Dolaylı temsil

Dolaylı temsil, Türk Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu’nda dağınık bazı hükümler halinde düzenlenmiştir²²⁴. Borçlar hukukundaki dolaylı temsilde temsilci kendi adına fakat temsil olunan hesabına hareket eder²²⁵. Sözleşmede temsilci başkası adına ve hesabına hareket ettiğini temsilci sıfatını gizlemektedir²²⁶. Bir diğer ifadeyle dolaylı temsilde, temsilcinin temsil vasfı üçüncü kişi tarafından bilinmez. Önce temsilci üzerine doğan haklar sonraki işlemle temsil edilen aktarılmaya ihtiyaç gösterir.²²⁷

Gümrük işlemlerinde de iş takibi dolaylı temsil yoluyla da yapılabilir. Ancak, gümrük mevzuatı çerçevesindeki dolaylı temsil borçlar hukukundaki dolaylı temsilden farklı düzenlenmiştir. Borçlar hukukunda dolaylı temsilde, üçüncü şahıs temsilcinin kimi temsil ettiğini bilmezken gümrük işlemlerindeki dolaylı temsilde, temsilci dolaysız temsildeki gibi gümrük idaresi tarafından bilinir. Gümrükteki dolaylı temsil şeklinde yapılan işlemlerden ortaya çıkan gümrük yükümlülükleri aynı zamanda doğrudan temsilcinin kendi adına da sonuç doğurur. Dolaylı temsilci adeta temsil edilen gibi sorumludur.

GK’nın 225’nci maddesi, dolaylı temsilci olarak iş takibi yapabilecek kişileri

“gümrük müşavirleri” olarak belirlemiştir²²⁸. Gümrük müşavirleri dışındaki kişilerin dolaylı temsilci olabilmeleri mümkün değildir. Temsilci olan gümrük müşavirleri her

224 Fikret Eren, Borçlar Hukuku: Genel Hükümler, İstanbul: Beta Basım Dağıtım, 2008, s. 388.

225 Kılıçoğlu, a.g.e., s. 219.

226 Şenyüz, Borçlar Hukuku, s. 75.

227 Aynı yönde bkz. Eren, a.g.e., s. 388, “Bu tür temsil sonunda yapılan hukuki işlemden doğan haklar ve borçlar, önce mümessilin hukuki alanında doğar. Ancak, daha sonra ikinci bir işlemle bu hak ve borçlar, mümessil tarafından temsil olunana devir veya nakledilir. ,nitekim dolaylı temsile değinen BK. M.32/III’e göre, diğer hallerde alacağın temliki veya borcun nakline ilişki kurallar uyarınca işlem yapılması gerekir.”

228 Gülşen Gedik, ABD, AB ve Türk Gümrük Vergisinde Temsil, Mali Hukuk Dergisi, 2018, sayı 159, s.679.

72

türlü gümrük işlemini dolaylı temsilci olarak takip ederek sonuçlandırabilme durumundadırlar (GK m. 226/1). Gümrük müşavir yardımcıları da yanında çalıştıkları gümrük müşaviri adına gümrüklerde iş takibi yapabilmeleri mümkündür. Dolaylı temsilde temsilci olabilmek için gümrük müşaviri olma şartı aranmasına karşın, doğrudan temsilde gümrük müşaviri olma şartı aranmamış sadece belirli niteliklerin aranmasıyla yetinilmiştir.

Dolaylı temsilin en önemli sonucu gümrük vergilerinin ödenmesinden temsilcinin sorumlu tutulması bakımından kendini göstermektedir. Dolaylı temsilci konumundaki gümrük müşaviri beyan sahibi ile yükümlü ile aynı derecede sorumluluğa tabidir.²²⁹ Danıştay’ın kararları da vergi alacağının tahsili konusunda eşya sahibi ve gümrük müşaviri arasında fark bulunmadığı yönündedir²³⁰. Nitekim GK’nın 192. maddesinde, aynı gümrük vergilerinin ödenmesinden birden çok yükümlünün (asıl yükümlü ve temsilci gümrük müşaviri) sorumlu olduğu hallerde bunların her birinin müştereken ve müteselsilen sorumlu olacakları belirtilmiştir. Danıştay bir kararında, dolaylı temsil durumunda, ithalata ilişkin olarak gümrük yükümlülüğünün doğması halinde, vergilerin ödenmesinden ithalatçı ile gümrük müşavirinin yükümlü olmaları nedeniyle müştereken ve müteselsilen²³¹ sorumlu oldukları; dolayısıyla, bu tür durumlarda, alacaklı kamu idaresince, gümrük vergilerinin tamamının, sorumlulardan, aralarında sıra gözetilmeksizin tahsili yoluna gidilmesinin mümkün olduğu sonucuna varmıştır²³².

Müteselsil borçluluk (sorumluluk), alacaklının istediği borçluya borcun tamamının ifasını talep edebildiği, her bir borçlunun da alacaklıya karşı borcun tamamından sorumlu olduğu borç ilişkisidir²³³.Kanun’da her ne kadar “müştereken ve müteselsilen” ifadesine yer verilmişse de müteselsil sorumluluğun doğabilmesi için borçluların zaten birden fazla kişi (müştereken, birlikte) olduğu dikkate alındığında müştereken ifadesi gereksiz olmuştur. Bu nedenle müteselsil ifadesinin kullanılması yeterlidir. Kaldı ki, müteselsil sorumluluk borç sona erinceye kadar borcun tamamı için

229 Gedik, a. g. e., s. 700.

230 Dnş. 7.D., 01.12.2015 tarih ve E:2014/1768, K:2015/6946 sayılı kararı ile 7. D., 01.12.2011 tarih ve E:2009/5769, K:2011/8441 sayılı kararı (kararlar için bkz. Selen, a. g. e., s.172).

231 Ayşe Arat, “Müteselsil Borçlarda Alacaklı ve Borçlular Arasındaki İlişkinin Hüküm ve Sonuçları”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.26,S:2 2018, s. 325-366.

232 Dnş.,7. D., 01.12.2011 tarih ve E:2009/5769, K:2011/8441 (Yeşilova , a.g.e., s. 30).

233 Bir diğer tanım için bkz.Eren, a.g.e., s.777. “…BK. M. 50 uyarınca birden çok kişi ortak kusurlarıyla aynı zarara birlikte sebep oldukjları takdirde tam teselsül söz konusu olur.”

73

borçlulardan herhangi birine gidilebilmeyi ifade eder. Bu yönüyle aksine bir düzenleme bulunmadığından müteselsil sorumlulukla TBK’da ifadesini bulan müteselsil borçluluk ilişkisine isabet eder ²³⁴.

Dolaylı temsilciler gümrük idarelerine karşı beyanlarına isabet eden vergi asılları ve fer’ileri ile diğer yükümlülüklerden sorumlu tutulmuşlardır²³⁵. Çünkü, dolaylı temsil gereği temsilcilerin gümrük idarelerine karşı başkası adına kendi hesaplarına da sorumlu olacakları öngörülmüştür²³⁶. Danıştay VDDK verdiği kararlarında²³⁷ “…ithalatçı ile birlikte müteselsilen sorumlu oldukları anlaşıldığından gümrük idaresince, kamu alacağı için aralarında sıra gözetilmeksizin tahsil edilmeyen alacak sebebiyle takip yapılabileceği yönündedir…”.

Görüldüğü üzere gümrük müşavirlerinin sorumluluğu konusunda ise Türk gümrük vergi sisteminde, kamu alacağının garanti altına alınmasını sağlamak amacıyla, uygunluk sorumluluğu²³⁸ ile yetinilmemiş, gümrük vergisinin ödenmesinden birden çok kişinin (yükümlü/beyan sahibi/gümrük müşaviri) sorumlu olduğu “müşterek ve müteselsil sorumluluk” hali getirilmiştir²³⁹. GK’da birden fazla kişiyi kapsayacak şekilde birden fazla borçlu oluşturulmasının amacı karşı tarafta bulunan devlete ek bir teminat sağlanarak karşılaşabileceği risklere karşı korunmasının sağlanmasıdır²⁴⁰.

Gümrük müşavirlerinin bu sorumluluğu yanında çalıştırdıkları gümrük müşavir yardımcılarının takip ettiği işleri de kapsar. Bu nedenle gümrük müşavir yardımcılarının gümrük yükümlülükleri karşısındaki sorumlulukları yanında çalıştıkları adına ve hesabına iş takibi yaptıkları gümrük müşavirlerine ait sayılır²⁴¹. Nitekim, Danıştay gümrük müşavir yardımcılarının ancak yanında çalıştıkları gümrük müşaviri adına ve sorumluluğu müşavire ait olmak kaydıyla işlem yapabilecekleri yönünde karar

234 TBK’nın m. 162 “1.Birden çok borçludan her biri, alacaklıya karşı borcun tamamından sorumlu olmayı kabul ettiğini bildirirse, müteselsil borçluluk doğar.

2.Böyle bir bildirim yoksa, müteselsil borçluluk ancak kanunda öngörülen hâllerde doğar.” ifadesini içermekle birlikte müteselsil borç ilişkisinin taşıması gereken unsurlara yer vermiştir. GK’daki müteselsil sorumluluk kavramı da aynı unsurları içinde barındırır.

235 Selen, a.g.e., s. 171.

236 Selen, a.g.e., s. 171.

237 DVDDK.,19.02.2014 tarih ve E:2013/834, K:2014/84 sayılı kararı ile DVDDK.30.04.2014 tarih ve E:2014/261, K:2014/328 ve sayılı kararlar (Gedik, a.g.e., s. 697).

238 Uygunluk sorumluluğu kavramı, VUK m. 227’den hareketle, meslek mensuplarının imzaladıkları beyannamelerde yer alan bilgilerin defter kayıtlarına ve bu kayıtların dayanağını teşkil eden belgelere uygun olmamasından kaynaklanan sorumluluk olarak nitelendirilebilir.

239 Gedik, a.g.e., s. 695.

240 Özgecan GÖK, a.g.e., s. 65.

241 Selen, a.g.e., s. 172.

74

vermiştir²⁴².

Beyannameyi imzalayan dolaylı temsilciler, beyan sahibi sıfatıyla gümrük idarelerine karşı sorumlu olmaktadırlar²⁴³. Ancak dolaylı temsilcilerin bu sorumluğu sınırsız değildir. Gümrük müşavirinin eşya sahibi ile birlikte müteselsil sorumlu tutulabilmesi için öncelikle temsille gerçekleştirilen işlemin gümrük yükümlülüğü kapsamında bulunması gerekir. Gümrük müşavirinin müteselsil sorumluluğunun doğabilmesi için gümrük yükümlülüğünü doğuran durumu bildiği veya bilmesi gerektiğinin ya da mesleği icabı mutat olarak bilmesi gerektiğinin idarece ispatlanmasına bağlıdır²⁴⁴. Gümrük müşaviri beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bilmemesi veya kendisinin mutat olarak bilmesinin gerekmediği durumlarda müteselsil sorumluluk ortaya çıkmaz. Dolaylı temsilcinin bilmesi veya bilmesi gereğine bağlanan sorumluluğun kusura bağlanan (kusurlu) sorumluluk olduğu anlaşılmaktadır.