Duruşma Kavramı ve Duruşmanın Kamuya Açıklığı

Duruşma, sözlük anlamı itibariyle “sanığın üstüne atılan suçu işleyip işlemediğini saptamak üzere, yanların hazır bulundukları sırada yüzlerine karşı sözlü olarak yargılama yapılması ve yargılamayı yargı ile sonuçlandıracak işlemlerin tümü”dür¹⁶⁴. Yani yargılama makamı tarafından yapılan bir duruşma sonucunda kesin karara ulaşılır. Ceza muhakemesinde duruşma yapılmasıyla ulaşılmak istenen amaç, delillerin tartışılmasıyla birlikte, failin suçluluğu ya da suçsuzluğu konusunda kesin bir kanaate varmak ve ceza uyuşmazlığını çözmektir¹⁶⁵. İddianamenin kabulüyle birlikte kamu davası açılmış olur ve bir duruşma günü belirlenir.

Duruşmalar kural olarak herkese açıktır. Açıklık, yani aleniyet, ceza muhakemesi anlamında yargılamanın aşamalarının topluma açık ve izlenebilir olmasını ifade eder¹⁶⁶. Kamuya açıklık, yargılama işlemlerinde bulunması mutlak olan kişiler dışındaki kişilerin işlemlerde hazır bulunabilmesini ve bu işlemleri

162“…5187 Sayılı Basın Kanununun 3. maddesi uyarınca yayın yasağı konulduğu cihetle yapılan haberlerde yayın yasağı konulmasına karşın soruşturmaya dair ifade ve görüşme içeriklerine yer verilmek suretiyle soruşturmanın gizliliğinin ihlal edildiği dolayısıyla hakkında kamu davası açmaya yeterli delil bulunduğu, delillerin takdir ve değerlendirme yetkisinin mahkemede olduğu gözetilerek, itirazın kabulüyle kamu davasının açılmasına karar verilmesi yerine, yazılı şekilde karar verilmesinde isabet görülmemiştir…”, Yargıtay 16. Ceza Dairesinin 15.10.2015 Tarih ve 2015/5457 Esas ve 2015/3068 Karar sayılı kararı, Kazancı Hukuk Sitesi, (Erişim), http://kazanci.com.tr, 28.08.2017.

163 Yüzer, 1982 Anayasa’sında, s. 75.

164 Türk Dil Kurumu Sözlüğü, (Erişim),

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5a083dfa279203.

29492510, 12.11.2017.

165 Centel, Zafer, s. 691.

166 Gülseren, s. 33.

izleyebilmesi anlamına gelmektedir¹⁶⁷. Duruşmalar herkes tarafından izlenebilir, mahkeme tutanakları açıktır, hüküm de açık duruşmada verilir¹⁶⁸.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) m. 10’da “Herkes, haklarının, vecibelerinin veya kendisine karşı cezai mahiyette herhangi bir isnadın tespitinde, tam bir eşitlikle, davasının bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından adil bir şekilde ve açık olarak görülmesi hakkına sahiptir.” denilerek aleniyet ilkesi teminat altına alınmıştır. Aynı şekilde, AİHS m. 6’da da aleniyet ilkesi düzenlenmiştir¹⁶⁹. Anayasa m. 141’ye göre de, mahkemelerdeki duruşmalar herkese açıktır; ancak genel ahlakın veya kamu güvenliğinin gerekli kıldığı durumlarda duruşmaların bir kısmının ya da tamamının kapalı yapılmasına karar verilebilir. Bunlara bağlı olarak CMK m. 182’de de bu ilke güvence altına alınmıştır¹⁷⁰.

Duruşmaların açık olması sayesinde toplumun aklında, verilen karar hakkında bir şüphe kalmasının önüne geçilir¹⁷¹. Herkesin duruşmada bulunabilme hakkı ve duruşmada öğrendiklerini duruşma dışında açıklayabilme hakkı güvence altına alınmıştır¹⁷². Kamuya açıklık ilkesinin amacı, adaleti sağlarken kamu denetimini gerçekleştirmek, yargılamanın keyfiliğe müsait olmasının önüne geçmektir¹⁷³.

Bir yandan kapalı kapılar ardında verilen kararlar hakkında endişeyi gidermek, keyfiliğin önüne geçmek amacı güden aleniyet ilkesi, bir yandan da kamunun bilgilenme hakkına hizmet etmeyi amaçlamaktadır¹⁷⁴. CMK m. 182’nin gerekçesinde de duruşmaların açık olmasının iyi bir adaletin güvencesi olduğu ve suç yönünden genel bir önlemeyi sağladığı belirtilmiştir. Halkın yargılama faaliyetine izleyici sıfatıyla katılması sayesinde yargılama daha demokratik bir nitelik

167 Zafer, s. 765; Centel, Zafer, s. 698.

168 Handan Yokuş Sevük, “Adil Yargılanma Kapsamında Ceza Yargılamasında Aleniyet İlkesi”, Prof.

Dr. Çetin Özek Armağanı, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2004, s. 748.

169 AİHS m. 6: “ Herkes gerek kişisel hak ve yükümlülükleri ile, gerek bir suç isnadının karara bağlanmasında... aleni surette dinlenmesini istemek hakkını haizdir. Hüküm aleni olarak verilir.

Ancak duruşmayı izleyenler ve basın mensupları, çocuk ve gençlerin menfaatlerini veya davaya taraf olanların özel yaşamlarını korumanın gerektirmesi halinde ve adaletin zarar göreceği özel hallerde mahkemenin kesinlikle gerekli olduğuna inandığı ölçüde, demokratik bir toplumdaki genel ahlak, kamu düzeni veya ulusal güvenlik amacıyla duruşmanın tamamından veya bir bölümünden çıkarılabilir.”

170 CMK m. 182: “Duruşmalar herkese açıktır. Genel ahlakın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerektirdiği hallerde, duruşmanın bir kısmının veya tamamının kapalı yapılmasına mahkemece karar verilebilir. Duruşmanın kapalı yapılması konusundaki gerekçeli karar ile hüküm açık duruşmada açıklanır.”

171 Özen, Ceza Muhakemesi, s. 79; Ünver, Hakeri, C. 1, s. 91.

172 Centel, Zafer, s. 699.

173 Yokuş Sevük, s. 748.

174 Ünver, Hakeri, C. 2, s. 78.

kazanabilmekte ve keyfi kararlar verilmesinin önüne geçilebilmektedir¹⁷⁵. Toplum, duruşmaları izlerken bir anlamda hakimi doğru karar vermesi yönünde denetlemektedir. Halkın denetimi de yargı kararlarına güven duyulmasını sağlamaktadır¹⁷⁶. Aynı şekilde, duruşmanın aleni olması sayesinde cezanın önleyici işlevinin devreye girmesiyle aleniyet, suç işlemeyi planlayan kişileri suç işlemekten alıkoyacaktır¹⁷⁷.

Duruşmada olanların kamuya duyurulması kitle iletişim araçlarıyla sağlanabilir¹⁷⁸. Ancak CMK m. 183’te buna bir sınırlama getirilmiştir: “Adliye binası içerisinde ve duruşma başladıktan sonra duruşma salonunda her türlü sesli ve görüntülü kayıt veya nakil olanağı sağlayan aletler kullanılamaz.” Zira, basının duruşma salonunda bulunması halinde, bu durumdan yargılamaya katılan kişiler etkilenebilmekte ve yargılamanın adil bir şekilde yürüyebilmesinin önüne geçilmektedir¹⁷⁹. Duruşma salonunda basın mensupları ses veya görüntü kaydetme aletleriyle bulunduğu takdirde sanık, tanık ve hakim dahi etkilenebilmektedir¹⁸⁰. Bu da masumiyet karinesinin önünde büyük bir engel yaratabileceği gibi sanıklar veya tanıkların toplum nazarında ün kazanabilmesine de ortam hazırlamış olur¹⁸¹. Elbette ki basın mensupları duruşmaları izleyebilir; ancak sesli veya görüntülü kayıt yoluyla duruşmalar kaydedilemez. Duruşmayı izleyen basın mensupları duruşmada öğrendiklerini başka yollarla kamuoyuna duyurabilecektir¹⁸². Örneğin, duruşmada söylenenlerin not alınması, kişilerin resimlerinin çizilmesi gibi yollarla kamunun bilgi alma hakkının sağlanması söz konusu olacaktır.

Duruşmanın açıklığı ilkesi yalnızca CMK’de değil, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (HMK) ¹⁸³ da benimsenmiştir. HMK m. 28’de de duruşmaların ve kararların bildirilmesinin aleni olduğu düzenlenmiştir¹⁸⁴.

175 Ünver, Hakeri, C. 1, s. 91.

176 Centel, Zafer, s. 699.

177 Zafer, s. 766.

178 Centel, Zafer, s. 699.

179 Sesim Soyer Güleç, “Ceza Yargılaması Hukukunda İnsan Haklarının Bir Güvencesi Olarak Halka Açıklık İlkesi”, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 5, 2007, s. 91.

180 Centel, Zafer, s. 699.

181 Zafer, s. 752.

182 Ünver, Hakeri, C. 1, s. 96; Özen, Ceza Muhakemesi, s. 80.

183 Resmi Gazete Tarih: 04.02.2011, Sayı: 27836

184 HMK m. 28: “(1) Duruşma ve kararların bildirilmesi alenidir. (2) Duruşmaların bir kısmının veya tamamının gizli olarak yapılmasına ancak genel ahlâkın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hâllerde, taraflardan birinin talebi üzerine yahut resen mahkemece karar verilebilir. 10878 (3) Tarafların gizlilik talebi ön sorunlar hakkındaki hükümler çerçevesinde gizli duruşmada incelenir ve karara bağlanır. Hâkim, bu kararının gerekçelerini, esas hakkındaki kararı ile birlikte açıklar. (4) Hâkim, gizli yargılama işlemleri sırasında hazır bulunanları o yargılamayla ilgili edindikleri bilgileri