Devlet Üniversitelerinin Bütçe Sistemi

Kamu mali sistemimizde disiplinin ve mali yönetimin etkinliğinin sağlanabilmesi adına mali kaynakların verimli kullanılmamasına, israfa ve usulsüzlüklere sebep olan katma bütçeye son verilmiş (Arslan, 2004: 40) üniversitelerin bütçeleri KMYKK’ya göre özel bütçe olarak belirlenmiş olup, kanunun 12. maddesinde özel bütçe“…belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve

93

çalışma esasları özel kanunla düzenlenen… her bir kamu idaresinin bütçesi” olarak ifade edilmiştir (KMYKK, m.12). Ayrıca kanuna göre uluslararası standartlara uygun denetim iç denetim ve dış denetim olmak üzere ikiye ayrılmış ve uygunluk denetiminin yanı sıra performans denetiminin de gerçekleştirilmesi öngörülmüştür (Arslan, 2004: 41).

. KMYKK’nın getirdiği yükümlülükleri yükseköğretim kurulunun ve üniversitelerin yükümlülükleri başlıkları altında ayrı ayrı incelendiğinde Yükseköğretim kurulunun 5018 sayılı kanun karşısındaki yükümlülükleri şu şekilde ifade edilmektedir: (Mutluer, 2008: 39):

 Yükseköğretim ana stratejik planını ve yıllık ana programlarını yapmak,  Üniversitelere ait olan ve üniversitelerce hazırlanmış olan plan ve

programların YÖK tarafınca hazırlanmış olan ana plana uygunluk derecesini incelemek,

 Kanunun gereklerine uygun olarak üniversiteleri denetlemek.

Üniversitelerde ise kaynak, olanak ve hedefler doğrultusunda hazırlanacak olan stratejik planlar, kanunun 11. maddesinde “üst yönetici” tarafından yapılması gerektiği belirtilmiş, üniversitelerde ise stratejik planları hazırlayacak olan “üst yönetici” rektör olarak ifade edilmiştir. Rektör stratejik planı hem yükseköğretimin ana hedeflerini hem de belirtildiği üzere üniversitenin hedef ve kaynaklarını dikkate alarak hazırlaması gerekliliği vurgulanmıştır (KMYKK, m.11; Mutluer, 2008: 42).

Bütçenin kapsamının genişletilmesiyle bütçe hakkının en etkin şekilde kullanılmasını aynı zamanda bütçe hazırlama ve uygulama sürecinin de etkinliğinin arttırılmasını öngören, mali yönetimde saydamlık, sağlıklı işleyen hesap verme mekanizması, harcama sürecindeki yetki-yükümlülük dengesi ve etkin bir iç kontrol sisteminin oluşturulmasını öngörerek çağdaş bir kamu mali yönetimi sisteminin oluşturulmasını amaçlayan, 2003 yılında yürürlüğe giren (Çolak, 2012: 167) 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun (KMYKK) kamu idareleri bütçeleri hususuna değinildiği 12.maddesinde genel yönetim kapsamındaki idarelerin bütçelerinin merkezi yönetim bütçesi, sosyal güvenlik kurumları bütçeleri ve mahalli

94

idareler bütçeleri olarak hazırlanıp, uygulandığı ve kamu idarelerinde bu isimler dışında herhangi bir ad altında bir bütçe oluşturulamayacağı belirtilmiştir (KMYKK, m. 12). Merkezi yönetim bütçesi ise kendi içerisinde kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerini kapsamakta olup, devlet tüzel kişiliği kapsamında olup, kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kamu idareleri genel bütçeye, kanuna ekli (II) sayılı cetvelde yer alan kamu idareleri özel bütçeye, aynı şekilde kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan, özel kanunlarla kurul, kurum ya da üst kurul şeklinde teşkilatlanan düzenleyici ve denetleyici kurumun bütçesi olarak ifade edilmiştir (KMYKK, m. 12).

Şekil 2. 2. Genel Yönetim Kapsamındaki İdarelerin Bütçe Çeşitleri

Kaynak: 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu

Türk bütçe sistemi içerisinde özel bütçeli kuruluşlar olarak geçen üniversiteler topluma faydalı bir hizmet verirken bu hizmetin bedelini devlet bütçesinden destek alarak karşılamaktadırlar (Bayraklı vd, 2007:3; Söyler, 2009: 19). 5018 sayılı kanunun 12. Maddesinde özel bütçe “..bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen ve bu Kanuna ekli (II) sayılı cetvelde yer alan her bir kamu idaresinin bütçesidir.” olarak ifade edilmiştir (KMYKK, m. 12).

Merkezi Yönetim Bütçesi

•Genel Bütçe •Özel Bütçe

•Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçesi

Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçesi

95

Dünyadaki kalite yönetimi ve performans yönetimi ile ilgili meydana gelen değişmelere paralel olarak 1927’den beri yürürlükte olan 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununun yerine 2003 yılında çıkarılan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 12. Maddesinde özel bütçe kavramı ile ilgili şu ifadeler yer almaktadır (KMYKK, m. 12): “Genel yönetim kapsamındaki idarelerin bütçeleri; merkezî yönetim bütçesi, sosyal güvenlik kurumları bütçeleri ve mahallî idareler bütçeleri olarak hazırlanır ve uygulanır. Kamu idarelerince bunlar dışında herhangi bir ad altında bütçe oluşturulamaz.” Kuruluşu ve çalışma esasları 2547 sayılı özel kanunla düzenlenen devlet üniversiteleri de özel bütçeli kamu kurumları olduğundan bu ad dışında her hangi bir isim altında bütçe oluşturamayacak kurumlardan olduğu ifade edilmiştir (Oruç vd., 2011: 21).

Kamusal finansman yöntemi ile yükseköğretimin finansmanının gerçekleştirildiği devlet üniversitelerinde kamusal finansman şekli bütçe ile finansman olarak ifade edilmiştir. Üniversitelerin bütçeleri 1961 ve 1982 anayasasında geçen adıyla genel ve katma bütçe yeni değişiklikle ise merkezi bütçe esaslarına tabii olmakta ve bu esaslara göre yürürlüğe konup, denetlenmektedir (YÖK, 2007: 75).

Üniversiteler tarafından hazırlanan bütçeler ilk olarak Yüksek Öğretim Kurulunca değerlendirilmekte daha sonra ise Milli Eğitim Bakanlığına sunulmaktadır. Merkezi yönetim bütçesi esasına tabi olan üniversitelerde hazırlanan bütçe bu esasa bağlı olarak işleme tabi tutulup daha sonra yürürlüğe konmakta ve denetlenmektedir (Odyakmaz vd., 2008: 214).Yükseköğretim kurumlarında; alınacak harçlar, devletin yapacağı yardımlar ile ilgili ilkeler ve malî kaynakların kullanılması kanunla düzenlenmekte olup, üniversitelerin hazırladığı bütçeler; Yükseköğretim Kurulunca (YÖK) incelenip onaylandıktan sonra Millî Eğitim Bakanlığı’na sunulmaktadır. Merkezi yönetim bütçesinin bağlı olduğu esaslara uygun olarak işleme tâbi tutularak yürürlüğe konulur ve denetlenmektedir (Resmi Gazete, 17863, 9 Kasım 1982). Her bir değişimde “aşırı merkeziyetçi bürokratik eğilimlerden” şikâyetçi olunan devlet üniversitelerinin bütçe sistemlerinin son 35 yıla göre geçirdiği değişiklikler ise şu tabloda özetlenmiştir (YÖK, 2007: 75):

96 Tablo 2. 2. Devlet Üniversitelerinin Bütçe Sistemlerinin Yıllara Göre Değişimi

1973’ten önce Klasik Bütçe Sistemi 1973 Program Bütçe Sistemi 1988 Torba Bütçe Sistemi 2004 Analitik Bütçe Sistemi

Kaynak: YÖK, 2007: 75