Doğrudanlık İlkesi

Sesli ve Görüntülü Bilişim Sisteminin belki de en ilişkili olduğu ilke; doğrudanlık ilkesidir. Doğrudanlık ilkesi hâkimin, dava malzemesini hiçbir başka kişi ve kurum araya girmeden değerlendirmesi ve incelemesini esas alan yargılama hukuku ilkesidir. Esas hakkında mahkeme tek karar verecek mercii olduğundan dava malzemesinin değerlendirilmesinde de tek yetkili, ilgili mahkeme olmalıdır100_. Doğrudanlık ilkesinin hedeflediği birtakım amaçlar vardır. Bunlar: gerçeğin açığa çıkarılmasına aracılık etme, yargıya güvenin sağlanmasına aracılık etme, yargılamanın basit, çabuk ve ucuz şekilde sonuçlanmasına aracılık etme ve yargılama makamının deliller hakkında kişisel izlenim edinmesine aracılık sağlamaktır101_. Bir davada deliller mümkün olduğunca birlikte ve aynı duruşmada incelenir 102_{. Mahkemede deliller, huzurda ikame edildiği anda görülmeli, tanığı o anda} dinlemeli, tutanaktan okumamalıdır103_{. Hukuk muhakemeleri kanununa göre bazı} istisnalar dışında davaya konu olan tüm deliller hâkim tarafından incelenir. Doğrudanlık ilkesinin, Hukuk Muhakemeleri Kanununda karşılığını bulduğu en belirgin madde budur104. Doğrudanlık ilkesinin yargılamada uygulaması olan kurum

99 _{Rüzgaresen, C., Medeni Muhakeme Hukukunda Usul Ekonomisi İlkesi, Ankara:Yetkin}

Yayınları, 2013, s.219.

100 _{Tanrıver, a.g.e., s.365-366; Kurt, N. (2008). Medeni Yargılama Hukukunda Doğrudan}

Doğrudanlık İlkesi. Bilge Öztan’a Armağan, Ankara, s.599-625; Karslı, a.g.e., s.335;

Pekcanıtez , Atalay Özekes, a.g.e.,s.230; Yıldırım, Yıldırım, a.g.e., s.189; Görgün, Kodakoğlu, a.g.e., s.158; Arslan, A.S., Medeni Usul Hukukunda Delillerin Toplanması ve Doğrudanlık İlkesi, Ankara: Adalet Yayınevi, 2012, s.6-7.

101 _{Arslan, a.g.e., s.8-42.}

102 _{Tanrıver, a.g.e., s.366 ; Taşpınar Ayvaz, a.g.e., s.156; Görgün, Kodakoğlu, a.g.e., s.158.;}

Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 197

103 _{Yıldırım, Yıldırım, a.g.e., s.189.}

50

keşiftir105_{. Mahkeme delili, yargılamanın yapıldığı anda bizzat görmelidir. Tutanak} aracılığıyla bilgi edinmesi, bu etkiyi sağlamayacaktır106_.

Doğrudanlık ilkesi, ceza yargılamasının bel kemiğidir; hâkim söz konusu delilleri bizzat değerlendirerek konuya ilk elden vakıf olacak, bu vesileyle tam ve doğru teşhisi koyarak nispeten daha kısa sürede uyuşmazlığı çözüme kavuşturacaktır107 _.

Doğrudanlık ilkesinin her zaman ve her koşulda uygulanması mümkün olmayabilir. Yargılamada önem arz eden deliller o an için yargılamanın yapıldığı mahkemenin yargı çevresi içinde olmayabilir. Söz konusu dava malzemesini bulunduğu yerden mahkemeye getirmek bazen mümkün olamayabilir. Mümkün olsa bile çok fazla emek ve masraf kaybına yol açabilir yahut yargılama sürecini uzatabilir. Bu tür durumlarda çözüm olarak doğrudanlık ilkesine istisna getiren bazı kurumlar uygulanmaktadır108 _.

Doğrudanlık ilkesinin çok katı uygulanması, medeni usul hukukunda çok önemli olan bir başka ilkeyi, usul ekonomisi ilkesini, ihlal edebilir109_{. Ancak söz} konusu kurumların kanun hükmüne dayanması gerekmektedir110_{. Bu kurumlar} istinabe ve naip hâkim tayin edilmesidir111_{. Bu kavramları inceleyecek olursak:} İstinabe, bir mahkemenin kendi yargı çevresi dışında yapılması gereken bir işin yapılması için söz konusu işlemin yapılması gereken yer mahkemesinden işin yapılmasını istemesidir112_{. Diğer bir istisna ise naip hâkim tayinidir}113_.

İstinabeden farklı olarak niyabette; bu kez yapılması gereken iş, yargılamayı yapan mahkemenin yargı çevresi içindedir. Çok hâkimli mahkemelerde görülen niyabette; kurul içindeki bir hâkim konuyla ilgili görevlendirilir. Ne var ki bu kurumların hiçbiri doğrudanlık ilkesinin amaçladığı; hâkimin delille birebir temas

105 _{Karslı, a.g.e., s.335.}

106 _{Tanrıver, a.g.e., s.366; Yıldırım, Yıldırım, a.g.e., s.189.}

107 _{Orhan Özdemir, Ceza Muhakemesinde Yakalama Tedbiri ve Sesli ve Görüntülü Bilişim}

Sistemi Uygulaması, ,On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, s.154.

108 _{Karslı, a.g.e., s.335.}

109 _{Görgün, Kodakoğlu, a.g.e., s.158} 110 _{Yıldırım, Yıldırım, a.g.e., s.189}

111 _{Karslı, a.g.e., s.335; Yıldırım, Yıldırım, a.g.e., s.189.}

112 _{Taşpınar Ayvaz, a.g.e., s.157; Yıldırım, Yıldırım, a.g.e., s.189} 113 _{Taşpınar Ayvaz, a.g.e., s.158; Yıldırım, Yıldırım, a.g.e., s.189.}

51

etme şartını sağlayamamaktadır114_{. İşte bizim de asıl konumuz olan Sesli ve} Görüntülü Bilişim Sistemi tam da bu ilkeyi gerçekleştirmeye fayda sağlayacak bir kurumdur. Hâkim, sanal da olsa dava malzemesi olguyu sesli ve görüntülü bir şekilde canlı bağlantılı olarak görecek, araya başka hiçbir kurum girmeden doğrudan kendisi gerekli incelemeyi yapabilecektir115. Yüz yüzelik ilkesinin en önemli amaçlarından birisi de duruşmada yapılan işlemlerin tarafların huzurunda yapılması ve onların da görüşleri alınarak tutanağa bağlanmasıdır. Sesli ve Görüntülü Bilişim Sistemi yöntemi ile duruşmaya gelme imkânı olmayan tarafların da duruşmaya dâhil olabilmesi ve yapılan işlemlerin onların yüzlerine karşı yapılması mümkün olmaktadır116_{. Yine Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru üzerine verdiği bir kararla,} Sesli ve Görüntülü Bilişim Sistemi ile yapılan duruşmalarda yüz yüzelik ilkesinin sağlandığına hükmetmiştir117_.

Yargılama esnasında sormak istediği soruları, incelemesinin yapılmasını istediği hususları ilk elden sorup inceleyebilecektir. Sesli ve Görüntülü Bilişim Sistemi yargılama hukukunun diğer tüm ilkelerinin yanı sıra özellikle doğrudanlık ilkesini gerçekleştirebilmeye olanak sağlayan son derece faydalı bir kurumdur. İstinabede, dava malzemesinin değerlendirilmesi bir başka mahkemeye; yani algısı, düşünce yapısı, olayları değerlendirme ve sonuca varmada kendi değer yargıları olan bambaşka bir bireye, hâkime bırakılacaktır118_{. Asıl yargılamayı yapan mahkemenin} hâkiminin ise düşünce yapısı, algısı, değer yargıları bambaşka olacaktır. Söz konusu somut olayı inceleyen bizim asıl mahkemenin hâkimi olsaydı başka bir sonuca ulaşacak idiyse de istinabe dolayısıyla somut olayı inceleyen hâkim daha farklı bir sonuca ulaşacaktır. Bu sebeple yapılan yargılamanın yeknesaklığı ve doğrudanlığı büyük ölçüde zarara uğrama ihtimali oldukça fazladır. İstinabe kurumunun bu en önemli ve büyük eksikliği, Sesli ve Görüntülü Bilişim Sistemi’ le önemli ölçüde hafifletilmiştir. Bu sebeple istinabe ve inabe yerine; Sesli ve Görüntülü Bilişim Sisteminin uygulama alanını arttıracak bir mevzuat değişikliği uygulamadaki sıkıntılara çözüm getirebilir.

114 _{Orhan Özdemir, Ceza Muhakemesinde Yakalama Tedbiri Ve Sesli Ve Görüntülü Bilişim}

Sistemi Uygulaması, s.154.

115 _{Nesibe Kurt Konca, Medeni Usul Hukukunda Aleniyet İlkesi, s.157-158;} 116 _{Özdemir, a.g.m., s.155.}

117 _{18.11.2015 tarih ve 2013/2653 başvuru numaralı Erdal Korkmaz ve Diğerleri Kararı,}

http://www.kararlaryeni.anayasa.gov.tr/BireyselKarar (22.10.2017)

52