Duygusal Zeka Kavramı

Edward L. Thorndike’nin, 1920’lerde yaptığı çalışmalar, duygusal zeka düşüncesinin ortaya çıkışında atılan ilk adım olarak kabul edilmektedir. Thorndike, duygusal zekanın isim babası değildir; fakat duygusal zekanın unsurlarından biri olarak kabul edilen sosyal zeka kavramı, Thorndike tarafından ortaya atılmıştır. Sosyal zeka, zekanın sosyal boyutuna yönelik araştırma ve incelemelerin başlangıç noktası kabul edilmektedir. Bireylerin ilişki kurmada ve ilişkilerini yürütmede başarılı olması olarak ifade edilen sosyal zeka, duygusal zekayla önemli ölçüde benzerlik göstermektedir ve duygusal zekanın temel yapıtaşlarından biridir.

Duygusal zekanın popülerlik kazanması ve geniş alanlara yayılması ise Daniel Goleman’ın bu konudaki çalışmalarına dayanmaktadır. 1995’te yayınladığı “Duygusal Zeka: Neden IQ’dan daha önemlidir?”adlı kitabında Goleman, hayattaki başarının nedenini % 80 oranında duygusal zekaya bağlamaktadır.191 Goleman, yaptığı araştırmalarla duygusal zeka yeteneklerini iş yaşamındaki faktörlerle eşleştirmiş ve konuyu örgüt yaşamına taşımış, çarpıcı sonuçlar elde etmiştir.

Dünyanın bir çok ülkesinde geçerliliği ve güvenilirliği test edilmiş olan duygusal zeka anketinin düzenleyicisi Haifan Üniversitesi’den Dr. Reuvon Bar-On, duygusal zekayı “bireyin çevresinden gelen baskı ve taleplerle başarılı şekilde baş

189 _{Cooper ve Sawaf, a.g.e., s.xiii}

190 _{Pamela R. Johnson ve Julia Indvik, “Organizational Benefits of Having Emotionally Intelligent}

Managers and Employees”, Journal of Workplace Learning, Sayı:11, No: 3, (1999), ss.84-88

191_{M. Atilla Arıcıoğlu, “Yönetsel Başarının Değerlemesinde Duygusal Zekanın Kullanımı: Öğrenci}

Yurdu Yöneticileri Bağlamında Bir Araştırma”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,Akdeniz Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, S: 4, 2002), ss.26-42

edebilmesinde bireye yardımcı olacak, kişisel, duygusal ve sosyal yeterlilik ve beceriler dizini” şeklinde tanımlamaktadır. EQ (Emotional quotient- Duygusal zeka) yetenekleri, IQ (Intelligence quotient- Bilişsel zeka) yeteneklerinin karşıtı değildir. Gerçek yaşamda bu iki kavram etkileşim halindedir ve birbirini destekler. Reuvon Bar-On, gerçek zeki insanı, sadece bilişsel zekaya değil, aynı zamanda duygusal zekaya da sahip olan kişi olarak tanımlamaktadır.192

Akademik zeka olarak kabul edilen bilişsel zeka açısından zeki oldukları kabul edilen bir çok insanın, şaşırtıcı bir şekilde sosyal yaşamda başarıyı yakalayamadıkları gözlenmiştir. Yapılan araştırmalar bu insanlarda eksik olan tarafın duygusal zeka olduğunu ortaya koymaktadır. Duygusal zeka, akademik zekanın karşıtı olarak algılansa da aslında akademik zekanın kullanımını kolaylaştırmakta ve onu tamamlamaktadır.193

3.3.1.1. Duygusal Zekanın Tanımı ve Önemi

Duygusal zeka kavramı ilk kez John Mayer ve Peter Salovey tarafından kullanılmıştır. Mayer ve Salovey duygusal zekayı şöyle ifade etmektedirler:194

-Kişinin kendisinin ve başkalarının duygularını değerlendirmesi ve ifade etmesi,

-Kişinin kendisinin ve başkalarının duygularını kontrol edebilmesi,

-Düşüncelerin kolaylaştırılması için duyguların kullanılması.

Duygusal zeka, duyguların gücünü ve hızlı algılayışını, insan enerjisi, bilgisi, ilişkileri ve etkisinin bir kaynağı olarak duyumsama, anlama ve etkin bir biçimde kullanma yeteneğidir.”195

192 _{Füsun Acar, “Duygusal Zeka ve Liderlik”, Erciyes Üniversitesi S.B.E. Dergisi, S:12, (2002),}

ss.53-68

193 _{Güney, a.g.e., s.230} 194 _{M. Atilla Arıcıoğlu, a.g.m} 195 _{Cooper ve Sawaf, a.g.e., s.xii}

Duygusal zeka, kendimizin ve başkalarının duygularını tanıma, kendimizi motive etme, kendimizin ve başkalarının duygularını etkili bir biçimde yönetme kapasitesidir.196 Duygusal zeka, en basit tanımıyla, duyguların akıllıca kullanımıdır.197

Duygusal zeka, duyguların anlamlarını ve birbirleriyle ilişkilerini tanıma ve duyguları temel alarak sonuç çıkarma ve problem çözme becerisini ifade etmektedir. Duygusal zeka, duyguları algılama özümseme, bu duygulara ilişkin bilgileri anlama ve onları yönetme kapasitesidir.198

Uzmanlar yüksek duygusal zeka derecesine sahip olanların aşağıdaki birbiriyle ilgili dört beceride üstün olduklarını söylemektedirler:199

-Engellere direnme ve motivasyonlu kalabilme becerisi

-Dürtülerini kontrol edebilme becerisi

-Duygularını kontrol edebilme becerisi

- Empati kurabilme becerisi

3.3.1.2. Duygusal Zeka Ne Değildir?

Duygusal zekanın yeni bir kavram olması nedeniyle bazı yanlış tanımlamalar ve yorumlar ortaya çıkabilmektedir. Acar, duygusal zekanın ne olduğunu ve ne olmadığını aşağıdaki ifadelerle açıklamaktadır:200

Duygusal zeka duygularla iç içe olmak veya duyguları görmezden gelmek demek değildir. Duygusal zekaya sahip olmak, duyguların uygun ve etkin şekilde ifade edilebilmesi için onları yönetebilme yeteneğine sahip olmak demektir.

196 _{http://www.eiconsortium.org/research/ECI_ Tech_Manual.pdf, 22.01.2004}

197 _{Hendrie Weisinger, İş Yaşamında Duygusal Zeka, çev: Nurettin Süleymangil, İstanbul: MNS}

Yayıncılık, 1998, s. 12

198 _{Mayer, Caruso ve Salovey, a.g.m.} 199 _{Johnson and Indvik, a.g.m.} 200 _{Füsun Acar, a.g.m., ss. 35-37}

Duygusal zeka her zaman iyi ve hoş olmak demek değildir. Duygusal zekaya sahip olmak demek, bazen bireyin kaçındığı istenmeyen gerçeklerle karşı karşıya gelebilmeyi de gerektirir. Bireyin stresini azaltacak yöntemleri uygulamadan önce, negatif duyguların farkında olması ve bunları açık bir şekilde ifade etmesi gereklidir. Olumsuzlukları inkar etmek, onları görmezden gelmek, bireyin duygusal çalkantılarına çare bulmasını engeller.

Duygusal zeka duyguları bastırmak ve onları sürekli kontrol altında tutmak anlamına gelmez. Duygusal zeka doğru duyguları doğru zamanda doğru şekilde kullanmak demektir.

EQ becerileri, IQ becerilerinin karşıtı değildir. Kavramsal düzeyde ve gerçek dünyada ikisi etkileşim halindedirler.

İş ortamında duygusal zeka, basitçe öfkeyi kontrol edip herkesle iyi geçinmek değil, bireyin kendisinin ve diğerlerinin duygusal yapılarını yeterince iyi anlaması ve böylece işletmenin amaçlarına ulaşması yönünde insanları motive edebilmesidir.

Duygusal zekanın ortaya çıkış nedeni mantığın etkisinin azalması değil, insan kalbinin çalışmasıdır. EQ, satış hileleri yapmak veya nesnelere güzel yüzler yapıştırmakla ilgili olmadığı gibi, kontrol ve çıkar amaçlı kullanım ve yönlendirme psikolojisiyle de ilgili değildir.

Duygusal zeka, bireylerin doğuştan kazandıkları yetenekler değildir. Sonradan öğrenilir ve her yaşta geliştirilebilir. EQ, IQ gibi bireyin kaderi değildir.