Diğer Kuruluşlar

a. İçki ile Mücadele Cemiyeti

İçkinin kötülüklerini halka anlatarak Rum ve Ermenilere gidecek olan içki parasını engellemek, toplum içerisinde içkinin verdiği sarhoşluktan çıkabilecek karışıklığı önleyerek muhafazakâr kesimin Millî Mücâdeleye katılımını arttırmak amacıyla Vali Cemal Bey’in öncülüğünde 11 Nisan 1920 tarihinde İçki ile Mücadele Cemiyeti adıyla bir dernek kurulmuştur. Aynı tarihte nizamnamesi yayınlanan cemiyetin birinci ve ikinci maddelerde derneğin amacı; yeni nesli tahrip ve millî geleceğimizi tehdit eden içki aleyhine mücadele etmek, alkolün yol açtığı yıkıma karşı ilmî, dinî, fennî olarak engel olmak, bunun için de devamlı surette konferanslar vermek; makale, kitap yayınlayarak içki aleyhinde yazılar yazmak, vilayette içki içenlerin nüfus istatistiğini çıkarmak, içenleri tespit etmek, bunlara doğru yolu göstermek şeklinde açıklanmıştır512. Ayrıca derneğin merkezinin Kastamonu olduğu ve liva ve kazalarda da bir heyetinin mevcut olacağı; livada mutasarrıflar, kazalarda kaymakamların heyete başkanlık edeceği belirtilmiştir. Yönetim kurulunun asgari on bir, azami on beş kişiden oluşacağı; merkez ve kazalardaki idare heyetlerinin haftada bir toplantı ve senede bir defa da seçim yapacağı ifade edilmiştir.513 Nureddin Peker

510 _{Açıksöz, 27 Eylül 1336, Nr. 81, s.3.} 511 _{H. Açıksöz, age, s.78; Çiçek, a.g.e, s.696.} 512 _{Açıksöz, 11Nisan 1336, Nr. 42, s.2.} 513 _{Aynı yer.}

eserinde, temsil heyetinin 15 Eylül 1920’de çıkardığı Men’i Müskirat Kanunu’nun (İçki Yasağı Kanunu) Kastamonu valisinin bu icraatından doğduğunu söylemiştir.514

Dernek faaliyette bulunduğu süre boyunca basın aracılığıyla içkinin zararlarını anlatan çok sayıda makale yayınlamıştır. Tespit edebildiğimiz bazı makalelerin isimleri şöyledir: “Küûl (ispirto) ve İçtimai, Tıbbı Tesirleri”, “Küûl”, “İçkinin Sayısız ve Sonsuz Fenalıkları”, “En Hayırlı Kanun” “İçki”, “Rakı ve Karı”.515 Hüsnü Açıksöz eserinde deneğin halka, içkinin zararlarını anlatan konferanslar verdiğini516 söylemişse de basında böyle bir bilgiye rastlanılmamıştır. Cemiyetin faaliyetlerinin gazete yazıları ile sınırlı olduğu görülmüştür. Basın kayıtlarında dernek ile ilgili başka bir bilgi mevcut değildir.

b. Himâye-i Ahlak Cemiyeti

Vilâyet dâhilinde genel ahlâkı korumak gayesiyle 6 Eylül 1920 tarihinde kurulan cemiyet, mahalli bir özelliğe sahiptir. 517 Derneğin ahlaki hususlarda konferanslar vereceği ve makaleler yayınlayacağı ifade edilmişse518 de, basında bununla ilgili bir bilgi tespit edilememiştir.

c. Musikî Cemiyeti

Sanatın toplumun gelişmesindeki önemini bilen öğretmenler ve gençlerden mürekkep birçok üye, 5 Aralık 1925 günü Türk Ocağı’nda bir araya gelerek bu cemiyeti kurmuşlardır519.

Cemiyet ilk konserini 17 Aralık 1925 günü vermiştir. Aynı konser hanımlar matinesi şeklinde de tekrarlanmıştır520. Cemiyet çalışmalarını ilçelere de taşımış; 16 Mayıs 1926’da Daday, 21 Haziran da İnebolu’da konser vermiştir. Özellikle

514 _{Peker, age, s.174-175.}

515 _{Konuyla ilgili tespit edilen yayınlar “Küûl (ispirto) ve İçtimai, Tıbbı Tesirleri”, “Küûl”, “İçkinin}

Sayısız ve Sonsuz Fenalıkları”, “En Hayırlı Kanun” “İçki”, “Rakı ve Karı”. Bu makaleler için bkz. Açıksöz, 27 Mayıs 1336, Nr. 49, s.4; Açıksöz, 31 Mayıs 1336, Nr. 50, s.4; Açıksöz, 14 Haziran 1336, Nr. 54, s.4; Açıksöz 12 Ağustos 1336, Nr. 70, s.1; Açıksöz, 3 Temmuz 1337, Nr. 224, s.1. 516 _{H. Açıksöz, age, s 79.} 517 _{Açıksöz, 6 Eylül 1336, Nr. 76, s.2.} 518 _{H. Açıksöz, age, s.81.} 519 _{Açıksöz, 6 Kânûn-ı evvel 1341, Nr. 1526, s.2.} 520 _{Kastamonu, 22 Kânûn-ı evvel 1341, Nr. 2629, s.1.}

Daday’daki konsere halkın ilgisi büyük olmuş, buna karşılık da dernek mensupları halka teşekkürlerini sunmuştur521. İnebolu konserine ise hanımların katılımı ve ilgisi daha çok olmuştur522.

Basın kayıtlarında Musiki Cemiyeti ile ilgili de ayrıntılı bilgiler mevcut değildir. Genel olarak merkez ve ilçelerde konserler vererek çalışmalarını sürdürdüğü görülmektedir. Böyle bir girişimin en güzel sonucu da sanatın, toplumun gelişmesindeki öneminin kavranması ve bu çerçevede çalışmaların yapılmış olmasıdır

521 _{Açıksöz, 16 Mayıs 1926, Nr. 1659, s.2.} 522 _{Açıksöz, 28 Haziran 1926, Nr. 1692, s.2.}

SONUÇ

Türk toplumunda, devlet ile vatandaşlar arasında bir köprü vazifesi gören sivil toplum kuruluşlarının doğuşu, Batı ve Doğu toplumlarında farklılık arz etmiştir. Bu kavram Batı’da Aristo’ya kadar giderken bizde böyle bir fikrî hazırlık evresi yaşanmamıştır. Dolayısıyla gelişim süreçleri de değişiklik göstermiş; Avrupa’da Rönesans ve Sanayi Devrimi’nden sonra sivil toplum devlet dışı bir alan olarak kendini gösterirken, bizde bu kavram Tanzimat ve meşrutiyet dönemlerinde yerleşmeye başlamıştır. Bu çerçevede, Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde var olan ülkenin kalkınmasında, devletin meşruiyetinin artmasında önemli roller üstlenen lonca, vakıf ve tarikat gibi kurumlar, devlet dışında bir alan olmaları nedeniyle sivil toplum bağlamında değerlendirilmektedir. Fakat bu kurumları bile devlet doğrudan ya da dolaylı kontrol altında tutmuştur. Bu yönüyle sivil toplum Batı toplumlarından ayrılmaktadır.

Tanzimat dönemi Türkiye’de sivil toplum tarihi açısından bir dönüm noktası teşkil etmektedir. Tanzimat’la başlayan temel hak ve özgürlüklere, yazılı anayasal belgelerde yer verilmesi anlayışı, Batı’dakine benzer sivil toplum öğelerinin, tohumlarının atılması anlamına gelmiştir. Çünkü demokratik sistemlerde dernek kurma ve bunlara üye olma bireyin için temel bir haktır ve bu hak, bir kamu özgürlüğü sayılmakta olup anayasada bireyin vazgeçilmez hakları arasında yer almaktadır. Bu anlamda, ilk sivil toplum kuruluşları bu dönemin eseri olmuştur. Diğer taraftan, meşrutiyet dönemi ise, dernekleşmeye ivme kazandıran bir süreç olmuştur. Özellikle II. Meşrutiyetin ilanı ile başlayan özgürlük havası içinde dernek kurma hakkının anayasal bir metinde yer alması ‘1909 Cemiyetler Kanunu’ ile gerçekleşmiştir. II. Abdülhamit’in daha önce anayasaya koymayı reddettiği bu kanun tarihimizde ilk defa II. Meşrutiyet Dönemi’nde kabul edilmiş; bununla artık dernek kurmak için yazılı bir belge yerine, kurulduktan sonra bildirim şartı getirilmiştir. Bu durum, STK’ların daha rahat çalışmasına olanak tanıdığı gibi geniş çevrelerce benimsenmesinde de etkili olmuştur.

II. Meşrutiyet döneminde, Kastamonu’da mevcut STK’ların hepsi İttihad ve Terakki yönetiminin etkisiyle kurulup şekillenmiştir. Sadece Kastamonu vilayeti

için değil, bu dönemde tüm vilayetlerdeki yapılanmalar ittihatçıların eseri olmuştur. İttihad ve Terakki STK’ları iktidarını pekiştirmek için bir araç olarak görmüş ve böylelikle de topluma hakim olacağını düşünmüştür. Bu bağlamda siyasî, sosyal, iktisadî ve yardım kuruluşlarının hepsi iktidarın ürünleri olmuş; Osmanlı’da STK ruhu tabandan filizlenip yayılmamıştır. Kendiliğinden oluşmuş bir sivil toplumun o devirde var olmadığı, fakat bunun yanı sıra kamuoyunu aydınlatmak, halka eğitim ve bilhassa kadına çalışma özgürlüğü imkanı vermek bakımından da, iktidarın öncü roller üstlendiği görülmüştür. Öyle ki, bu dönemde kadına ve onun eğitimine verilen önem, kadının sosyal ve kamusal yaşam içerisine dahil edilmesi ciddi ilerlemelerin yaşandığının kanıtıdır. Ülkenin kalkınmasında kadına yüklenen bu misyon, bir yandan toplumun birtakım gelişim ve değişimlere açık olduğunu gösterirken, bir yandan da Batı zihniyetinin oluşmaya başladığının göstergesidir. Her ne kadar sivil toplum devlet dışında, devlet tarafından planlanıp kurulmamış toplumları kapsamakta ise de, Osmanlıda STK’lar devletten kopuk değildir. Bu kuruluşlar her zaman devlet ile birey arasında aracı bir kurum olmuştur. Bu bağlamda, bu dönemde STK’lar bir yandan devletin iktidarını pekiştirme düşüncesini taşırken, diğer taraftan da kamuoyunu aydınlatmak ve yönlendirmek fikrini de barındırmıştır. Bu açıdan değerlendirildiğinde STK’lar özel bir statüye sahiptir. Bundan başka, II. Meşrutiyet dönemindeki bu yapılanma, halkı Millî Mücâdele ve Kuvâ-yı Millî’ye ruhuna hazırlamada etkili olmuş, halk arasında birlik, beraberlik duygularını güçlendirmiştir. Yani Millî Mücâdeleyi yapan ruhun kökleri, örgütlü toplum hayatının vazgeçilmez unsurları olarak faaliyet gösteren bu kuruluşlarda aranmalıdır. Kamuoyu oluşturmada etkili bir vasıta olan dernekler Osmanlı Devleti’nin sosyal ve kültürel yapısına katkı sağladığı gibi Kastamonu’da aydın bir kitlenin de ön plana çıkmasına ve sonraki süreçlerde daha da aktif roller üstlenmesine imkan tanımıştır.

Atatürk’ün Samsun’a çıkmasıyla başlatılan Millî Mücâdele döneminde ise, tüm yurtta halk kurulan derneklerin öncülüğünde vatanın kurtuluşu için adeta tek vücut olmuştur. Bu devrede Kastamonu’nun ayrı bir yeri vardır. Cephe gerisinde bir vilayet olmasına rağmen savaşın bütün ağırlığını çeken illerimiz arasında gelmektedir. Şehir halkı dişinden, tırnağından artırdığı paraları 1919–1923 arası

olağanüstü devrede, kurulan cemiyetlerin öncülüğünde cepheye yetiştirmiştir. Yine asker sevkiyatı ile silah ve cephane naklinde de şehir birinci sırada yer almıştır. Müdafaa-i Hukuk, Hilâl-i Ahmer ve Gençler Kulübü o dönemde kurtuluş savaşımızın finansmanını sağlamıştır. Halk, başından sonuna kadar Mustafa Kemal’e inanmış ve onun yanında olmuştur. Nitekim Atatürk’ün Şapka ve Kıyafet İnkılâbı ile ilgili olarak Kastamonu’yu seçmesinde bölge halkının savaş süresince aktif çalışması, eğitim ve kültür açısından önde olması, fedakârlığı, en önemlisi de halkın kendisine bağlılığını göstermesi etkili olmuştur. Atatürk Kastamonu’da kaldığı süre boyunca çeşitli cemiyetlerin temsilcileri ile de görüşerek fikirlerini açıklamıştır. Kastamonu Belediyesi’ne yaptığı ziyarette Türk Ocağı, Muallimler ve Çiftçiler Birliği heyetleri ile görüşmüş; burada Çiftçiler Birliği tarafından teklif edilen fahri başkanlığı kabul etmiştir. Bu gün Kastamonu çiftçileri için büyük bir gurur kaynağı olmuştur.

Bütün bunların yanı sıra, Kastamonu’da aydın bir kadın potansiyelinin varlığı daha II. Meşrutiyet yıllarından itibaren görülmüş ve hanımların her yönden övgüye lâyık çalışmalar yaptığı gözlenmiştir. Hem Millî Mücadele döneminde hem de sonraki süreçte Kastamonulu hanımların yaptığı tüm faaliyetler gerçek bir destan niteliğindedir. Müdafaa-i Hukuk, Hilâl-i Ahmer Cemiyetleri’nin kadınlar şubesi kurulmuş, kadınlara iş imkânı yaratmak ve onların el becerilerini geliştirmek için Kadınları Çalıştırma Derneği, özel mahiyette de olsa hanımların güzel sanatlara olan ilgi ve yeteneklerini geliştirmek için Musiki Dershanesi açılmıştır. Genellikle aynı kişilerin görev aldığı STK’lar; Kastamonu’da mitingler, konserler, müsamereler düzenlemiş; eşya ve para toplayarak muhtaçlara yardım etmiştir. Yine ordunun ihtiyacı olan yiyecek ve giyecek malzemelerini de hazırlamışlardır.

Kurtuluş Savaşının kazanılmasından sonra ise dernekler daha çok sanat, edebiyat, eğitim ve sağlık gibi konulara yönelmiş; halkın eğitim seviyesini yükseltmek için okuma yazma kursları açılmış ve tiyatro, sinema gibi çeşitli sanatsal aktiviteler düzenlenmiştir. Bunun yanında Cumhuriyet rejimi ve inkılâplar konusunda konferanslar vererek halkı bilgilendirmişlerdir. STK’lar her şeyden önemlisi toplumda yardımlaşma ve dayanışma ruhunun oluşmasına öncülük etmişlerdir.

II. Meşrutiyet ile Cumhuriyet devirleri kendi içerisinde değerlendirildiğinde, Osmanlı’nın son döneminin, savaş yılları olmasına rağmen STK’lar açısından öncü olduğunu göstermiştir. Bu dönemde Kastamonu’da STK’lar eğitim gibi sosyo kültürel konulara büyük ilgi göstermişlerdir. Bu doğrultuda Maarif Kulüpleri, konferanslar, çırak dershaneleri, gece dersleri, sinema gösterileri gibi aktivitelerle her zaman toplum yararını gözetmişlerdir. Buna ek olarak orduya, fakirlere, muhtaçlara, yetimlere, gazilere çeşitli kampanyalarla yardım eli uzatmışlardır. Diğer taraftan Kastamonulu hanımlarında bu çalışmalara doğrudan katılması, STK’ların iki ayrı koldan daha etkili çalışmasına olanak tanımıştır. Siyasî, iktisadî, sosyal sahadaki STK’ların hepsi daha sonraki süreçte benzer kadrolarla Cumhuriyet dönemine intikâl etmiştir. Buradan hareketle, Cumhuriyet’in STK’ları Osmanlı’dan devr aldığı ve yeni rejime uygun olarak yön verdiği olgusu ortaya çıkmaktadır. Bunun yanı sıra, II. Meşrutiyet devrindeki bu kuruluşlar devletin teşebbüsü doğrultusunda var olurken, Millî Mücadele ve Cumhuriyet dönemi kuruluşları tabandan yayılıp gelişen bir hareket olmuş; buradaki mücadeleyi de herhangi bir devlet kurumu organize etmemiştir.

Neticede örgütlü toplum hayatının vazgeçilmezi olan STK’lar, Kastamonu’nun tarihine, sosyal ve kültürel yapısına büyük katkılar sağladığı gibi yurdumuz için beraberlik duygularını güçlendirmiş; halkın moralini yükseltmede ve kamuoyu oluşturmada çok etkili bir vasıta olmuştur.

BİBLİYOGRAFYA

A. ARŞİV KAYNAKLARI

1-Başbakanlık Osmanlı (BOA)Arşivi DH-KMS, Dosya: 13, Gömlek: 8.

2-Başbakanlık Cumhuriyet (BCA) Arşivi Dosya: 1262, Fon: 30..10.0.0, Yer No: 136.975.2. Dosya: 203-2, Fon: 30. 18.1.1.

Dosya: 79-8, Fon: 30.18.1.1, Yer No: 12.58..16.

3-Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATESE) Arşivi İSH-1/770 No. 3, Gömlek. 167-1.

B. SÜRELİ YAYINLAR (Gazeteler) Açıksöz (1919-1928)

Kastamonu (1908-1928) Köroğlu (1908-1918) Zafer (1911-1912)

C. İNCELEME ESERLERİ

AÇIKSÖZ, Hüsnü, İstiklal Harbinde Kastamonu, Kastamonu 1933.

AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çev. Yavuz Alogan, İstanbul 1995.

AHMAD, Feroz, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Çev. Sedat Cem Karadeli, İstanbul 2006.

AKÇURA, Yusuf, Türkçülük, Türkçülüğün Tarihi Gelişimi, İstanbul 2007. AKŞİN Sina, Jön Türkler ve İttihad ve Terakki, Ankara 1998.

AKYÜZ, Kenan, “Türk Ocakları” Belleten, I/ 196, (Nisan 1986), Ankara 1986. ALKAN, Ahmet, “1856-1945 İstanbul’da Sivil Toplum Kuruluşları”, Tanzimat’tan

Günümüze İstanbul’da Sivil Toplum Kuruluşları, İstanbul 1998.

_______, “Sivil Toplum Kuruluşlarının Hukuksal Çerçevesi” Tanzimat’tan Günümüze İstanbul’da Sivil Toplum Kuruluşları, İstanbul 1998.

ARSLAN, Osman, Kuramsal ve Tarihsel Aşamalarıyla Sivil Toplum ve Türkiye Gerçeği, İstanbul 2001.

ARSLAN Zehra, “Ağustos 1909 Tarihli Cemiyetler Kanunu Üzerine Meclis-i Mebusan’da Yapılan Müzakereler ve Cemiyetlerin Yapılanmasında İttihad ve Terakki Örneği” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, III/11, Ordu 2010.

ATATÜRK, Kemal, Nutuk 1919-1927, Çev. Zeynep Korkmaz, Ankara 2000.

AYTEKİN Halil, “Cumhuriyet’in Devraldığı Kastamonu Eğitim Müesseseleri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Tebliğler, Ankara 1989. AVCI, Mücahit, Yönetişim Çerçevesinde Sivil Toplum Kuruluşlarının Değişen

Rolü ve Sivil Toplum Kuruluşları Üzerine Bir İnceleme Isparta İli Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2007.

AYDIN, Hakan, “Sinemanın Taşrada Gelişim Süreci: Konya’da İlk Sinemalar ve Gösterilen Filimler (1910-1950)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XIX/ Konya 2008.

AYNİ, Mehmet Ali, Hatıralar, Haz. İsmail Dervişoğlu, İstanbul 2009.

AZAKLI, Sedat, “Devlet-Sivil Toplum Türkiye” Yeni Türkiye, XVIII/ 3, Ankara 1997.

BEDÜK, Aykut, Sefa Usta ve Mehmet Kocaoğlu, “Avrupa Birliği’ne Giriş Sürecinde Türkiye’de Sivil Toplum Kuruluşları ve Demokratikleşme

Sürecindeki Misyonları”, Selçuk Üniv. Karaman İktisadi ve İdari Birimler Fakültesi Dergisi, X/ 9, Konya 2006.

BİRECİKLİ, İhsan Burak, “Meşrutiyetin Yüzüncü Yılı Üzerine Bir İnceleme”, Akademik bakış, II/ 3, Ankara 2008.

BİRİNCİ, Ali, Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İstanbul 1990.

BOLAY, Hayri, “Sivil Toplum ve Mânâsı”, Yeni Türkiye, XVIII/ 3, Ankara 1997. BUDAK, Ali, “Osmanlı Modernleşmesi ve Kadın”, Sivil Toplum Düşünce ve

Araştırma Dergisi, VIII, İstanbul 2004.

CANETTİ, Elias, Kitle ve İktidar, Çev. Gülşat Aygen, İstanbul 1998.

CİHAN, Ahmet, İlyas Doğan, “Osmanlı Toplumsal Yapısı ve Sivil Toplum”, Türkler, X, Ankara 2002.

ÇAHA, Ömer, “1980 Sonrası Türkiye’sinde Sivil Toplum Arayışları”, Yeni Türkiye, XVIII/3, İstanbul 2001.

______, Aşkın Devletten Sivil Topluma, 2.bs, İstanbul 2003.

ÇAPA, Mesut, Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1914–1925), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 1989.

ÇİÇEK, Rahmi, Millî Mücâdele’de Kastamonu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, , Ankara 1991.

ÇİÇEK, Rahmi, “Millî Mücâdele’de Ankara Yolu”, Atatürk Yolu Dergisi, II/ 6 Ankara 1990.

DEMİRCİOĞLU, Aziz, 100 Yıllık Kastamonu Basını 1872 – 1972, Kastamonu 1973.

DEMİRCİOĞLU, M. Ziyaeddin, Kastamonu’da Meşrutiyet Nasıl İlan Olundu, Kastamonu 1968.

DOĞAN, İlyas, Özgürlükçü ve Totaliter Düşünce Geleneğinde Sivil Toplum, İstanbul 2002.

ERGÜN, Mustafa, II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri, Ankara 1996. ERÖZDEN, Ozan, “STK’lar ve Hukukî Çerçevede Yenilik Talepleri Üzerine Notlar”

Merhaba Sivil Toplum, Der. Taciser Ulaş, İstanbul 1998.

ESKİ Mustafa, Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’daki Çalışmaları, Ankara 1990.

_____, Kastamonu Basınında Millî Mücâdele’nin Yankıları, Ankara 1995. _____, Kastamonu Valileri 1838 – 2000, Ankara 2000.

_____, Atatürk’ün Kastamonu Gezisi, Ankara 2002. _____, 20.Yüzyılda Kastamonu Kadınları, Ankara 2008.

_____, , Kastamonu Abdurrahman Paşa Lisesi Tarihi, Ankara 2005.

EYCİL Ahmet, “Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti”, Türkler, XIII, İstanbul 2002.

GÖK, Nurşen, Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007. GÜNEŞ, İhsan, Türk Parlamento Tarihi, I, Ankara 1997.

GÖNEL, Aydın, Önde Gelen STK’lar, İstanbul 1998.

HATEMİ, Hüseyin, “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Derneklerin Gelişimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ans., I, İstanbul 1985, s. 202. İNALCIK, Halil, “Tarihsel Bağlamda Sivil Toplum ve Tarikatlar”, Küreselleşme

Sivil Toplum ve İslam Türkiye Üzerine Yansımalar, Der. Fuat Keyman, A. Yaşar Sarıbay, Ankara 1998

İNUĞUR, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul 1978.

KANKAL, Ahmet, Türkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV-XVIII. Yüzyıllar Arası Şehir Hayatı), Ankara 2004.

KARAKUŞ, Olcay, Avrupa Birliği Uyum Sürecinde Türkiye’deki Sivil Toplum Kuruluşları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2006.

KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, VIII, Ankara 1977.

KARAER, İbrahim, Türk Ocakları ve İnkılaplar (1912-1931), Ankara üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1989. KAYNARDAĞ, Arslan, “İstiklal Savaşı Günlerinde Kastamonu Gençliği, Bir Kulüp,

Bir Dergi ve Öğretmenler”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu, Tebliğler, Ankara 1989.

KEANE, John, Despotizm ve Demokrasi: Sivil Toplum ve Devlet, Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar, Çev. Levent Köker, İstanbul 1993.

KOLOĞLU, Orhan, “Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, I, İstanbul 1985.

_______, Kemalist Anadolu Basını, Ankara 1995.

KURAN A. Bedevi, İnkılap Tarihimiz ve İttihad ve Terakki, İstanbul 1948. LOCKE, Johne, Sivil Toplum ve Devlet, çev. Serdar Taşçı, Hale Akman, İstanbul

2002.

MARDİN, Şerif, ”Sivil Toplum” Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Makaleler, İstanbul 1990.

MARDİN Şerif, Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908, İstanbul 1983.

MAZICI, Nurşen, “1930’a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk yolu Dergisi, V/18, Ankara 1998.

NEZİROĞLU, İrfan, “Askerî Müdahaleler ve Sivil Toplum Örgütleri”, Yeni Türkiye, XVIII/3, Ankara 1997.

ÖKSÜZ, Hikmet, “Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Sebep ve Bazı İstisnaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XVI/48 Ankara 2000.

ÖNCÜ, Ali Servet, “İstanbul’da Mütareke Dönemi Yedek Subay Teşkilatlanmaları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 40, Erzurum 2009.

ÖZÇELİK, Selahattin, Donanma-i Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Ankara 2000.

ÖZDEMİR, Hikmet, “Vakıflar ve Sivil Toplum”, Yeni Türkiye, XVIII/ 3, Ankara 1997.

POLAT, H. Nazım, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, Ankara 1990.

RAMASSUR E.E., Jön Türkler ve 1908 İhtilali, çev. Nuran Yavuz, İstanbul 1982. SARIBAY, Ali Yaşar, “Türkiye’de Demokrasi ve Sivil Toplum”, Küreselleşme,

Sivil Toplum ve İslam Türkiye Üzerine Yansımalar, Ankara 1998. SARINAY, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları,

İstanbul 2004.

ŞAHİNGÖZ, Mehmet, “Millî Mücâdele’de Kastamonu” Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Tebliğler, Ankara 1989.

ŞAHİN, Burhan, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kastamonu Nüfusu”, Akademik Bakış, XVII, Kırgızistan 2009.

TANÖR, Bülent “Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ans., I, İstanbul 1985.

TOPRAK, Zafer, “1909 Cemiyetler Kanunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ans., I, İstanbul 1985.

TOSUN, Erdoğan, Demokratikleşme Perspektifinden Devlet – Sivil Toplum İlişkisi, Bursa 2001.

TUNAYA, Tarık, Zafer, Türkiye’de Siyasî Partiler (İkinci Meşrutiyet Dönemi), 2bs., I, İstanbul 1988.

_______, “Osmanlı Basını ve Kanun-ı Esasi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi., I, İstanbul 1985.

TUNÇAY, Mete, “ Sivil Toplum Kuruluşları İle İlgili Kavramlar”, Tanzimat’tan Günümüze İstanbul’da Sivil Toplum Kuruluşları, İstanbul 1998.

TURAN, Refik, “Selçuklular Döneminde Kastamonu”, Türk Tarihi ve Kültüründe Kastamonu, Tebliğler, Ankara 1989.

USTA, Sefa, Avrupa Birliği’ne Giriş Sürecinde Sivil Toplum Kuruluşları Sivil Toplum, Demokrasi ve Güven, Yayınlanmammış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2006.

ÜSTEL Füsun, Türk İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği Ocakları (1912-1931), Ankara 1997.

PEKER, Nurettin, İstiklâl Savaşı Resim ve Vesikalarla İnebolu-Kastamonu ve Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı, İstanbul 1955.

YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış”, Türkler, X, Ankara 2002.

YILDIRIM, İbrahim, Demokrasi ve Sivil Toplum, İstanbul 2004.

YILMAZ, Aytekin, “Sivil Toplum Demokrasi ve Türkiye”, Yeni Türkiye, XVIII/ 3