DEVLET İÇ BORÇLANMA SENETLERİ

İHALELERİ(SATILAN MİKTAR) Milyar TL

2500 --- ---2000 1500

1000

UC.AV ALTI AV DOKUZ AV 1 VIL

Bu yıl ihaleyle satılan iç borç senetleri m iktarı 10 trilyon 871 milyar TL olmuştur. Bu rakam a ortalam adan satılanlarla opsiyonlu satışlar da eklenince toplam 15 trilyon 371 milyar T ürk lirası olm akta, buna ihale dışı satılan devlet iç borçlanm a tahvillerinin eklenm esiyle 20 trilyon 580 milyar Türk lirasına ulaşılmaktadır. Bunun 11 trilyon 39 m ilyarı devlet tahvili, 9 trilyon 541 milyarı ise hazine bonosu olarak satılm ıştır.

III.2.2. Açık Piyasa İşlemleri

Kuruluş am acı likiditeyi düzenlem ek olan açık piyasa m asası, bu görevini piyasanın likit olduğu dönem lerde reverse rep o ve’/veya kesin satış, piyasanın sıkışık olduğu dö nem lerde ise repo v e/v ey a doğrudan alım yaparak sürdürm üş, ihale dışı uzun vadeli devlet iç bo rçlanm a senetlerinin satıldığı günlerde ise bu satışları kolaylaştırm ak için açık piyasa işlemi yapmamaya çalışmıştır.

Bu yıl açık piyasadaki en önem li kurum sal değişikliklerden biri, açık piyasa portföyünün M art ayındaki Banka Meclisi kararıyla 1,5 trilyon Türk lirasına yükseltilm esidir. Bir diğer önem li değişiklik ise, Mayıs ayındaki portföyün bir kısmını satarak piyasadan para çekm e kararıdır.

Açık piyasada bu yıl içinde 17,2 trilyon liralık reverse repo ve 2,9 trilyon liralık kesin satış yapılmış, buna karşılık 18 trilyon liralık reverse repo dönüşü olmuş ve 2 trilyon liralık doğrudan alım yapılmıştır. Ayrıca 75,2 milyar liralık repo yapılmış ve 78,8 milyar liralık repo dönüşü olmuş ve piyasadan yıl boyunca toplam olarak 37,1 milyar liralık net para çekilmiştir.

Hazine ihale faizlerinin düşm esine paralel olarak yılın ilk yarısında reverse repo faizlerinde de düşm e izlenm ektedir. Ancak, yılın ikinci altı ayında açık piyasada yapılan işlemlerin daha çok kısa vadeli olması ve üç aylık hiç bir işlem yapılm am ası nedeniyle ihale faizleri ile açık piyasa faizlerinin üç aylık karşılaştırm ası yapılam am aktadır.

II

Bankalararası Para Piyasası

Bu yıl sistem e 3 yeni bankanın da katılmasıyla interbank’ta işlem yapan banka sayısı toplam 62’ye yükselmiştir. Yıl içinde interbank’ta 189 trilyon liralık çift taraflı işlem yapılmış olup, bu rakam G SM H ’nın 1,1 katma eşittir. Bunun yüzde 97’sini bir gecelik işlemler oluşturmuştur. İnterbank’taki yıl içindeki en yüksek işlem hacm i 1.2 trilyon Türk lirası ile tek taraflı olarak 28 A ralık günü gerçekleşm iştir. İnterbank faizleri ise yıl içindeki norm al seyrini sürdürm üş, kamu m aaş ödem e dönem lerinde piyasa sıkıştığı için faizler yükselmiş, devlet iç borçlanma senetleri itfa

tarihlerinde ise faizler düşm üştür. M erkez Bankası sıkışıklık

dönemlerinde piyasaya p ara vererek, likidite bolluğu dönem lerinde ise piyasadan para çekerek likiditeyi düzenleyici görevini sürdürm üştür. Bu dönemdeki en yüksek faiz, yüzde 110 ile Ocak ayı maaş ödem e dönem ine rastlamıştır. Bunun nedeni ise, O cak ayının 1989 yılı zamlı maaş uygulamasının ilk ayı olm ası nedeniyle bankaların sıkışmalarıdır. Piyasa, ayrıca Temmuz ayında m aaş ve bayram nedeniyle yine sıkışmış, faizler yüzde 90’lara k adar çıkm ıştır. Buna karşılık, Eylül ve Ekim ayları piyasanın likiditesi oldukça artm ış, bu artıştaki itfa dışındaki en büyük etken bankalarm m evduat çekilişi kaygılarından dolayı portföylerini likit tutmaları olmuştur. Kasım ayının E kim ’e göre daha az likit olma sebepleri, Ekim’de uzun vadeli devlet iç borçlanm a senetlerinin satılmış olması ve

zorunlu döviz devir oranlarının yüzde 22’den yüzde 21’e indirilmiş olmasıdır. Aralık ayının yıl sonu olm ası ve m unzam karşılık oranlarının Kasım ayında indirilm iş olm ası nedeniyle, A ralık ayında piyasanın likiditesi tek rar artm ıştır.

İnterbank’taki bu yıl gerçekleşen en önem li değişiklik, Eylül ayında

bankaların ve M erkez B ankası’nın işlem lim itlerinin arttırılm ası,

tem inatların çeşitlendirilm esi ve çift yönlü kotasyonun yıl boyunca hiç uygulanmamasıdır. Bunun uygulanm am ası nedeniyle, M erk ez Bankası koyduğu alt üst lim itlerden, talep var teklif yoksa, satm ak, talebin olmadığı ancak teklifin olduğu durum larda ise alm ak zo ru n d a kalm ıştır. Ayrıca, Kasım sonundan itibaren M erkez B ankası’nm m ü d a h ale lim itleri olan alt üst limit arasındaki m arjın 10 puana indirilm esiyle faizlerin belli bir aralık içinde oluşması sağlanmıştır.

III3 . DÖVİZ, EFEKTİF VE ALTIN PİYASALARI

III3.1. Döviz ve Efektif Piyasaları

1989 yılı T ürk lirasının yabancı ülke p a ra la rı karşısın dak i kurları

yönünden oldukça istikrarlı bir yü olm uştur. D öviz piyasaları, uluslararası piyasalardaki gelişm eleri gerçekçi bir biçim de yansıtacak şekilde faaliyet gösterm işlerdir.

31 Aralık 1988 tarihinde M erkez B ankası’nca uygulanan efektif döviz

kuru ABD dolarında 1837,00 T ürk lirası ve B atı A lm an m ark ın d a 1039,03 Türk lirası iken, paralel piyasada A B D d oları 1843,00 T ü rk lirası ve Batı Alman m arkı ise 1044,00 T ürk lirası olarak belirlenm işti. Başka bir deyişle, bu tarih te M erkez Bankası p aralel piyasa m arjı do larda yüzde 0,33, Batı A lm an m arkında ise yüzde 0,48 idi.

1989 yılındaki kur gelişm elerinin dikkati çeken iki özelliği vardır.

Bunlardan ilki, kurlardaki değerlenm e oranlarıdır. 1989’un son iş günü olan 29 A ralık 1989 tarihinde M erkez B ankası efek tif satış kuru, ABD dolarında 2322.95 T ürk lirası, B atı A lm an m arkında ise 1371,28 T ürk lirası olm uştur. Böylece, M erkez Bankası efektif satış k u rları baz alındığında Türk lirasına karşı A BD doları yüzde 26,59 ve B atı A lm an m arkı ise yüzde 32,46 değer kazanm ıştır. İkinci olarak ise, yabancı p a ra la rın T ü rk lirasına karşı değer kazanm a oranları enflasyon hızının oldukça altında olm asına rağmen, M erkez Bankası kurları ile serbest piyasa k u rları arasınd a bir farkın ortaya çıkmaması, h atta var olan m arjın azalm asıdır. N itekim , 29

r> j rv j r-j 0 -1

Aralık 1989 tarihindeki p aralel piyasa kurlarına bakıldığında ABD dolarının 2313,00 Türk lirası, Batı A lm an m arkının ise 1361,00 Türk lirası olduğu görülm ektedir. Bu tarihtek i M erkez Bankası- paralel piyasa kur marjı ise, A BD dolarında yüzde -0,12 ve Batı A lm an m arkında ise yüzde - 1,12 dir.

GRAFİK

ni3.1

DÖVİZ KURLARI TL/ABD Dolan

2400 00 00 2100 2000 1900 1800

Döviz ve E fektif Piyasalarındaki işlem hacm i de 1989 yılında bir önceki yıla göre önem li ölçüde artm ıştır. 1988 yılı boyunca bu piyasalarda 3948 işlem karşılığı 1,7 m ilyar A B D doları tutarında işlem yapılmışken, 1989’da işlem sayısı 27838’e işlem hacm i ise 9,8 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Toplam işlem hacm i içinde Döviz Karşılığı Efektif Piyasası yüzde 52,2 ile en büyük payı, T ürk Lirası Karşılığında Döviz Piyasası ise yüzde 36 ile ikinci sırayı alm aktadır.

1989 yılındaki gelişm eler, Döviz Karşılığı Efektif Piyasası’nın, daha

önce banka kasalarında atıl duran efektifleri, kısa sürede dövize dönüştürme im kanını sağlayarak sistem e kazandırm akta başarılı olduğunu göstermektedir. Ö te yandan, Türk lirası Karşılığı Döviz Piyasası yıl içi performansı da uluslararası piyasalardaki gelişm eleri yakından izleyecek biçimde olmuş, bu da piyasaya olan güvenin artm asına yol açmıştır.