Dilin Dışlayıcı Şiddeti

Derrida’ya göre bir ayrımın içine kaydetme, sınıflama, mutlak çağrı kipini askıya alma dilin kökensel şiddetidir. Derrida “adlandırma”yı, hem yasanın disipliner şiddetini hem de onun ihlalinin yarattığı şiddeti yani karşımıza savaş, kötü davranma gibi fiziksel şiddetin üretimi olan ihlalin şiddetinin üretimini “kökensel şiddet” olarak tanımlamaktadır. Ona göre adlandırma otoritenin farklılığı kontrol etme ve kategorize

110

etme girişimidir. Çünkü adlandırma hareketi, keyfi ilişkileri olan kişi ya da nesnelere zorla bir simge koyma çabası içindedir. Ad verme Derrida’nın düşüncesinde bir Başka’yı üretmekte, hiyerarşileri kurmakta, denetimi arttırmakta ve şiddet içeren ikilikleri yaratmaktadır (Derrida, 1976: 112).

Ferdinand de Saussure ve diğer dilbilimciler hakkında okuma ve yorumlar yapan Derrida, Batı geleneğinde dilin nasıl düşünüldüğünü ve bu düşünüm biçiminin hangi sorunları barındırdığını göstermeye çalışmaktadır. Özellikle Saussure’ün yapısalcılık adı verilen düşüncesi çerçevesinde, bir şey ve onun aldığı isim arasındaki bağlantının rastgele yapıldığı ve bu durumda sözcüklerin yalnızca diğer sözcüklere, cümlelere ya da kalıplara olan bağlantısıyla anlam kazandığı iddiasından etkilendiği görülmektedir. Dilsel yapının temel birimi olarak göstergenin nedensizliği fikri Derrida’nın mevcudiyet metafiziğinin temelsizliği çıkarımı ve dil eleştirisi bakımından oldukça önemli sonuçlar çıkarmasını sağlamaktadır (Kalpde, 2013: 1-4).

Yapısalcılıkta gözlemci ve gözlemlenen arasındaki ilişki bir tür önceliğe sahip ve gerçekliğin kendisi olmaktadır. Bu yolla şeylerin gerçek doğası şeylerin içinde değil, inşa ettiğimiz ilişkide ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle de herhangi bir durumdaki her öğenin doğası, kendi başına bir önem taşımamaktadır. Burada herhangi bir varlık veya deneyimin mutlak önemi, bir parçasını oluşturduğu yapıya entegre edilinceye kadar algılanamamaktadır (Sturrock, 2003: 148). Derrida, Batı bilimine ve felsefesine hâkim olan yapı kavramını her zaman “merkez ya da bir mevcudiyet noktası, sabit bir köken olarak adlandırıldığını” iddia eder. Bu tür bir merkezin işlevi hem yapıyı organize etmek hem de içindeki terim ve kavramların serbest oynamasını sınırlandırmak, başka bir deyişle bu oyunu yasaklamaktır. Yapı merkeze bağlı olmasına rağmen, kendinde merkez sabittir ve bu nedenle o yapının diğer öğelerinin eriştiği dönüşümün ötesinde

“yapısallıktan kaçar”. Dolayısıyla Derrida’ya göre merkez, paradoksal olarak yapının dışındadır ve merkezlenmiş bir yapı kavramı çelişkili görünmektedir. İfade eden ise,

111

yapıyı bozabilecek herhangi bir oyunun yıkıcı veya tehdit edici erişiminin ötesinde duran

“güven verici bir inanç” arzusuna dönüşmektedir. Derrida için yapıya istikrar ve birlik veren merkez, böyle bir istikrarı garanti edebilecek “dolu mevcudiyet” (logos gibi) kavramını çağrıştıran ‘köken’ veya ‘amaç’ olarak düşünülebilir (Derrida, 1999e: 168).

Saussure’e göre, dilin yazıdan bağımsız sözlü bir geleneği vardır. Ve yazı türevseldir çünkü temsilidir; o sadece dolaysız, gösterilen şey ya da ona karşılık gelen nesnenin doğrudan ve doğal anlamı olan sesi temsil eder (Derrida, 1976: 27–30).

Derrida’nın burada işaret ettiği şey, Saussure’un kendisinden önceki gelenekler gibi konuşmayı, anlamlara doğrudan erişim olarak görmesidir. Ona göre Saussure sadece Platon ve Aristoteles’in başlattığı konuşma modelini sürdürmez, aynı zamanda sözcükler üzerinden ilerleyen geleneği de sürdürür. Derrida bu fikrin Aristoteles’in yazılı sözcükler konuşulan sözcüklerin sembolüyken konuşulan sözcüklerin zihinsel deneyimlerin sembolü olduğu şeklindeki tanımından geldiğini düşünmektedir (Derrida, 2014: 30-31).

Derrida’nın burada işaret ettiği şey, Saussure’un önceki gelenekler gibi konuşmayı anlama doğrudan ulaşma yolu olarak görmüş olmasıdır. Ancak Saussure yazıyı dilin içsel yapısıyla bağlantısı olmadığını düşünse de onu bütünüyle göz ardı etmemektedir. Yazı ona göre, dili temsil etmek için kullanılmaya devam eder. Çünkü eksikliklerine ve tehlikelerine rağmen faydalıdır, ama bir araca indirgenmiş olur. Dolayısıyla felsefe tarihinde de işe yaramayan bir araç olarak görülmüştür. Mükemmel bir şekilde çalışmadığı düşünülmüş, sorunlar dilden kaynaklı olarak değil de yazı kaynaklı görülmüştür. Aslında, yazı daha çok dili tehdit eden bir şey olarak görülmüştür. Derrida, yapısalcılığın ilk bakışta gerçekte olan şeylerle ilgili varsayımlarda bulunuyormuş gibi görünmelerine rağmen sorunsuz bir ontolojiye olan bağlılıktan kurtulamadıklarını düşünür. “Güç ve Anlam” ve “Yapı, Gösterge ve Oyun” başlıklı makalelerinde yapısalcılığı sistem ve kavramın ötesinde verilen bir teorinin içsel kendinde-yeterliliğini

112

savunmakla eleştirir. Ona göre yapısalcılık da kendisini düşünceye düzen ve tutarlılık sağladığı yerde savunmaktadır (Roy, 1990: 106).

Derrida yazının sorunlu yapısının üstesinden gelinemeyeceğini, daha ziyade düşünceyi bozan kaçınılmaz ve temel bir dil boyutunu yansıttığını göstermek için

‘saçılım’ (dissemination) ve ‘çoğalma’ (proliferation) terimlerini kullanmaktadır. Ona göre yazı bir iz olarak kökenseldir. Bu nedenle eleştirisinin temel noktası, metafiziğin

“gösterge,” “temsil,” “yineleme,” “iz,” ya da “yazı” gibi kavramların mevcut bir kökene göre ikincil olarak tanımlanması üzerinedir. Çünkü bu ikincil kavramların aslında ilksel olduğunu ve yaygın inanışta kökensel olarak anlaşılan şeyin de ikincil olduğunu düşünmektedir. Bu yaklaşım Derrida’ya mevcudiyet ve temsil arasındaki ilişkiyi de yeniden düşünmesini sağlamaktadır.Derrida için temsil, her şeyden önce temsildir, yani mevcudiyetin tekrarlanma olanağının koşuludur. Derrida, hiçbir mevcudiyetin -geçmiş, şimdi veya gelecek- bu tekrarları bir kerede veya kendi başına gösteremeyeceğini vurgulamaktadır. Bu nedenle tekrarları yerinden etme olarak temsiller her sunumla önceden varsayılmaktadır (Derrida, 1976: 81, 144).

Derrida, yazının tamamlayıcı olduğunu inkâr etmez, ancak gerekli bir tamamlayıcı olduğunu ve tamamlayıcılığın dilin özelliği olduğunu ileri sürer.Bu nedenle, ona göre yazı, tamamladığı şeyin dışsal bir yanı değildir, daha ziyade, her türlü varlığın söz konusu olduğu bir anlam bilinci, anlam taşıyıcısıdır: o varlığın bir eksikliğini tamamlar. Bir metnin aktarılması Derrida için bu eklemlemenin güzel bir örneğidir. Ona göre yazı, basit bir şekilde içeriğin yokluğu değildir. O daha çok bu anlamın yeniden gösterilmesinin olanaklılık koşuludur. Yani sadece onun maddesel eki bu bağlamlar arasındaki farklılıkları her iki yöne hareket ettirir. Böylece de metnin farklı bir yorumunun yapılmasına izin verir (Norris, 1982: 77).

113

Derrida, Husserl’in “Geometrinin Kökenine Giriş”e önsözünde, eklemleme düşüncesinin önemi üzerinde durur. Bu metinde Husserl, geometrik nesnelerin oluşumunun ve bilimsel bir geometri geleneğinin oluşumunun problemiyle ilgilenmektedir. Geometrik nesnelerde önceden varolduğu düşünülen bir Platonik formlar alanını düşünmeyi reddetmektedir. Bunun yerine, geometrik bir cismin keşfini yaratıcı tarafından yapılan gerçek bir yaratım veya kurulum olarak düşünmeyi tercih eder. Bu kurulum sonsuzlaştırma süreci ile karakterize edilmektedir. İnsan bilincinin bu ikinci etkinliği zorunlu görünmektedir, çünkü geometrinin ideal nesneleri algıda kurulmuş olamaz Husserl açısından. Böylece bu nesnelerin varoluşu Husserl’e göre saf bir şekilde bilince ve bilinçli olmak için onun mevcudiyetine dayanmaktadır. Ama nesnelerin bu kurulum hareketi Husserl için yeterli değildir, çünkü aynı zamanda bu nesnelerin idealliklerini de düşünmek ister: ilk kez kurulduktan sonra, geometrik bir obje diğer geometriler tarafından aynı şekilde tekrarlanabilir olmalıdır. Burada Husserl’in geometrik nesnelerin devam ettiğini düşünme isteğiyle karşılaşılmaktadır. Çünkü ona göre bu nesnelerin varoluşlarını sürdürmeleri demek, onların bilinç içeriğinden daha fazla bir şey olduğu anlamına gelir. Bir geometrik nesnenin içsel mevcudiyetine karşı çıktığı için dile başvurur. Ama konuşulan dil Husserl için yeterli değildir. Çünkü konuşulan dilde eksik olan şey konuşmacının hayatta olmadığı ya da uyanık olmadığı durumlarda bile “ideal nesneler”in varlığını sürdürebilmesidir. Husserl’e göre konuşma dilinde eksik olan şey hiç kimse onları kendinde-açıklığında bilinçli bir şekilde gerçekleştirmediğinde bile olmaya devam etmeleridir. Bu nedenle yazı diline döner. Ona göre, yazının devam eden varoluşu, nesnelerin idealliğini açıklamak için geometrik nesne öznenin kurulumuna eklenmelidir. Bu noktada Derrida’nın Husserl analizine dönülecek olursa, Husserl’in düşüncesinde yazının gerekli bir ek olduğu üzerinde durur. Bu sadece dışsal değildir, ama nesnenin tekrarlanabilirliğinin ve idealliğinin bir koşuludur. Öznenin bilinci, geometrik bir nesnenin varlığının ideal bir nesne olarak kurulumu için yeterli değildir. Onun

114

kurulumu bilincin bu mevcudiyeti için bir eke ihtiyaç duyar.Dolayısıyla, yazı sadece başlangıçta bilinç için verilen bir nesnenin tekrarı değildir, kendinde nesnenin kurulumu, yazıda, onun yeniden sunulmasını gerektirir ve varsayılır. Derrida’ya göre bu şekilde kökene asla geri dönülemez çünkü ideal nesne daima çiftlenmiş halde verilmektedir: bu idealliği kuran şey bir çiftlenme olarak “yineleme” (repetition) hareketidir. Dilin içinde olmak demek zaten bir çiftleşme ve kökenin eklemlenmesiile ilgilenmektir. Bu iki yer değiştirme şekli, çifleşme ve eklemlenme, yeni bir açıklama olanağının koşulu olmaktadır (Levinas, 1973: 84)

Bu noktada anlamın aynılığı ve özne sorunuyla karşılaşılaşılır. Derrida bu durumu

“aşkın gösterilen” (transcendental signified/signifié transcendental) kavramı çerçevesinde açıklamaktadır. Ona göre “aşkın gösterilen”, farklılıklarının oyunundan kaçmaya çalışan bir kökene nostajik bir ziyaretten başka bir şey değildir. Tüm anlamların kökeninde bulunan, indirgenemez ve sorgulanamaz olan logos’tur. Derrida Batı düşüncesinde logos’un sonsuz ve kendiliğinden bulunabilir olarak görülmesinden dolayı, geleneğin dilin sınırsız canlılığını bastırarak ve bazı düşünceleri sınıra taşıyarak anlamı bastırdığını düşünmektedir. Ancak ona göre anlamın, bir sonsuzluk olarak ve bir bağlamın ötesinde verilen aşkın gösterilenin cazibesiyle ilerleyen bir sürecin, deşifresinde her deşifre işlemi için kesinti ve kararsızlıklar kaçınılmazdır. Bunu da “saçılım” kavramı ile açıklamaktadır. Derrida’ya göre saçılım bir anlamın dağılmasıdır: her sözcük, her kavram, her metin her türlü çağrışım yoluyla başka sözcükler, kavramlar ve metinlerle bağlanarak dağılabilir.Her yeni bağlam yeni bir anlam getirir, fakat aynı zamanda eski anlamların bir kısmı kaybolur. Anlam kazanma süreci birikimli ilerlememektedir.

Derrida’nın saçılım fikri ile meşru bir otoriter kaynak adına metinlerin sahiplenilebileceği, kontrol edilebileceği, sınırlandırılabileceği veya tahsis edilebileceği fikrine karşı çıktığı görülmektedir (Norris, 1982: 112-3). Ayrıca bir gerçeğe ulaşmayı

115

tamamen yasaklamak yerine, bir anlam birliğini, yayılımı, her zaman çoktan bölünmüş bir anlam neslini doğrular görünmektedir (Derrida, 1981a: 268).

Derrida buradaki kararverilemezliği yazı sorunuyla bağlantılandırmaktadır. Eğer anlamın oluşumu bir yazma anında önceden varsayılıyorsa ve böylece dolu bir mevcudiyet kurulamıyorsa o zaman kurulu kendinde nesne, bütünüyle açıklanamamış bir şeye geri dönmeye karşılık gelir. Sonuç olarak kendinde nesne hesaplanabilirlikten kaçar ve kararverilemez kalır. Bu kararverilemezlik deşifre sürecini engeller ve ilk başta deşifre edilecek bir varlık veya anlam kalmaz. Derrida’nın nesnenin anlamının bütünleyici bir parçası olarak gördüğü yazı düşüncesinde “dilin baştan çıkarıcılığı”nın dışsal bir problem olarak değil daha çok dilin temel bir problemi olarak görülmesi gerektiği ile karşılaşıyoruz. Bu nedenle ona göre bir metinde karşılaştığımız kopmalar ve kesintiler, anlam ufkuna bağlı değildir. Onlar anlamın kör noktalarını ve ufuk noktalarını oluşturmaktadır. Bu durum aynı zamanda yazının gizlenmesinin kendine özgü bir hareketi olan yer değiştirmeye neden olmaktadır. Derrida “saçılım” ve “yer değiştirme”

kavramları ile yazının asla mutlak yönü ve yönelimi olmadığını göstermeye çalışmaktadır. Aslında okumadaki saçılım deneyimi okuyucuya verilen bir anlamı ya da yönelimi dağıtmaya karşı ilerleyen bir hareketi deneyimleme fırsatı vermektedir. Bir okumadaki kesintilere ve kararsızlara odakalanılması, okuyucunun her zaman “tamamen başka bir yola çıkmaya” ve böylece tamamen farklı bir yöne hareket etmeye hazır olduğu anlamına gelmektedir (Derrida, 1981a: 89).

Derrida özellikle yazının baştan çıkarıcılığı ve gizlemesi arasındaki ilişki üzerinde durmaktadır. Ancak Derrida için zorluk, sorunu çözme konusunda kendi girişiminin geleneksel olanla aynı kökenlerden başlayamayacağı ama başlayacak başka bir temelin de olmaması yönündedir. Bu nedenle, bu geleneğin bazı kavramlarını kullanmak zorundadır, ancak onları yeni şekillerde kullanması gerekmekte ve onlara yeni anlamlar vermektedir. Derrida dili genellikle “arkhe-yazı” olarak kullanmaktadır. Çünkü bu

116

şekilde mevcudiyete indirgenemeyeceğini düşünmektedir. Bu yolla fenomen üzerine temellenen gelenek yerine dilin grafik yönünü merkeze alan bir düşünce ön plana çıkmaktadır. Ancak burada sadece grafiksel anlatım biçimi ve yapısı değil, grafiksel olmayan da işbaşında görünmektedir. Bu, gösterge işlevinin hareketini de oluşturmaktadır. Bu harekete Derrida ‘ayıram’ (differance/différance) demektedir.

Derrida’da ayıram, dil ve mevcut-olmayan arasındaki ilişki ve zamansallaşma anlamına gelmektedir (Derrida, 1976: 60). Ayıram aynı zamanda saf ‘iz’dir. Ona göre zamansal deneyimin asgari düzeydeki birliğinde bir alıkoyma olmadan, aynı’da başka olarak başka’nın bir izi olmadan hiçbir fark onun işini yapamayacaktır ve hiçbir anlam görünmeyecektir. Burada Derrida oluşmuş bir farktan söz etmemektedir, daha ziyade farkı üreten saf hareketin, içeriğin tüm belirleniminden önce olandan söz etmektedir (Derrida, 1976: 62). Ayıram olarak iz gösteren ve gösterilen arasındaki karşıtlığı kurar (Derrida, 1976: 63). Anlam kendisini göstergenin birliğinde mevcut kılan bir şey değildir.

Birlikte değil farklılıklarda kurulmuş olandır. Anlam ayıramdan türer. Bir gösterge sadece bir farklılıklar sistemi ya da zincirinde olan şeydir. Bu şekilde esas anlam fikri olası görünmemektedir (Derrida, 1976: 89). Ancak Derrida açısından bu durumda yapılması gereken şey bir yazı kökeni açıklaması yapmak değil, onun farklı kökenleri üzerinde durmaktır.

Derrida’ya göre yazının yapısı şiddet olasılığını kendinde barındırır, çünkü dilin kökensel şiddeti sınıflandırmayı beraberinde getirir. Burada arke-yazının bir sistemin içine biricik olanı kaydetmesi, özel addaki özeli kaybetmesine neden olmaktadır:

“Özel ismin arkhe-yazı adını verdiğimiz şeyin, yani ayrımın oyununun içindeki kurucu “üstünün çizilişi” (rature) karşısında zorunlu olarak türeme olduğuna dikkat çekelim. Özel isimler daha en başta artık özel isim olmadıkları; üretilişleri giderilişleri demek olduğu; harfin “çizilme” ve dayatılması kökensel olduğu, özel bir yazılışa dışardan gelmediği; özel isim hiçbir zaman, tek bir varlığın mevcudiyetine hasredilmiş tek bir adlandırma olarak, saydam ve giderilmenin altında mevcut bir okunabilirliğin köken mitinden başka bir şey olmadığı; özel isim her zaman ancak

117

bir sınıflamada, yani bir ayrımlar sistemi içinde, ayrım izlerini korumuş bir yazı içinde iş görmesiyle mümkün olabilmektedir” (Derrida, 2014: 167).

Derrida açısından dildeki ilk şiddet adlandırmadır. İkinci şiddet ise bu arke-yazının dilden dışlanmış, saklanmış, unutulmuş, yasaklanmış tarzıdır. Buna “onarıcı şiddet”

demektedir. Ona göre bu, kökensel şiddeti ve yazının yapısını gizleyerek anlamı ve dili koruma girişimidir. Buradan üçüncü şiddet ortaya çıkabilir ya da çıkmayabilir, bu kötülüğün ve savaşın ampirik düzeyinde olandır. Bu şiddet genel ahlak ve şiddet düşüncesi düzeyinde olandır (Derrida, 1976: 112).

Derrida’nın dil eleştirisi, dilin nesnesi ve sınırlarıyla yarattığı kısıtlamalar, tanımlamalar ve varsayımlar üzerinedir. Ona göre dilbilimde gizli anlamlar ve tutarsızlıklar vardır. Dil, Derrida’da, sadece şiddeti ve baskıyı etkilemez; onu yaratır ve sürdürür. Bu nedenle yazının şiddetle bağlantısına ve izin işlevi ve eşitlemede karşımıza çıkan şiddete yakından bakılması faydalı olacaktır. Gramatoloji’de Derrida arkhe-şiddet fikrini, Claude Levi-Strauss’un özel adlarını söylemeyi yasaklayan Güney Amerika’nın Nambikwara’da şiddeti yarattığını toplumu ile etkileşimlerinin analizi üzerinden açıklamaktadır. Rousseau’nun soylu vahşet fikrinden yola çıkan Levi-Strauss, yazının tanıtılmasının Nambikwara’yı şiddetlendirdiğini iddia etmektedir: “bazı toplumlarda özel ismin kullanımının üstüne “basılan” bir yasak söz konusu: “Bunlarda özel isimlerin kullanılması yasaktır” (Derrida, 2014: 166) diyor Levi-Strauss. Levi-Strauss, örneklemede iki küçük kızı birbirlerinin özel isimlerini ve daha sonra Nambikwara’nın diğer isimlerini ortaya çıkarmak için manipüle ettiği bir olayı anlatmaktadır. Burada yaptığı müdahaleyi savunur, çünkü çocukları kavga ederken gördüğünü ve müdahale etmezse şiddete başvuracaklarından korktuğunu, belirtir. Ayrıca ona göre “insan hiçbir zaman adlandırma yapmaz, sadece ötekini sınıflar... ya da kendini sınıflar” (Derrida, 2014: 167). Derrida bu iddiaya karşı çıkar ve ona göre şiddet davranışı gösteren küçük kızlar değil Levi-Strauss’tur ve onun hareketi arkhe-şiddeti ya da kökensel şiddeti

118

yaratmaktadır. Derrida “kökensel şiddet” terimini metafizik bir köken olarak sunmaz, tüm şiddetlerin kökeni olarak verir. Bunu Gramatoloji’de şöyle açıklar:

“…arkhe-şiddet, özel/özgünün, mutlak yakınlığın, kendine-mevcudiyetin yitimi;

aslında hiçbir zaman olmamışın yitimi, hiçbir zaman verilmiş olmayıp hep düşlenmiş olan, her zaman çoktan çiftlenmiş, tekrarlanmış olan ve ancak kendi kayboluşunun içinde kendine gözükebilen bir kendine-mevcudiyetin yitimi”

(Derrida, 2014: 173).

İlk şiddet olarak açıkladığı arkhe-şiddet, kökensel şiddet, özel adların verilmesidir.

Özel ad vermek insanlar arasındaki farkın sınırlarının çizilmesidir ki bu doğası gereği şiddet barındıracaktır. Bu şiddet aslında özel adların kurulumunun ötesinde bir farkın kuruluşudur. Alıntıda görüldüğü gibi, arkhe-şiddeti yaratan özel adların kullanımı değildir sadece, anlam, gerçek anlama odaklı bir hiyerarşi ile sonuçlanacak şekilde fark yapısında gerçekleşmektedir, çünkü her sistem farkla yaratılmıştır, bu nedenle arkhe-şiddet insanları ayırmaya yarayan her sisteme kayıtlıdır. Ayrıca anlamda oluşan ikili karşıtlıklarda ortaya çıkar.

Bu arkhe-şiddetten de şiddetin ikinci bir formu ortaya çıkmaktadır. İkinci şiddet fark yapısından çıkan “ahlaki” sistem ya da kuraldır. Buradaki şiddet birinci şiddetin uzantısı gibi görünmektedir. İkinci şiddet birinciyi doğallaştırarak, farkın gerçek anlamını onun fark olarak tanımlandığı şeylerde doğasında zaten varmış gibi görmemize neden olur. İlk şiddet hiyerarşi yaratır, ayrıcalıklı bir sistem yaratır, başkalarına belli ayrıcalıklı farklar sağlar, ikinci şiddet ise bu farklılıkları kodlar. İkinci şiddet, ilki tarafından oluşturulan bölünmeyi başarır ve sistematik hale getirir. Fark varken ve daha önce kurulmuşken, ikinci şiddet farkı alır ve farkın bir yanında bir norm kurar ve normdan herhangi bir fark da sapma olarak algılanır. İlk şiddet sadece a ve b farklıdır demez, daha ziyade a b’den farklıdır demektedir. B, başka her şeyin aleyhinde tanımlanan bir kavram olsa da “b’nin a’ya üstünlüğü” asla açıkça vurgulanmaz, bir tanımlamada b’nin oynadığı rol (bir ikilikle ilgilenmediğimiz olaydaki her başka durumda) üstünlüğünü sezdirir.

119

Buradan ikinci şiddet o zamana kadar yapışan farkı silme kurallarını belirler. Kural koyucu bir sistemin başlangıcı kurulmuş ve düzenli bir değer olmuş farktan sonra dolaysız bir görünüş olabilir, çünkü hiçbir fark olmadığında, bir değer farkla belirlenmiş olmaktadır ve kurallar değerlerin sonuçları olarak ortaya çıkmaktadır. Kural koyucu sistem ilk başta çok basit “ahlaki” bir sistem olarak görünebilir: bir fark vardır ve b’nin a’ya üstün olması koşulu vardır. Ayrıca, kural koyucu sitem gelişiminin sonucu değildir.

Sistem genişledikçe ve daha fazla kurallar geliştikçe, fark ne kadar yanlış olursa olsun, farkın kurallar ve beklentilerle çevrelenmiş olmasından dolayı, kökensel şiddeti geri almak daha da zorlaşır. Üçüncü şiddet, yani genelde şiddet olarak görülen fiziksel şiddet de bu ikinci şiddetten doğmaktadır. Çünkü ancak kural koyucu bir sistem kurulduktan sonra onun aleyhindeki hareketlerden söz edilebilir. Düzenin anlaşılması ve kurulması için bir sistem olmadan (sosyal, politik, dini veya ırksal), şiddet fikrini anlama çabası saçma sapan kalacaktır. Farkı tanımlayan arkhe-şiddet olmadan, böyle bir sistem varolmayacaktır: bu nedenle, arkhe-şiddetin kavranabilir olması için şiddet olarak bildiğimiz şeyden önce gelmesi zorunludur. Kişi teorik olarak, önceki iki şiddeti içermeyen bir fiziksel şiddet eylemi görebilir, ancak şiddet eyleminin anlaşılırlığına dair bir şey söylenemeyebilir (Derrida, 2014: 173).

Derrida bu iki şiddetin olabileceği ya da olamayacağına dair empirik olarak doğrulanabilir olasılıklar belirtir. İkinci şiddet her zaman farkı anlamlı kılma girişimi olarak arkhe-şiddeti takip ederken, üçüncü şiddet, sisteme karşı sapmaların veya hareketlerin olması olarak her zaman ilk ikisinden gelmeyebilir, ancak empirik bir olasılıktır. Ayrıca, üçüncü şiddet olursa ya da olduğunda, ilk iki şiddet olmadan kavranamaz kalmaktadır, çünkü onlar olmadan anladığımız anlamda şiddet olamaz.

Derrida’ya göre kökensel şiddet, insanları gruplara ayırmak için göstergeleri kullanma sürecidir. Bu nedenle arkhe-şiddetten önce gelen hiçbir şey yoktur, sonsuz göstergeler zincirinin parçası olamaz çünkü o şiddetin başladığı yerdir. Arkhe bir köken,

120

metafizik konuşma sağlamazken ve aşkın bir gösteren olarak hizmet etmezken (Derrida kavramı doğal olarak problemli bulmaktadır) arkhe-şiddet şiddetin başladığı yerdir. O farkın ilk anlaşıldığı yerdir ve bu nedenle bir metaforun parçası olamaz. Metafor fark düşüncesi olmaksızın var olmaz, çünkü o fark olmadan, karşılaştırılan varlığın bir metafor nesnesinde yapıldığını düşünmek anlamsız olacaktır. Metafor benzerliklerle ilişkilendirilse de söz konusu anlamı farklılaştırmaksızın karşılaştırmak için karşılaştırılan nesnelerin ortak noktalarına güvenmekle birlikte, bu benzerlikler anlamsız olacaktır. Farklılıklarla dolu bir dünyada, metafor farklılığa dayanır, çünkü iki nesne veya karşılaştırılan kavramlar arasındaki benzerliği, ikisi arasındaki farkı geçici olarak siler.

Metafor aynı zamanda farka da dayanır çünkü anlam yaratmak için karşılaştırılan iki nesne arasındaki farkı kullanır. Bir metaforun çalışması için izleyicinin ikisi arasındaki farkı anlaması ve farkı askıya alması gerekir. Bir x y ise, metaforlara maruz kalanlar açıkça ikisinin aynı olmadığını anlarlar, ancak ikisi arasındaki bağlantının hem aynılık hem de metaforun anlamını değiştirmek için farklılıklara dayanmasından dolayı önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle, metafor sadece arkhe-yazı veya arkhe-şiddeti takip edebilir, ondan önce gelemez. Derrida iz kavramını her insanın kendinde taşıdığı, çevre ve deneyimle şekillenen, gösteren ve gösterilen arasındaki aralık olarak kullanmaktadır (Derrida, 1976: 103). Örneğin “inek” kelimesi ile gerçek bir sığır arasında, bir Amerikalının aklına süt sağlayan ve sığır eti olarak işe yarayan siyah ve beyaz bir yaratık fikri gelir. Hintli biri için de inekleri yemeleri yasak olduğu için oldukça farklı bir anlam taşıyacaktır.

Fonosentrizm ile ayrımlaşmış farkın sınırlarını eleştiren Derrida’ya göre düşünürken kendini duyabilen bir özne, zamanı aşan ideal kavramlar inşa eder ve kendinde görünen şeylerle bu kavramları uydurur. Zamanı aşan ideal kavramlar, öznenin her seferinde ve her yerde aynı şeyi düşünmesini ve tekrarlayabilmesini sağlar. Başka olanın bir nesne haline getirilmesine sebep olan bu kavram hareketi şiddeti doğurur, ama

121

aynı zamanda kaçınılmaz bir durumdur, çünkü dil ancak başka ego ile yüzleşirse mümkündür. Eğer dil varsa ve bir dışsallıktan sözediliyorsa, bu şekilde başka insanlar ve şeyler insanlara görünüyorsa, ‘şiddet’ kaçınılmaz olacaktır. Derrida’ya göre, hem başka bir insanın başka olarak tanınması hem de başka’yla konuşma, şiddet eylemidir, çünkü hem ego hem de başka kendi solipsizmlerinden çıkacak ve başka’ya odaklanacaktır.

Sonuç olarak şiddet barındırmayan bir varoluş yoktur: “Savaş, bu nedenle, fenomenliğin yapısındadır, görünümün ve konuşmanın ortaya çıkışıdır” (Derrida, 2006: 107). Bu haliyle güç ve şiddet dilden kaynaklanacaktır. Derrida’nın logosentrizm ve mevcudiyet metafiziği eleştirisinde rol oynayan birçok öğe -dışlanma, şiddet, kınama ve başka olarak görülen şeyin kınanması ve küçük düşürülmesi, “sözcük”ün gücü, sabit “doğal”

hiyerarşilerin ve sınırların oluşturulması- aynı zamanda etik-politik bir yaklaşım da içermektedir.