalıdır.

Gerçekçi görüşe karşı yeniden yapılanma (reconstructionism) oluşturulmuştur. Bu akımdaki temel görüşlere göre eğitimin amacı toplumu yeniden düzenlemek ve topluma gerçek demokrasi anlayışını yerleştirmektir. Bu durumda eğitim açık, seçik bir sosyal reform harekatı geliştirmek için kullanılan önemli araçlardan bir tanesidir. Temel sorumlulukta okullara verilmiştir. Bu görüşün ilkelerini T. Barmeid şu şekilde özetlemiştir (Varış, 1998:81):

- Eğitim modern dünyanın toplumsal ve ekonomik güçleriyle kültürün temel değerlerini gerçekleştirecek yeni bir toplumsal yapıya uyumlu duruma getirmelidir.

- Yeni toplum düzeni, temel kurum ve kaynakları toplumun kendisi tarafından kontrol edilen gerçek bir demokrasi olmalıdır.

- Çocuk, okul ve eğitim, toplumsal ve kültürel etkenler tarafından koşullandırılmalıdır.

- Öğretmen sorunlara karşı geliştirilen yeniden yapılandırıcı nitelikte çözümün öncelik ve geçerliliğine öğrencileri demokratik kurallar çerçevesinde inandırılmalıdır.

- Eğitimin amaç ve sonuçları, davranış bilimlerinin bulguları ile uyumlu ve varolan kültürel çıkmazın istemlerini karşılamak için tamamen yeniden düzenlenmelidir.

Eğitim felsefesi, eğitime yön veren amaçları şekillendiren ve eğitim uygulamalarına yol gösteren bir disiplin, bir sistemdir. Eğitim felsefesinin işlevleri şu şekilde özetlenebilir (Fidan ve Erden, 1993:134):

- Eğitim hedeflerinin seçiminde, hedeflerin topluma, bireylere uygunluk derecesinin tayin edilmesini ve hedefler arası tutarlılığın kontrol edilmesini sağlamak.

- Eğitim bilimleri ve eğitimle ilgili diğer bilimlerin bulgularını bütünleştirerek eğitim uygulamalarına çok yönlülüğü ve geniş bir açıdan bakmayı gerektirmektedir.

- Eğitimde geçmişle bugün, bugünle gelecek arasında anlamlı bir bağ kurulmasını sağlamaktadır.

- Eğitim faaliyetlerinin dayandığı kuramsal temelleri inceler ve eleştirir. - Eğitim felsefesi bilimsel bilgiler ile uygulama sonuçlarını birleştirerek

ülkenin toplumsal, ekonomik yapısı ve değerleri ile tutarlı teoriler geliştirmektedir.

- Eğitimci ve öğretmenlere eğitimi bütün yönleriyle görmelerinde yardımcı olmaktadır.