Durum Zarfları

Fiilleri nitelik yönünden belirten hal zarflarıdır. Fiile sorulan "nasıl?" sorusuna cevap verirler. Eserde tespit edilen durum zarfı örnekleri şunlardır:

157 3.10.4.1. Türkçe Durum Zarfları

andaà (054a/03), birge (127a/09), bir bir (144a/02), úatıà (132a/01), teŋ (115a/01), yaòşıraú (133b/02)

3.10.4.2. Arapça-Farsça Durum Zarfları

hergiz (118b/11), hiç (059a/01), rÀst (145a/08), òoş (101b/04) 3.10.5. Soru Zarfları

Fiilleri soru yönünden belirten zarflardır:

úaçan (107b/03), úayda (052b/09), nėçe kim (026b/10), nėçük (097a/07), nėdin (017b/05), nė üçün (125b/05) ~ ne üçün (076b/03),neteg (096a/06), netip (009b/05)

158

İKİNCİ BÖLÜM

METİN

BİS'MİLLÁHİ'R-RAÓMÁNİ'R-RAÓÌM 1b

(1) Óamdì àurre-i ãubó-i ezel tėk şevÀrıú-ı Óaúú birle (2) muùarrÀ, taúı åenÀyì şÀm-ı ebed dėk bevÀriú-ı aåÀr-ı (3) ùurra-i àayb birle muùarrÀ óaøret-i óayy u úadìm (4) ve cenÀb-ı òÀlıú1-ı kerìmge, kim õÀt-ı aóadiyyesi ikfÀé2 (5) ve emåÀldın muúaddes ve müberrÀ turur ve taúı (6) ãıfÀt-ı ezeliyyesi fenÀé [u] zevÀldın münezzeh (7) ve muèarrÀ turur.

Naôm:

ÕÀt-ı bì-çÿnına bidÀyet yoú

(8) KibriyÀsında óadd u àÀyetyoú èAúl óayrÀn anıŋ kemÀlındın

1 _Kelime قلخ şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "òÀlıú" şeklinde

yazılmalıdır.

2 _Kelime ء اغك ِا şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "ikfaé" şeklinde

159 2a (1) Fikr mebhÿt anıŋ celÀlındın Vehm yol ėltmedi aŋa hergiz (2) Boldı idrÀkidin òıred èÀciz

ÚÀdir-dÀnÀ ve úÀhir-(3)-tüvÀnÀ, kim úudret-i úÀhire ve óikmet-i bÀhire birle ibdÀè-i (4) mükevvenÀt ve iòtirÀè-ı mevcÿdÀt úılıp, envÀè-ı3 (5) ecnÀs-ı òalúdın kemÀl-i maèrifet üçün iòtiyÀr (6) úıldı taúı 4

َناَيَبلا ُهَمَّلَع َناَسن ِلا َقَلَخ

ùuàrası5 (7) birle anıŋ menşÿr-ı celÀletin iôhÀr úıldı; (8) yene nevè-i insÀndın baèøı aãfiyÀnı teblìğ-i risÀlet ve (9) inbÀé-ı zevÀhìr-i inbÀé üçün kemÀl-i iãùifÀ ve cemÀl-i (10) aóibbÀ birle maòãÿã úılıp olarnıŋ esrÀr-ı (11) ùÀhiresin ednÀs-ı nufÿs-ı nÀsdın muãaffÀ

2b

(1) ve aúdÀs-ı bÀhiresin muvÀfaúat-ı rüsÿm-ı òalÀyıúdın (2) mücellÀ ėtti; úıldı rusulnı ãÀóib-i iúbÀl u menzilet (3) tÀ bolsa iútidÀlarıdın óÀsıl-ı ibtidÀ. Ve taúı (4) ãalavÀt-ı miskiyyeti’n-nefaóÀt ve taóiyyÀt-i verdiyyeti’l-(5)-fevaòÀt òv_{Àce-i kÀyinÀt ve zübde-i}

mevcÿdÀt, (6) celÀlet cihÀnınıŋ Cemşìdi, risÀlet ÀsmÀnı-(7)-nıŋ òÿr-şìdi, úudret ėlginiŋ şeh-bÀzı, (8) nübüvvet hevÀsınıŋ cÀ-yı bülend-pervÀzı, ãafÀ (9) bustÀnınıŋ servi, vefÀ gül-istÀnınıŋ (10) teõervi mièrÀc burcınıŋ aòteri, iúbÀl durcı-(11)-nıŋ gevheri eflÀk mesÀlikiniŋ sıàırı, levlÀke

3a

3

Kelime فيع ا ون şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak " envÀè" şeklinde yazılmalıdır.

4 _{Kuréan, 55. sure, 3. ve 4. ayetler. "(Allah) İnsanı yarattı. Ona beyanı (düşünüp ifade etmeyi) öğretti."} 5

160 (1) memÀlikiniŋ emìri;

Naôm:

Ol óalúa-i enbiyÀàa òÀtem (2) ÕÀt-ı sebeb-i vücÿd-ı Adem äÿret bile èÌsÀ’dın muaéòòar

(3) MaènÀ bile Ádem[din] muúaddem

CÀn-ı cihÀn-ı ãafÀ ve cihÀn-ı cÀn-ı (4) aãfiyÀ, Muóammed MuãtafÀ èaleyhi eføalu’ã- ãalavÀt ve ekmelü’t-(5)-taóiyyÀt-nıŋ merúad-i münevver ve türbet-i muèaùùarıàa ve (6) taúı Àl u aãóÀbıàa, kim úÀèide-i úadim millet olar (7) úuvveti birle rÀsì ve rÀsiò turur, ve taúı bu dìn-i müstaúìm (8) olar nuãreti birle sÀyir edyÀnı nÀsì ve nÀsiò ėrür (9) èaleyhim mina’s-ãalavÀt ezkÀhÀ ve mine’t-teóiyyÀt innemÀhÀ. Óamd ve (10) sipÀs-ı óaøret-i perverd-gÀr ve dürÿd-ı bì-úıyÀs-ı Nebì-yi (11) muòtÀrdın soŋ, bu øaèìf aytur kim èinÀyet- i ezelì

3b

(1) ve saèÀdet-i lem-yezelì hem-dem ü refìú ve bedreúa-i ùarìú bolup (2) òÀúÀn-ı aèôam ve şahen-şÀh-ı mükerrem, pÀd-şÀh-ı maúbÿl-(3)-sìret [ve] pesendìde-serìret, melikü’l- aòlÀú ve (4) melik-i aèrÀú leùÀfet ãedefiniŋ gevheri, ùarÀfet (5) felekiniŋ aòteri, celÀlet cihÀnınıŋ cÀnı, [cÀn] cihÀnınıŋ cihÀnı, (6) salùanat tÀrikiniŋ tÀcı, saèÀdet úÀmetiniŋ (7) dìbÀcı vefÀ bÿstÀnınıŋ serv-i revÀnı, ãafÀ gül-istÀnı-(8)-nıŋ hezÀr-dÀstÀnı, mürüvvet óadiúasınıŋ nÿrı, (9) fütüvvet sìnesiniŋ sürÿrı, èubbÀd asÀyişi-(10)-niŋ vÀsıùası, bilÀd arÀyişiniŋ rÀbıtası,

161 (11) ŞubÀn[n]ıŋ faòrı6 Çingìz ÒÀn uruàı

Kiçik yaşdın uluà-7

4a -(1)-larnıŋ uluàı

Köŋüller rÀóatıcÀnlar ferÀàı (2) Şeb-istÀn-ı saèÀdetniŋ çerÀàı Biliglik cÀnı, (3) devletniŋ cihÀnı Ulus ėlniŋ tėgişlik ünçü8 òÀnı9 (4) SaèÀdet ordasınıŋ10 pÀd-şÀhı Úamuà bì-çÀreler miskìn peñÀhı

(5) Aènì şÀhzÀde-i civÀn-baòt, fürÿzende-i tÀc ve ferÀzende-i taòt, (6) sulùÀn bin sulùÀn, arıà õÀtlıà, körklüg (7) atlıà Ebÿ’l-Òayr ÒÀn zÀda’llÀhu teèÀlÀ naãrehu ve şedde (8)

6_DeWeese ى رخف şeklinde yazılan bu kelimeyi “faòri” olarak okumuş ancak kelimenin “nesli” olarak

yazılması gerektiğini belirtmiştir (1984:545).

7

Kelimenin aldığı ekler diğer sayfaya sarkmıştır.

8 Kelime وجن و ا şeklinde yazılmıştır. DeWeese, “inci, inci gibi ” anlamlarına gelen bu kelimenin genelde

“yinçü” ve “inçü” olarak kullanıldığını belirmiştir. Ancak bu şekilde yazılan örnek bir kullanımın Clauson’un eserinde yer alan (Clauson, 1972:944-945) ve 14. yüzyıla ait bir kelime olan “yünçü” kelimesi olduğunu belirtmiştir (1984:552).

9DeWeese ىن اج şeklinde yazılan kelimenin “òÀnı” şeklinde okunması gerektiğini belirtmiştir (1984:546-

547).

10

"Ordu" anlamındaki sözcük eserde اد ر و ا şeklinde alışılmışın dışında bir tarzda yazılmıştır. DeWeese de bu kelimeyi “orda” olarak okumuş ancak kelimenin “ordu” olarak yazılması gerektiğini belirtmiştir (1984:546).

162

niùÀúa’s-saèÀdÀti óaãrahu üze kėçgen öz òÀn ataları-(9)-nıŋ tegişlig taòtın tileyü, Óaúú subóÀnehu ve ùeèÀlÀ-nıŋ (10) èinÀyet-i bìàÀyetiàa iètimÀd úılıp, taúı meşÀyiò-i (11) èuôôÀm ve evliyÀé-i kirÀmnıŋ ervÀó-ı muùahharesi11-

4b

(1)-din istimdÀd úılıp, Úubbetü’l-İslÀm-ı Òv_{Àrezm (2)} 12

مرلااو قراوطلا نع تنيص

_saru èasÀkir-i manãÿre (3) birle müteveccih boldı ėrse, tevfìú-i İlÀhì refìú (4) bolup saèÀdet-i nÀ-mütenÀhì bedraúa-i ùarìú bolup (5) fetó ve ôafer èinÀnın tutup baòt ve iúbÀl rikÀbında (6) yürüp, 13

بيرق

ٌحتفو الله َنِم ٌرصن

vaèdesi (7) bolup rabìèu’l-evvel ayınıŋ14 yigirme15 birinçi küni (8) cumèa ãabÀóında 16

ًانيبُم ًاحتف كل انحتف انإ

(9) yosunıça ÀsÀnlıú birle fetó-i Úalèe-i Òv_{Àrezm müyesser (10) boldı. Taúı sÀdÀt-ı ôÀhiretü’l-ensÀb ve èulemÀé-i (11)}

ôÀhiretü’l-eósÀb ve sÀyireéimme-i èuôôÀm ve ecille-i kirÀm 5a

(1) 17

مايقلا ةعاس ةعا سلا مايقلا موي ىلا الله مهاقيأ

(2) dergÀh-ı èÀlìàa yüz keltürüp,

سا نلا اولزنا

(3) 18

مهلزانم ردق ىلع

muúteøÀsınça ol cenÀb-ı münìf-(4)-niŋ bisÀù-ı şerìfinde orun tafıp olturàanda, (5) eùrÀf-ı bilÀddın eãnÀf-ı èubbÀd ôarÀyif u (6) ùırf hedÀyÀ vü tuóuf kėltürüp ėrdiler. (7) Bu uçurda19 _{èazìzì ãalÀó ve sedÀd birle (8) maèrÿf ve felÀó ve reşÀd birle}

11 _{Kelimenin aldığı ek diğer sayfaya sarkmıştır.} 12

Arapça, "Bela ve afetlerden korunarak".

13 _{Kuréan 61. sure, 13. ayet. "Allah'tan bir yardım ve yakın bir fetih (Mekke'nin' Fethi)."} 14 _{DeWeese, Àyınıŋ.}

15 _{Kelime هم ركي şeklinde yazılmıştır.}

16 _{Kuréan 48. sure, 1. ayet. "Şüphesiz biz sana apaçık bir fetih verdik."} 17

Arapça, "Allah onları kıyamet günü ve saatine değin muhafaza etsin."

18 _{Arapça, "İnsanlara onların seviyelerine göre davranın."} 19

163

mevãÿf òaùù-ı (9) laùìf birle Úaãìde-i Bürdeni bitip, ol haøret-i (10) şerìfge kėltürdi ėrse, bu pÀd-şÀh-ı ãÀóib-i (11) intibÀh ve nìkÿ-esÀs20 süòan-şinÀs dÀd-ger ve hüner21-

5b

(1)-perver, erbÀb-ı faøl u kemÀl ve aãóÀb-ı èizz ü celÀl arasıda (2) bu øaèìfni òiùÀb-ı müsteùÀb birle maòãÿã úılıp, (3) bu úaãìde-i àarrÀnıŋ feøÀyilidin istiùÀf (4) úıldı ėrse, ol eånÀyı meclis-i èÀlìde aydım:

(5) Naôm:

Şehim devlet tenigecÀn ėrür sėn (6) LeùÀfet mülkide sulùÀn ėrür sėn ÒalÀyıú (7) Teŋridin òÀnlıú tileyür Sünnì Teŋri tilegen òÀn ėrür-[sėn]

(8) Andın soŋ bu úaãìdeniŋ baèøı feøÀyilin şeró (9) ėtip bir nėçeniŋ maènÀsın beyÀn úıldım ėrse, (10) bu èArabì-yi faãìóni lafô-ı Türkì-yi melìó birle şeró úılsam, (11) taúı baèøı muècizÀt ve èizz u Àyet22 ve aòlÀú ve ãıfÀt

6a

(1) ve eóÀdìå ve óikÀyÀt kim úaãìdede aŋa işÀret bar (2) taórìr-i şÀfì ve taúrìr-i vÀfì birle olarnı beyÀn etsem. (3) LÀ-cerem, imtiåÀl-i miåÀl ve úabÿl-ı meúÀl-ı şÀhìni õimme-i (4) himmetge vÀcib körüp bu emìr-i òatìrge iúdÀm (5) úıldım. Taúı iètiõÀr ve istiàfÀràa

20 _{DeWeese, ÀsÀs.} 21

Kelimenin aldığı ek diğer sayfaya sarkmıştır.

22DeWeese تي ا و رغ şeklinde yazılan kelimeyi "èizz u Àyet" şeklinde okumuştur. Ancak “àerv-i Àyet”

164

mecÀl tapmadım, bÀ-(6)-vücÿd-ı ol kim bu eyyÀmda riólet-i eóibbÀ vü iòvÀn ve fürúat-i (7) aãdiúÀ vu òullÀndın cÀnım cerÀóatı23 tÀze ve köŋlüm (8) mióneti bì-óadd u endÀze ėrdi, ve taúı firÀú ėlgidin (9) óÀlım òarÀb ve iştiyÀú otıdın cigerim kebÀb (10) ėrdi.

Naôm:

Ger közümniŋ yaşı köŋlüm otını söndürmese (11) Örtegey ėrdi úamuà èÀlemni bir Àhım meniŋ

6b

(1) Velìkin24 óükm-i şÀhìni kim müteøemmin-i óikmet-i İlÀhì turur dėp (2) baòt úaleminiŋ mihÀrın fikret seyyÀóınıŋ úolıàa (3) berip ZengbÀr deryÀsıdın kÀrvÀn-ı meèÀnìni (4) Rÿm bilÀdıàa çėkmek tiledim. Taúı bu kitÀb-ı zìbÀàa (5) Keşfü'l-HüdÀ at berdim Fì äıfÀtu’l-MuãùafÀ;ümìd (6) ol turur kim bu beøÀèat-ı muzcÀt-ı èazìz-i Mıãr (7) salùanatnıŋ óaøretinde simmet-i úabÿl birle (8) mevsÿm bolàay. LÀ-cerem dìbÀce-i kitÀbnı bu şÀhnıŋ (9) òiùÀbında bir neçe beyt birle iòtiãÀr úıldım.

Lemèa:

(10) EyÀ şÀh-ı muôaffer kim bilig birle şecÀèatde (11) Seniŋ köŋlüŋ bile ėlgiŋ çınoú deryÀ vü kÀn boldı

7a

(1) Uşolyandın kim açtı Óaúú seniŋ köŋlüŋ İslÀmàa (2) Tiliŋ aókÀm-ı àaybdın söz içre tercümÀn boldı

23 _{DeWeese, cirahati.} 24

165

(3) Ėşikiŋ tofraúı úadrın tilep meŋü suyı tün-kün (4) Tiley belcÀnberip tapmayuyalmaúdın nihÀn boldı (5) Felek ehl-i hüner birle üze düşmen bolur ėrdi (6) Seniŋ èahdiŋde ol düşmen şefìú [ü] mihr-bÀn boldı (7) Hünerniŋ ehlini sanàa kişi úatmas ėdi hergiz

(8) Bi-óamdi’l-lÀh bu ėşikiŋde25 anıŋ dėklerge san boldı (9) Tėlim til birle medóiŋni Óüseyin aymaú tilėp imdi (10) Bu devletlıà ėşikke uş sıàındı medó-òv_{Àn boldı}

(11) KelÀmıŋ medóini aytım sözüm şükr-i ãıfat kėldi 7b

(1) Úoluŋnıŋ vaãfını úıldım tilim gevher-fişÀn boldı (2) Seniŋ úahrıŋnı yÀd ėttim26úamuàcÀn titredi úorúup (3) Yene luùfuŋnı arturdum sözüm ber-cÀ-yı cÀn boldı (4) Aydım èadliŋni arturup emÀn tutsun bu mülküŋni (5) Kim evvel èadl27 birle mülk ikisi tev-emÀn28 boldı (6) Seniŋ bustÀn-ı èışúıŋnı òarÀbdın29 saúlasun Teŋri

25 _{DeWeese, ėşkingde.}

26 _{Kelime متي ا şeklinde şeddesiz yazılmıştır. DeWeese, ėtim.} 27 _{DeWeese, èadil.}

28

166

(7) Kim uş luùfuŋ behmÀrıdın cihÀn òoş bÿstÀn [boldı]30 (8) Muúaddime:

Bilgil kim ey bilig teniniŋcÀnı (9) ve dÀniş cÀnınıŋ cihÀnı kim bu úaãìdeni aytúan (10) niôÀm-ı èuúÿd-ı cevÀhir-i maèÀnì, müzeyyen-i èarÀyis-i àavÀnìniŋ (11) semìsi31 Muóammed Bÿãìrì, kim óaøret-i RisÀletniŋ

8a

(1) meddÀólıúında ÓassÀn-ı åÀnì ėrür, fÀlic maraøı birle (2) úolı ayaúı tutmas bolup, hiç enìs-i ãÀdıú ve (3) mÿnis ve celìs-i muvÀfıú ve32 yÀr-ı hem-nişìn ve àam-güsÀr (4) ve maórem-i esrÀr tapmadı. Medìne taàlarınıŋ (5) bir àÀrında takiyye úılıp öz cÀnıdın ümìd kesip endìşe (6) úılmış kim çün ser-mÀye-i zendagÀnì ve pìrÀye-i ãıóóat-ı (7) kÀm-rÀnì ėligdin çıúıp òizÀne-i nefìs-i enfÀs-ı (8) beşerì münúazì çaú boldı, bÀrì bu bir neçe kim nefs bÀúì úalıpdur, (9) naôm-ı ãıfÀt-ı Resÿl ãallÀ’llÀhu (10) èaleyhivesellem’àa iştiàÀl úılıp õaòìre-i ebedì ve saèÀdet-i (11) sermedì óaãıl úılsa. LÀ-cerem bu úaãìdeni aytıp tamÀm

8b

29 Kelime ني دن ا رخ şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "òarÀbdın" şeklinde

yazılmalıdır.

30 _{Bu kelime nüshada silik bir yazıyla satırın hemen bitimine eklenmiştir. DeWeese, belirtilmemiş.} 31

Kelime ىم ىمس şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "semìsi" şeklinde yazılmalıdır.

32

167

(1) úılàan kėçe, óaøret-i RisÀletàa ãallÀ’llÀhu èaleyhivesellem (2) òiùÀb úılıp aymış kim: Ey33 óabìb-i òÀlıú ve ey (3) ekrem-i òalÀyıú, seniŋ dergÀhınıŋdın özge penÀhım (4) yoú ve taúı seniŋ bendelikiŋdin artuú (5) èizzet u cÀhım yoú.

Naôm:

Sėn eger sürseŋ (6) meni dergÀh-ı luùfuŋdın bu kün Úayu bir ėşikde (7) yÀ rabb úılàa mėn feryÀd-ı Àh? Ah [u] vÀ veylÀ eger úılmasa (8) faøl-ı şÀmiliŋ Men gedÀnıŋ óÀlına èayn-ı (9) èinÀyetdin nigÀh PÀk- õÀtıŋ şavúıdınatıŋ-(10)-nı34 atar35 mėn seniŋ Mÿnis-i cÀndur úamuà èÀşıú-(11)-larabìgÀh [u] gÀh Ėşikiŋde bendelik úılmaúàa36

9a (1) kim úoysa başın

Salùanat bÀàıda bolur àonce dėk (2) ãÀóib-külÀh

Ey Óaúúnıŋ óabìbi ve ey òaste (3) köŋüller ùabìbi, ey dermÀndelerniŋ37 tedbìri ve (4) ey bì-çÀrelerniŋ dest-gìri, men şikesteniŋ (5) ol çaúlu mecÀlim yoú kim ùayyibe-i ùayyibeàa

33 _Kelime ى ر ا şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "ey" şeklinde

yazılmalıdır. DeWeese arì. 34 _{DeWeese, Àtıngnı.} 35 _{DeWeese, Àtar.} 36 DeWeese, úılmaúga.

168

barıp (6) ravøa-i muúaddesàa yüzüm koyup, bu cevÀhir-i maèÀnì (7) kim èarÀyis-i àavÀnì dėk óall-i èibÀrÀt-ı enìúa ve (8) óulel-i istièÀrÀt-ı reşìúa birle ÀrÀste vepirÀste (9) ėrür òÀk-i úademüŋde ìåÀr úılsam, yene revÀyi (10) tapman kim bu şièr-i àarrÀnı ol óaøret-i èalìyede edÀ úılsam, (11) taúı bilür mėn kim seniŋ èilm-i şamiliŋ nisbetige

9b (1) yıraú yavuú berÀber turur.

Naôm:

(2) Ey sidre saŋa mekìne menzil Luùfuŋ bile kÀyinÀt òoş-dil

(3) Kim kim ėşikiŋde bende bolsa Bì-şübhe bolur ÒudÀàa vÀãıl (4) Ey kÀn-ı kerem şefÀèatıŋıŋ DeryÀsıàa yoútu[r] hiç sÀóil (5) Naètıŋnı netip alàa mėn kim Bilmes ãıfatıŋnı38 sehi èÀúil39 (6) VÀlih40 biligiŋde41 ruó-i natıú42

37 DeWeese, dermandelerning. 38 _{DeWeese, Okunmamış.} 39 _{DeWeese, Okunmamış.} 40 _{DeWeese, Okunmamış.} 41 DeWeese, Okunmamış.

169 èAcìb43 ãıfatıŋda44 èaúl-ı kÀmil45 (7) Óaúú úudreti birle èilm-i faølıŋ ÕerrÀt-ı cihÀnàa boldı şÀmil

(8) LÀ-cerem bu úaãìdeni hem bu yerde òidmetúa èarø46 úılur men (9) dėp bu úaãìdeni tamÀm oúıàandın soŋ, ièÀde-i maùlaè (10) úılıp Peyàam-berniŋ pÀk rÿóındın duèÀ birle istimdÀd (11) ėtip takiyye úılsa, Resÿl ãallÀ’l-lÀhu èaleyhi vesellem-ni

10a

(1) tüşinde körmiş kim kėlip mübÀrek úolın bu bì-çÀre (2) òasteniŋ tutmas úolı ayaúına salıp aymış kim: (3) Ey meniŋ adaşım tur kim Óaúú subóÀnehu ve teèÀlÀ saŋa bu zaómet-(4)-din şifÀ berdi, uyàanıp tura kėlse körer kim (5) hiç zaómeti úalmay tamÀm-ı ãıóóat tapıp turur. LÀ-cerem (6) vüøÿ úılıp şükr-i İlÀhìni yerge keltürüp bu naèt-ı (7) bì- naôìrni beyÀø úılıp, ãabÀó Peyàam-ber èaleyhi’s-selÀm (8) ravøasına müteveccih bolup barurda, úutb-ı zamÀne ve (9) ãıddìú-i yegÀne Şeyò Ebÿ’r-RecÀ kim evliyÀ-i iòfÀédın ėrdi, (10) taúı òalÀyıúdın münúaùiè bolup ve taàlarda èuzlet (11) iòtiyÀr úılıp turur ėrdi, Muóammed Bÿãìrì raómetu’llÀhi

10b

(1) èaleyhi-àa úarşu kėlip aytur: Ey faãìóler eşi ve (2) Muóammed HÀşimìniŋ adaşı ve zübde-i ümmetlerniŋ (3) úardaşı, oúıàıl ol úaãìdei kim óabìbullÀh Muóammed Resÿlu’llÀh (4) medóinde naôm úılıp turur sėn. NÀôım aytur, (5) sordum kim: Úayu 42 DeWeese, Okunmamış. 43 _{DeWeese, Okunmamış.} 44 _{DeWeese, Okunmamış.} 45 _{DeWeese, Okunmamış.} 46 DeWeese, èarz.

170

úaãìdeni tiler siz? Men (6) óaøret-i RisÀlet ãallÀ’llÀhu èaleyhi vesellem medóinde (7) köp úaãìde aytıp turur mėn, Şeyò aytur: Ol (8) úaãìdeni tiler mėn kim maùlaèı bu turur úÀle (9) úuddise sirruhu:

ِمَلــَس يذــب ٍناريج ِرِ كَذــَت ْنِمأ

(10)

ِمَدِب ٍةَلقُم نِم ىرج اــعمَد َتْج َزَم

(11) Ve mėn teèaccüb úılıp yıàlap aytım: Ey Şeyò-i ãÀóib-i kerÀmet, 11a

(1) ve ey şefìè-i yevm-i úıyÀmet, siz bu maùlaènı kimdin yÀd (2) aldıŋız? Kim mėn bu úaãìdeni hiç kişi úaşında (3) oúıàanım yoú ėrdi, Şeyò aytur: mėn bu kėçe (4) óaøret-i RisÀlet-penÀhì ãallÀ’llÀhu èaleyhivesellem-ni (5) tüşümde körermen kim cemìèì aãóÀbı birle olturmışda, (6) sėn rÀzìlıú ve niyÀz-mendlıú úılıp bu (7) úaãìdeni oúımaúúa icÀzet tiler ėrdiŋ (8) Resÿl èaleyhi’ã-ãalavÀt ve’s-selÀm icÀzet berip (9) oúıàanıŋda 47

َن ِم َّنإ

ةمكحل ِ رعشلا

dėp taósìn (10) berip, mėvelig yıàaçnıŋ putaúı Àheste ėsgen (11) yeldin titregen dėk óareket úılur ėrdi taúı bu

11b

(1) úaãìdeni tamÀm oúıp maùlaènı yene oúıdıŋ (2) ėrse, iki oúuàan üçün bu maùlaènı yÀd tuttum, (3) nÀôım teàammedehullahu bi-àufrÀnihi aytur: Mėn bu úaãìdeni (4) bitip48 Şeyò Ebÿ’r-RecÀ49 bergünçe mücÀvirler taúı Medìne (5) òalúı bu óÀldın òaber-dÀr bolup

47 _{Arapça, "Muhakkak ki kimi şiirler hikmetlidir."} 48

Kelime بتپ şeklinde yazılmıştır. Ancak yazım olarak "bitip" şeklinde yazılmalıdır. Eserde /b-/ ile başlayan bazı Türkçe sözcük ve fiiller /p-/ harfi ile yazılmıştır. Metin transkripsiyonu boyunca bu yazım şekilleri dipnotlarla gösterilmiştir.

49 _{DeWeese eserde “Ebu’r-raèlì” olarak yazılan bu ismin “Ebÿ’r-ricÀ” olması gerektiğini belirtir}

171

ötrü kelip, meni (6) taèôìm50 u ikrÀm ve iclÀl u iótirÀm birle ravøa-i (7) Resÿl èaleyhis’s- selÀm-àa bardılar. Mėn bu (8) úaãìdeni oúurda barça baş açıp yıàlay turàan (9) uçurda51 bir yüklüg tėve mihÀrın üzüp toz (10) tozàurup yetip estÀne-i óaøretde çökti. Bir (11) laóôadın soŋ bir ŞÀmì bedev süvÀr kėlip ol

12a

(1) tėveniŋ yüki barçası bürd-i ŞÀmì ėrdi ve (2) mücÀvirler uluàlarıàa pìş-keş úılıp aydı: (3) Bu tėveniŋ yüki raòtını Peyàam-ber èaleyhi’ã-ãalavÀt veés-selÀm- (4)-nıŋ rÿóına naõar úılıp ėdim; bu tėve bilmen (5) nedin bu ãabÀó mihÀrın üzüp úaçıp, iki (6) künlük yolnı az müddetde yürüp munda yėtti.52 MücÀvir-(7)-ler yıàlap aytı: Mėn bu úaãìdeniŋ Resÿl (8) èaleyhi’s-selÀm óaøretinde maúbÿl bolàanın aŋlap, (9) ãabÀó ayttım kim: İlÀhì bir münÀsib hedìye yetkürgil, kim (10) faãÀóat53 ehliniŋ sözige ãìla dėp bereyin, (11) dėp münÀcÀt úıldım ėrse, Óaúú teèÀlÀ ol duèÀnı

12b

(1) müstecÀb úılıp bu óÀlda yetkürdi, dėp bürd-(2)-lerni ãìla berdi. Medìneniŋ ol zamÀndaàı (3) óÀkimi Muóammed Bÿãìrì indep, yalaŋ baş öre (4) turup, anıŋ òiõmetide oúıdı ėrse, Muóammed (5) Bÿãìrìni taósìn úılıp aytı kim: Dirià54 bizniŋ55 Saèded-(6)-dìn úatibniŋ közleri körer bolsa ėdi (7) bu úaãìde-i şerìfni bitip alàay ėrdi. NÀôım (8) raómetu’llÀhi èaleyh aytur: Kėlsün bu úaãìdeniŋ istimÀè-ı bereúÀtı-(9)-dın maórÿm

50 _{DeWeese, “taèôôum”.} 51 _{DeWeese, ucurda.} 52

Kelime ىتي şeklinde şeddesiz yazılmıştır. DeWeese, yėti.

53 _Kelime تج اصف şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "faãÀóat" şeklinde

yazılmalıdır.

54

DeWeese, derìà.

55 _Kelime کنين زپ şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "bizniŋ" şeklinde

172

úalmasun, dėp şol zamÀn boldı (10) ėrse Saèdeddìnniŋ başıàa kilìm yafıp bu (11) úaãìdeni oúıp rÿó-i muùahhar-i Resÿl èaleyhi’s-selÀm-dın

13a

(1) istimdÀd tilep duèÀ úıldı ėrse, Óaúú subóÀnehu ve teèÀlÀ (2) öz dÀr [u] òÀne-i keremidin közige şifÀ berdi. Yene èulemÀé-i (3) İslÀm ve füøalÀ-yı kirÀmdın bu úaãìdeniŋ òÀããiyet-(4)-leri be-àÀyet köp menúul turur, taúı ÀåÀr-ı berekÀtı (5) bì-nihÀyet meşhÿr ėrür; yene barça eyimme-i èuôôÀm (6) ittifÀú úılıp tururlar kim ôuhÿr òÀããiyeti bu úaãìde-(7)-niŋ mevúuf turur. Ecille-i åiúÀtdın icÀzet (8) óÀãıl úılıp, iètimÀd u iòlÀã birle oúımaúúa tiler men; (9) taúı mėn duèÀçı bu úaãìdeni òÀtimetü’l-müctehidìn MevlÀnÀ (10) ÓÀfiôüddìn BezzÀzì aèlÀ’llÀhu derecetehu (11) fi’l-èilliyìn-din ve taúı MevlÀnÀ ÓÀfiôüddìn üstÀd-ÀnÀn eyimme-i56

13b

(1) tefsìr ü eóÀdìå ü eòbÀr ve ravøa-i muúaddese-i Resÿl-i (2) muòtÀr MevlÀnÀ CelÀleddìnü’l-Òocendì eskenehu’l-lÀhu fi ferÀdisi’l-(3)-cinÀn-dın rivÀyet úılur; ve taúı MevlÀnÀ CelÀleddìn-(4)-niŋ celÀlet-i úadri ve èaôametì şeéni andın èalì-(5)-raú ėrür kim senediniŋ sanıàa ne óÀcet bolàay, (6) anıŋ üçün kim eyimme-i óadìå öziniŋ ãaóib-i senedi-(7)-niŋ kemÀlıàa muèterifdurlar. Ve taúı ol pÀkize õÀt (8) ve pesendìde ãıfÀtnıŋ õikr-i şemÀyil57 ve şeró-i (9) feøÀyili óadd-i beyÀndın òÀric ėrür; feøÀyil ü kemÀlı-(10)- dın biri oldur kim óaøret-i mevlevì ravøa-i (11) Nebevìde mücÀveret úılıp şeyòü’l- muóaddiåìn atanıp

14a

56 _{Tamlama arasında bir و harfi yazılıdır.}

57 Kelime ىلي امش و ركذ şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "õikr-i şemÀyil"

173

(1) aåÀr-ı ãafÀ ve envÀr-ı vefÀ çehre-i mübÀrekindin ôÀhir bolàandın (2) soŋ ãıla-i raóim üçün öz maóalletige èazìmet úılıp (3) yolàa kirgende uşol kėçesi sekiz kişi (4) ãadìúlerdin Peyàam-ber èaleyhiés-selÀm-nı tüşide körmiş-(5)-ler kim èibÀrÀt-ı faãìó ve lafô-ı melìó birle aytmış:

َنوضرتأ

(6) 58

ِبيبحلا نم بيبحلا ةقرافمب

yaènì, rÀøì bolur mu (7) dost dostıdın ayrılmaúúa meniŋ dìnim kemÀlı (8) ve şerìèatımnıŋ celÀlı ketmekige ne üçün rÀøì bolduŋuz (9) bu ãadìúler ãabÀó ravøa-i Resÿl ãallÀ’llÀhu èaleyhi (10) vesellem- àa óÀôır bolup biri birige bu reyyÀ-yı ãÀlió-(11)-din òaber berip MevlÀnÀ CelÀleddìn èaleyhi’r-raómeh-niŋ

14b

(1) soŋınça mürÀcaèat üçün iltimÀs úılıp barurda, (2) körer kim óaøret-i mevlevì yalaŋ baş ve yalaŋ ayaú (3) yıàlayu úaytıp kėle turur bu baràan ãadìúler ayttı (4) kim: Ey Şeyò, ne sebebdin mürÀcaèat úıldıŋız? Yıàlap aytı: (5) 59

ُ مك َربخأ ي ذلا ُبيْبَح ين َرَبخأ

Yaènì maŋa òaber berdi (6) ol dost kim sizge òaber úıldı. èArø60 ol kim üstÀd-ı (7) èulemÀ-i èÀlem, óÀvì-i eãnÀf-ı èulÿm u óikem, MevlÀnÀ ÓÀfıôüd-(8)-dìn teàammeda’llÀhu bi-àufrÀnihi ol mürşid-i ôarÀyif-i ümem, (9) iftiòÀr-ı külli benì Ádem MevlÀnÀ CelÀlleddìn Òocendì (10) nevvara’llÀhu merúadehu-nıŋ icÀzeti birle bu duèÀçıàa icÀzet (11) berdi61 _{kim taúı}

bu şehr-yÀr-ı èÀlì-cenÀb ve şahen-şÀh-ı mÀlik- 15a

(1) -riúÀbàa icÀzet berdim kim sevÀnió-i mühimmÀtda bu úaãìdei (2) mevcÿdÀtü’l- berekÀtnı ãıdú u iòlÀã birle oúıàay, (3) tÀ Óaúú subóÀnehu ve teèÀlÀ murÀdÀtların

58 _{Arapça, "Seven, sevdiğinden ayrılmaya razı olur mu?"} 59 _{Arapça, "Size haber veren sevgili beni de haberdar etti"} 60

DeWeese, arz.

61 _Kelime مي د رب şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "berdi" şeklinde

174

muóaããal úılıp (4) dünyÀ Àfetidin necÀt berip ve taúı Àòiretde uluú (5) derecÀt rÿzì úılàay.

Naôm:

(6) Úaøa birle uàan Teŋrim saŋa çın Çìn [u] MÀçìnni (7) Úadìr úadriŋni arturup úılur úader úadr-i òÀndın (8) Ten ü cÀn mÀl u mülküŋni emÀn birle tutup Teŋri (9) Sėni hergiz ayırmasun dem-i aòirde ìmÀndın (10) Muúaddime:

Bilgil kim ey bilig meydÀnınıŋ şeh-sÿvÀrı,62 (11) ùarÀvet òÀnedÀnınıŋ büzürg-varı, kim erbÀb-ı derd ü

15b

(1) <ü> niyÀz ve aãóÀb-ı sÿz u güdÀz úaçan kim öz köŋliniŋ (2) rÀóatı üçün cÀnınıŋ cerÀóatını beyÀn úılıp (3) èiyÀn63 úılmaúnı tilese64 mÿnis u yÀr hem-dem u àam-gusÀr ve (4) maórem-i esrÀr tapmasa, öz özige òiùÀb ėtip ol (5) muòÀùùabnıŋ65 óÀlın beyÀn úılmaú birle öz derd-i firÀúın (6) veyÀ66 miónet-i iştiyÀúın iôhÀr úılur. LÀ-cerem bu úaãìde-(7)- niŋ úÀyili hem bu ùarìúanı sülÿk ėtip kim èulemÀé-i (8) àarìbiyyet anı tecrìd atar öz özige òiùÀb úılıp aytur:

62 _{DeWeese, şehsuvÀrı.} 63

Kelime ن ايع ا şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "èiyÀn" şeklinde yazılmalıdır.

64 _{Kelime نيس لايت şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "ètilese" şeklinde}

yazılmalıdır.

65 _{DeWeese, muòÀùebning.} 66

175 (9-1)

_{ِمَلــَس يذــب ٍناريج ِرِ كَذــَت ْن ِمأ}

(10)

ِمَدِب ٍةَلقُم نِم ىرج اــعمَد َتْج َزَم

(11-2)

ٍةَمِظاــك ِءاــقلت نِم ُحيرلا ِتَّبَه مَأ

16a (1)

ِمَضِا نِم ِءاـملَّظلا يف ُقربلا َضَموأو

(2) Yaènì, ey dostlar, firÀúnıŋ otıàa yanàan (3) ve taúı hem-nefesler67 iştiyÀúı óayÀtıdın tanàan, (4) selem yıàaçı köp bitgen yerdeki68 úonışılar69 mu saàınıp (5) dem-be-dem köz yaşını köŋül úanı birle úatışturur sėn, (6) yÀ KÀôime atlıú yerdin, kim anda söygen dostlar (7) cemÀlını körmek ve taúı maóbÿblar viãÀlini tapmaú (8) müyesser bolur ėrdi, nesìm-i dil-güşÀy ve şemim-i rÿó-(9)-efzÀy mu keldi, yÀ İôam atlıú taàdın yaşın (10) mu yaşnap ol dostlarnıŋ òÀùırıàa (11) saldı kim eşkiŋni yetmey ėşiŋ köz yaşı birle

16b (1) köŋül úanın úatışturmaúúa úaldı.

Naôm:

(2) Ėrteki yÀrÀnlarıŋnı saàınıp70 mu ey köŋül (3) Köz yaşın úatışturur sėn bu yürek úanı bile (4) YÀ nesìmì kėldi mü ol yÀr üze mendin saŋa

67 _{DeWeese, hemnefsler.} 68 _{DeWeese, yerdegi.}

69 _Eserde ر لايش ىن وق şeklinde yazılan bu sözcük farklı yazımla kaleme alınmıştır. DeWeese de bu

kelimenin “konşı” olması gerektiğini belirtirmiştir (1984:547).

70

176 (5) Boldı rÿóuŋ şìftesi ol rÿó-i reyóÀnì bile (6) YÀ yaşın mu yaşnadı dil-dÀr turàan taàdın [ ]71 (7) Kim cigerniŋ daàı boldı tÀze lemèÀnı72 bile

(8) Türkì til birle ebyÀt maènÀsige73 bu miúdÀr işÀret (9) yeter kim kim ki ziyÀde taóúìú izdese, bu duèÀçınıŋ (10) RÀyóatü’l-ErvÀó atlıú èArabì şeróge müùÀlaèa (11) úılàay kim èacÀyib taóúìúÀt ve àarÀyib tedúìúÀt ve

17a

(1) <ve> àurer-i işÀrÀt ve dürr-i delÀlÀt ol şeró-i (2) laùìfniŋ mehÀvìsinde münderic turur. (3-3) ÚÀle úuddise sirruh:74

اَتـَمَه اـَفُفْكا َتلُق نِا كيـنيَعِل امـف

(4)

ِمــِهَي ْقِفَتـسا َتلق نِا َكِبلقل امو

(5) Yaènì ey75 bì-çÀre-i derd-mend ve ey76 èÀşıú-ı müstemend77 (6) eger muóabbet ü vidÀd ve levÀèic-i fÿÀdàa78 inkÀr kılsaŋ, (7) taúı èışúnıŋ vecd-i miónetidin azÀde mėn dėp (8) daèvÀ ėtseŋ, ne bolupdur? İki közüŋge kim neççe79 (9) tıyılàıl kim dėseŋ, yaşı

71 _{DeWeese burada eksik bir kelimenin olduğunu belirtmiştir (1984:432).} 72 DeWeese, lemaèÀ. 73 _{DeWeese, “maènÀsige”.} 74 _{DeWeese, okunmamış.} 75 _{DeWeese, Ày.} 76 _{DeWeese, Ày.} 77 DeWeese, müstmend. 78 _{DeWeese, fu’Àdàa.} 79

177

seyl dėk aúar; taúı yandurur (10) köŋlüŋge kim neççe ayılàıl dėseŋ ösrüklük80 (11) otı birle èÀlemni yaúar. èIşúúa inkÀr úılàan èÀşıú-

17b

-(1)-nıŋ sözige kişi úulaú salmas èışú birle (2) müşk kizlemek pinhÀn úalmas. (3) Bu sebebler kim saŋa aytım anıŋ tafãìlini

(4) Hiç biri bolmasa ey èÀşıú-ı dilber-perest (5) Bes nėdin dėseŋ közüŋni tınmayın seyl aúturur (6) Köŋlüŋe hüş-yÀr bol dėseŋ bolur óayrÀn-mest (7-4)

ٌمــِتَكنُم َّبحلا َّنأ ُّبَصلا بــسَحيأ

(8)

ِم ِرـَطـْضُمو هنم ٍم ِجــَسنم َنيب ام

(9) Yaènì, ey èaşıú-ı pür-niyÀz ve muóibb-i81 sÿz [u] güdÀz,82 (10) anıŋ dėk mu saàınur sėn kim èışúnıŋ aåÀrı83 (11) köz yaşı birle köŋül otı bar ėrken pÿşìde úalàay?

18a

(1) Her kėçe şemè dėk köŋül otı birle yanıp köz yaşın (2) aúıràan kişi èışúım yoú dėse, sözige kim (3) úulaú salàay? ÓÀl tilindin úÀl tilin beyÀn (4) içinde aşurup bolmas; köz yaşı köŋül (5) otı birle èışúnı yaşurup bolmas.

Şièr:

80

DeWeese, üsrüklük.

81 _{Kelime تب حم}

şeklinde yazılmıştır. Ancak metin akışına göre bağlamsal olarak "muóibb" şeklinde yazılmalıdır. DeWeese de aynı görüştedir (1984:647).

82 _{DeWeese, sÿz-güdÀz.} 83

Belgede Kemâleddîn Hüseyin Harezmî’nin Çağatay Türkçesiyle Kaside-i bürde şerhi : ( İnceleme, metin, çeviri, gramatikal dizin ) (sayfa 179-200)