Diyarbakır’da Asurlar Döneminden Kalma Kitabeler

Asurlar döneminden kalma kitabeli stellerden bir tanesi, Dicle’nin bir kolunun kaynağı üzerinde bulunan Bırklin (Bırkleyn) mağaralarındadır152. Bırklin (Bırkleyn) mağaraları, Diyarbakır’ın Lice ilçesinin sınırları içerisinde, Diyarbakır-Bingöl karayolunun 104. kilometresi üzerinde ve yolun doğu kenarındadır. Bu mağaralardan birisinde, I.Tiglat-pileser (M.Ö.1116-1090) e ait bir stel ve iki kitabe vardır. Buraları inceleyen C.F. Lehmann-Haupt, I.Tiglat-pileser’in stelinin resmi ile kitabelerini kitabında yayınlamıştır153. III.Salmanassar (M.Ö.859-825)a ait stel ile kitabe ise bu mağaranın biraz ötesinde ve daha yüksekte bulunan bir başka mağaranın batıya bakan yüzündedir. Kitabe ve stel, köylüler tarafından kısmen tahrip edilmiştir154.

I.Tiglat-pileser ve III.Salmanassar’a ait kitabelerin Türkçesi:

146 _{Kemalettin Köroğlu, Üçtepe I , s. 28-29.}

147 _{Kemalettin Köroğlu, a.g.e., s. 29. Veli Sevin, “1992 Yılı Üçtepe Höyüğü Kazıları”, s. 402.} 148

Kemalettin Köroğlu, Üçtepe I, s. 29.

149 _{Veli Sevin, Üçtepe Kazıları , s. 11. Nevin Soyukaya, “Arkeolojik Araştırmalar Işığında Diyarbakır ve} Çevresi”, s. 36.

150 _{Kemalettin Köroğlu, Üçtepe I , s. 37-38.} 151 _{Kemalettin Köroğlu, a.g.e. , s. 40.}

152 _{Şevket Beysanoğlu, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, s. 70.}

153 _{Şevket Beysanoğlu, Anıtları ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi , s. 70. 2000’e Beş Kala, s. 116-117.} 154 _{Şevket Beysanoğlu, Anıtları ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi, s. 72.}

“1. I.Tiglat-pileser’e Ait Birinci Kitabe Nairi memleketlerinin fatihi,

Dünyanın dört bucağının kralı, Asur kralı, Kuvvetli kral Tiglat-pileser

Tunni, Dayani, Kirhi memleketinden büyük denize kadar zaptettim.

2. I.Tiglat-pileser’e Ait İkinci Kitabe

Beylerim büyük tanrılar Aşur, Şamaş, Adad’ın yardımları ile,

Asur memleketi kralı Muttakıl-Nuskunun oğlu, Asur kralı Aşur-reşi-işi’nin oğlu,

Asur kralı ben Tiglat-pileser,

Amuru memleketinin büyük denizi ve Nairi memleketi denizinden Nairi memleketine üçüncü defa gittim.

3. III.Salmanassar’a Ait Birinci Kitabe

Salmanassar, büyük kral, kuvvetli kral, Asur’un kralı, büyük halk topluluklarının kralı prens,

Asur’un rahibi, onun inandığı tanrılar Şamaş ve Adad tarafından desteklenmiş olan o, yürüdüğü zaman

Güneşin doğuşundan batışına kadarki büyük dağlara hakim oldu.

Ordusunun başında savaştığı ve düşmanları takip ettiği zaman yenilmez olan o, Tufanın enkaz yığınını sürüklediği gibi, onları muzaffer bir şekilde çiğnedi. Nairi memleketi denizinden, güneşin batışının büyük denizine kadarki ülkeyi fethetti. Hatti ülkesini bütün kapsamıyla, Melitene’yi, Dayana’yı Suhme,

Urartulu Aram’ın kral şehri Arzaşkun’u, Gilzan’ı Habuşkia, Dicle’nin kaynağından

Fırat’ın kaynağına kadar olan yeri, bundan başka Zamua memleketinin

Bizim hanedana ait olan kısmının denizinden, Kalde ülkesinin denizine kadar olan sahayı ben boyunduruğum altına aldım.

Babil’e gittim, Borsippa’da, Kutha’da kurban sundum, Kaldeliler’in ülkesine indim.

Şehirlerini fethettim. Kalde ülkesinin krallarının vergilerini kabul ettim. Silahlarımın kokusu tuzlu denize kadar yayıldı.

Onlarla savaştım, bozguna uğrattım, harp arabalarını, atlarını

Harp silahlarını onlardan aldım, onlar hayatlarını kurtarmak için kaçtılar.

4. III.Salmanassar’a Ait İkinci Kitabe

Salamanassar

Büyük kral, kuvvetli kral Dünyanın kralı, kuvvetli kralı Dünyanın kralı, Asur’un kralı Büyük halk kütlelerinin kralı, ki o,

Onun itimat ettiği tanrılardan Şamaş ve Adad’ın yardımıyla, Azametli bir şekilde, vakarlı adımlarla yürüdü ve,

Güneşin doğuşundan batışına kadar olan Kudretli dağlara hakim oldu.

Düşmanları takip ettiğinde

Bir su baskınının bir moloz yığınını yıktığı gibi mağlup edilmez büyük kral Irmakları ve geçilmez dağları muzaffer bir şekilde çiğneyip geçti.

Asur’un kralı Tukulti-Ninurta’nın oğlu

Asur kralı, Asurnasirpal’in oğlu (Salmanassar)

Nairi memleketinin denizinden güneşin batışının büyük denizine kadar olan her yeri fethetti.

Bütün kapsamı ile Hattiler memleketini, Melitene’yi, Dayani memleketini Suhme memleketini ve Azaşkun şehrini

Urartulu Aram’ın kral şehrini, Gilzan memleketini, Hubişkiya memleketini Diclenin baş kaynağı sahasından, Fırat’ın kaynağına kadar bizim hanedanın Zamua memleketinin denizine kadar

Kalde memleketinin denizine kadar ben kendime ram ettim. Babil’e gittim, kurban sundum, Kaldelilerin memleketine indim.

Şehirlerini fethettim ve vergilerini aldım.

Şamlı Adadidri, Hamatlı İrhilini, deniz sahilindeki 15 şehirle birlikte Bana karşı hücuma geçtiler. Onlarla savaştım. Onları bozguna uğrattım. Harp arabalarını binek atlarını tahrip ettim ve muharebe silahlarını Onlardan aldım.

Hayatlarını kurtarmak için onlar kaçtılar155”.

Asur krallarından birisine ait olan kitabeli stel de Diyarbakır’ın Eğil ilçesindeki Eğil kalesindedir. Kitabeli stel, Eğil kalesinin büyük bir bölümünü oluşturan yüksek, sarp bir kayanın batıya dönük yüzüne kazılmıştır ve silik bir haldedir. Stelde Asur krallarının bilinen bütün kök çizgileri toplanmıştır. Boyundan asılı, sapı sol ele koyulmuş, belden dışarı az çıkan ve böylelikle yarı beli çizer gibi dümdüz tutulmuş bir kılıç; uzun başlık, büyük bir sakal ve hep oyalı gibi duran giyim vardır. Önünde bir kitabe, yüz doğuya dönük ikizli bir balta tutmaktadır156. Bu figür hakkında birkaç görüş vardır. Burada yapılacak ayrıntılı bir incelemeye kadar bu stelin III.Salmanassar’a ait olduğu tahmini en güçlü ihtimaldir157.

Diyarbakır’da Üçtepe höyüğünde, 1865 yılında yapılan incelemelerde ise iki stel bulunmuştur. Asur imparatorlarından II.Aşşur-nasir-apli (M.Ö.858-824) ve oğlu III. Salmanassar (Şulmanuaşerid) (M.Ö.858-824) a ait yazıtlı ve kabartmalı bu steller bugün British Museum’da sergilenmektedir158.

Üçtepe höyüğünde bulunan yazıtlardan II. Aşşur-nasir-apli’ye ait yazıttan Kemalettin Köroğlu şunları aktarmaktadır:

“....Kaşjaru dağını geçtikten sonra ikinci kez Nairi ülkelerine girdim. Sigişu (Şingişa) kentinde kamp kurdum ve geceyi geçirdim. Sigişu kentinden hareketle Tupusu oğlu Lapturu’nun güçlendirilmiş kenti Madara’ya yaklaştım. Kent iyice güçlendirilmiş dört duvarla çevrilmişti. Kenti kuşattım. Güçlü silahlarımın görünüşünden korkuya kapıldılar ve onlardan mallarını mülklerini ve hizmetim için oğullarını aldım.Hayatlarını bağışladım fakat üzerlerine haraç, vergi ve vergi toplayıcılığı yükledim. Kenti yaktım, yıktım ve harabeye çevirdim.

Madara kentinden hareketle Tuşha kentine girdim. Tuşha’da bir saray kurdum. Tuşha’da Nirdun ülkesinden vergi ve haraç olarak atlar, katırlar, kazanlar, ayna, öküz koyun ve şarap aldım.Tupusu oğlu Lapturu’nun yönettiği, Kaşjaru dağı üzerindeki iyi tahkim edilmiş 60 kenti yıktım, yaktım, harabeye çevirdim.

155 _{Şevket Beysanolu, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, s. 74-76.}

156 _{Basri Konyar, Diyarbekir Tarihi, s. 48. Şevket Beysanoğlu, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır} Tarihi, s. 77.

157 _{Şevket Beysanoğlu, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, s. 80.}

158 _{Veli Sevin, Üçtepe Kazıları, s. 7-8. Nevin Soyukaya, “Arkeolojik Araştırmalar Işığında Diyarbakır ve} Çevresi”, s. 34. 2000’e Beş Kala Diyarbakır, s. 121.

Efendim Assur’un yardımıyla Tuşha kentinden hareket ettim.Yanıma güçlü arabalarımı, süvarilerimi ve eşsiz ordumu aldım. Sallardan bir köprü ile Dicle’yi geçtim. Bütün gece ilerleyerek Dirru’nun güçlendirilmiş kenti Pitura’ya yaklaştım. Kent olağanüstü zorluydu; iki duvar ile çevrilmişti; sitadeli dağ zirvesi gibiydi. ...kenti fethettim. Benden önce gelen Assur kralı prens Şulmanu-aşared’in Nairi ülkeleri sınırında yaptırdığı garnizonlar olan Sinabu ve Tidu kentleri Aramiler tarafından zorla ele geçirilmişlerdi, ben tekrar elde ettim. Nairi ülkesinde Assur kalelerini ellerinde tutan Assurlar-ki bunlar Arami ülkesine tabi kılınmışlardı- onların kentlerini ve uygun iskan yerlerini ele geçirdim ve huzur içinde oturulur kıldım. Bit-Zamanili Amme-baala’ya ait olan Ahlamu Aramilerinden 1500 kişiyi yerlerinden aldım ve Assur’a götürdüm. Nairi ülkelerinin hasadını topladım ve ülkemin geçimi için Tuşhan, Damdammusa, Sinabu ve Tidu kentlerinde depoladım159. Bit-zamanili adam Amme-baala’nın soyluları ayaklanıp onu öldürdüler. Amme-baala’nın öcünü almak için ilerledim. ...Suçlu adam Burranamu’yu soydum ve derisini Sinabu kenti duvarları üzerine gerdim. Kabile reisi olarak kardeşi Uanu’yu atadım”160.