Alman Eğitim Sistemi

Almanya’da temel yasanın gereği olaraktan bütün okullar devletin denetimine tabidir. Almanya’nın federatif yapısı nedeniyle eğitim işlerindeki yetkiler federal devlet ve eyaletler arasında paylaşılmıştır. Eyaletler özellikle genel bilgiler veren okullar, meslek okulları ve çocuk yuvalarından sorumludurlar. Bu nedenle Almanya’da eyaletlerde farklı eğitim sistemleri ve okul çeşitleri vardır.

Almanya da federatif bir örgütlenme söz konusudur. 16 federal eyalet, eğitim politikalarını yapısını ve içeriğini bizzat kendilerini belirlemektedir. Bugünkü Alman eğitim sistemi Anglosakson eğitim gibi ne yerel, yani belediyelerin ve özel inisiyatiflerin elindedir, nede Fransız sistemi gibi büyük ölçüde standartlığa, merkezi yönlendirmeye tabidir. Bu sisteme göre eyaletlerin kendilerine özgü kültürel bağımsızlıkları vardır. 1969 yılında kurulan Eğitim Bakanlığının da karar verme yetkisi sınırlı iken koordine edici ve büyük ölçüde sınırlandırılmış bir düzenleme otoritesi mevcuttur (Schreier, 1998:10).

Okul sisteminde ortak ve temel benzerlikler 1971 yılında yapılan Hamburg Anlaşması ile güvence altına alınmıştır. Eyaletler bu anlaşma ile okula gitme zorunluluğu, örgütlenme biçimleri, sınavların tanınması gibi konularda bağlayıcı düzenlemeler kararlaştırmışlardır. Almanya’da eyaletlerin Kültür Bakanları Daimi Konferansında liselerde üst kademenin yeniden düzenlenmesi, lise bitirme sınavlarındaki talepler arasında bir uyum sağlanması, okullarda verilen diplomaların karşılıklı olarak tanınması gibi bazı kararlar almıştır. Bu sayede okul işletmelerinde nispeten gerekli olan tekdüzelik ve benzerlik sağlanmış olmaktadır (Kappler ve Grevel, 1994:404).

Okula gitme zorunluluğu altı yaşından 18 yaşına kadardır. Çocuk bu sürenin ilk dokuz yılında bazı eyaletlerde on yıl tam devre okula, daha sonrada belirli sürede eğitim veren meslek okullarına gitmektedir. Resmi okulların hepsi ücretsizdir.

Okul öncesi eğitim veren çocuk yuvaları aslında ilk önce Almanya’da kurulmuştur. Burada amaç çocukta sorumluluk duygusu yaratmak ve topluma uyumlu kişilik duygusu geliştirmektir. Aile içindeki eğitim ve öğretimi tamamlamak maksadıyla 3-6 yaş grubu için açılan, ancak devam zorunluluğu olmayan anaokulları eğitim sisteminin dışındadır. Bunların çoğu kiliseler, yardım kuruluşları, belediyeler, dernekler ve işletmeler tarafından kurulup, finanse edilmektedir (Kappler ve Grevel, 1993:406). Bir çeşit özel öğretim kurumu niteliğinde olan anaokulları da devletin gözetim ve denetiminde görevlerini yapmakta, eyaletler ve belediyelerden maddi destek almakta, veliler de gelir durumlarına göre bu kuruma giden çocukları için belirli bir ücret ödemektedirler. 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren bütün Federal Almanya’da her çocuğun hukuken anaokuluna gitme hakkı vardır (http://digm.meb.gov.tr/yurtdisigorev/rehber/Rehber_III_almanya.html).

Okul sistemine baktığımız zaman okul öncesi eğitimden sonra çocuklar altı yaşından sonra Grundschule adı verilen temel okula gitmektedirler. Bu okullar genellikle dört yıl, Berlin ve Brandenburg da ise altı yıl eğitim vermektedirler. Bu dört yılın sonunda öğrenciler başarı durumlarına ve isteklerine göre başka modelde okula gitmektedirler (Kappler ve Grevel, 1993:406).

Almanya’da çocuklar dördüncü sınıftan sonra not ortalamalarına bağlı olaraktan Gymnasium’a veya beşinci sınıftan sonra Realschule’ye gidebilmekte, not ortalamaları yetmediği takdirde Esas okul adı verilen Hauptschule’ye de devam edebilmektedir. 9. sınıftan sonra biten Hauptschule eğitimi bireylere bir meslek kazandırmak için verilen meslek stajları ile devam etmektedir. Liseyi bitirmeyen gençler meslek eğitimi almaktadırlar. Bu eğitim Almanya’da zorunludur. 370 meslek dalında eğitim verilmektedir bunlar arasında erkekler daha çok motorlu taşıt teknisyenliği, elektrik tesisatçılığı, boyacılık ve marangozculuğu seçerken, kızlar berberlik, satıcılık, hekim ve diş hekim yardımcılığını seçmektedirler.

Bu öğrenciler haftanın bir ya da iki günü üç yıl süre ile meslek okuluna devam etmektedirler. Diğer günlerde ise mesleklerini uygulamak için zorunlu olarak bir yerde çalışarak pratik yapmaktadırlar. 18 yaşını doldurmamış ve başka bir okula gitmeyen herkes bu meslek okuluna gitmek zorundadır.

Gymnasium 5. sınıftan 13 sınıfa kadar süren bir eğitim vermektedir bazı eyaletlerde 12. sınıfa kadardır. Bu okullar üst düzey eğitim vermektedir. Bu okullarda kur sistemi söz konusudur. Öğrenciler ilgilerini çeken ve ilerlemek istedikleri dersleri seçmektedirler. Bu sayede yüksek okullara geçiş de kolaylıklar sağlanmaktadır. Alınan diploma lise diplomasıdır ve üniversite eğitimi, yüksek öğretim için gerekli ve geçerlidir (Baumert ve diğ., 1994, 486).

Bütün bu üç okul sistemini kapsayan Gesamtschuleler de Alman eğitim sisteminde bulunmaktadır. Bunlar entegre okuldur ve 5. sınıftan 10 sınıfa kadar sürmektedir. Entegre okulların diplomaları bütün eyaletler tarafından kabul görmektedir.

Almanya’da yüksek eğitim alanında sistem, Üniversiteler/ Universitaet ve Meslek Yüksek Okulları / Fachhochschule şeklindeki bir temel ayrıma dayanır. Yüksek eğitimin omurgasını ve yabancı öğrencilere yönelik en geniş alternatifleri teknik üniversite ve klasik üniversite olmak üzere iki formda bulunan üniversiteler sunar. Meslek Yüksek Okulları ise toplum ve ekonomideki yetişmiş nitelikli personel ihtiyacına cevap vermeye yönelik kısa süreli (3 yıl) ve mesleki odaklı eğitim kurumlarıdır. Genellikle bir üniversiteye bağlı olarak eğitim verirler (http://www.turkstudent.net/art/26, 01.02.2007).

Fachhochschule olan Meslek yüksek okullarının amacı uygulama ve yaratıcı faaliyet gösterme yeteneği kazandırmaktır. İçerik tamamen mesleki bilgilere dayalıdır. Bu okulların doktora, master verme yetkileri yoktur. İki türlü sınav sistemleri vardır bir ön sınav ki bu sınav dört sömesterden sonra yapılmaktadır, birde diploma ana sınavı vardır, bu da akademik mezuniyet sınavıdır.

Üniversiteler her biri kendi dekanına bağlı olan çeşitli fakültelerden oluşan kendi akademik kadrolarına sahip olan kurumlardır. Her fakültenin değişik dallar

içinde kendi bölümleri söz konusudur. Lisans eğitimi 4 dönemlik temel eğitim aşaması (Grundstudium) ve 5 dönemlik asıl eğitim aşaması (Hauptstudium) dan oluşmaktadır

Almanya’da öğrenciler doğrudan üniversiteye başvurmaktadırlar. Başvuruların fazla olması durumunda kontenjan sınırlaması söz konusudur:

- Kontenjanların %45 ’i Abitur (Bitirme) sınavlarındaki notların %55’i ile giriş sınavlarında alınan notların %45’i nin toplanması ile elde edilmektedir. - Kontenjanların %10’u Abitur (Bitirme) sonuçlarına bakılmaksızın giriş

sınavlarındaki başarıya göre doldurulmaktadır.

- Kontenjanların %20’si daha önceki yıllarda başvuran ve bekleme listesinde bulunan adaylardan oluşmaktadır.

- %15’i mülakatla seçilir. Mülakata yukarıdaki şartlarda başarısız olanlar alınır.

- %10’u ise yabancı uyruklu olanlara ve başka programdan mezun olanlara ayrılmaktadır (Çakmak, 2003:213).

Temel eğitim aşaması bir Ara Baraj Sınavı (Zwischenprüfung) ya da Ön lisans Sınavı (Diplom-Vorprüfung) ile biter. Bu sınavlar sonunda alınan diploma kişiye Hauptstudiumun kapısını açar. Öğrenciler bu aşamada konuyla ilgili temel dersleri alırlar, akademik çalışma metotlarını öğrenirler ve staj yaparlar. Hauptstudium (Ana eğitim) aşamasında ise ders seçenekleri daha fazladır. Seçilen branşın derslerinin yanı sıra alınan seçmeli dersler öğrenciye kendi gelişimine katkıda bulunmasını sağlar. Bu aşama Diplom, Magister ya da Bachelor’s dereceleri alınarak ya da belli dallarda devlet tarafından yapılan sınavlardan (Staatsexamen) sonra tamamlanmaktadır. Öğrenim sürecinde dersler, alıştırmalar, seminer çalışmaları, stajlar genellikle yerine getirilmesi gereken formlardır.

Tablo 1: Alman Eğitim Sisteminin Şeması (Kappler ve Grevel, 1993:407)

Eğitim

(Çeşitli genel eğitim ve mesleksel eğitim) Meslek niteliği Teknik okul Genel yükseköğretim Gece lisesi/kolej Yükseköğretim diploması Üniversite/Teknik üniversite Pedagoji yüksekokulu Meslek yüksekokulu İdari bilimler yüksekokulu Sanat yüksekokulu Entegre yüksekokul

Meslek diploması Ortaöğretim bitirme

Teknik yüksekokula geçiş

İşletme ve meslek okulunda meslek eğitimi Meslek tekâmül okulu

Meslek Lisesi Teknik Lise

Olgunluk Lise son devre

(Lise, Meslek lisesi, Teknik lise, Entegre okul)

Mesleki temel Eğitim Yılı

Hauptschule’de 9. veya 10. sınıflardan sonra bitirmeler/Ortaokul bitirme

Özürlüler Okulu Hauptschule (Esasokul)

Realschule (Ortaokul)

Lise Entegre Lise

Yön tayin dönemi

Özürlüler Okulu Grundschule

(Temelokul)

Özürlüler Yuvası Çocuk yuvaları

Sınıflar 13 12 11 10 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Türk eğitim sistemi ile Alman eğitim sistemini karşılaştırdığımızda pek de birbirleriyle ötüşmediklerini görmekteyiz. Burada Almanya’nın eyaletlerden oluşması ve kendi içinde farklılıklar göstermesi önemli bir etken olmaktadır. Ama burada unutulmaması gerekir ki iki eğitim sistemi de öğrenci odaklı oluşmaktadır. Yeni bir meslek olarak görülen Halkla ilişkiler Türkiye’de olduğu gibi Almanya’da yeni eğitim programlarına bir bilim dalı olarak dahil edilmektedir. Halkla ilişkiler eğitimi Türkiye’de olduğu gibi Almanya’da da yeni disiplindir ve araştırmalar yeni yapılamaya başlanmıştır.