Detay kalıpları (Detail patterns)

Detay kalıpları, bir yapının tasarımında dikkat edilmesi gereken üç ana başlık altında: işlevsellik, yapılabilirlik ve görsel etki bağlamında incelenmiştir. Bu gruplandırmaların altında, detay kalıplar benzer amaçlar doğrultusunda kategorize edilmişlerdir. Kullanıcı performanslarıyla şekillenen bu detay kalıpları her durum için ayrı bir çözüm yolu göstermektedir. Burada yapılması gereken; performans gereksinimlerine bağlı olarak saptanan en uygun detay kalıplarını detay çözümünde, doğru şekilde kullanmaktır.

İşlevsellik başlığı altında gruplandırılan detay kalıpları: su geçirimsizliğinin sağlanması (Şekil 3.34), hava geçirimsizliğinin sağlanması (Şekil 3.35), ısı geçişinin kontrol edilmesi (Şekil 3.36), su buharı geçişinin kontrol edilmesi (Şekil 3.37), gürültünün kontrol edilmesi (Şekil 3.38), hareketlere olanak verilmesi (Şekil 3.39), mekanik ve elektrik tesisat sistem bileşenlerinin geçişlerinin sağlanması (Şekil 3.40), kullanıcı sağlığı ve güvenliği (Şekil 3.41), ve binanın yaşlanmasının geciktirilmesidir (bina ömrü süresince iyi bakılması, bakım-onarım, bozulmaları önlemek) (Şekil 3.42).

İşlevsellik başlığı altında sınıflandırılan tüm detay kalıpları belirtilen şekillerde ayrıntılı olarak bulunmaktadır. Ayrıca detay tasarlama ve geliştirme aşamasında detay kalıplarının daha kolay hatırlanabilir olması ve akılda kalması amacıyla faydalı olan görseller ile desteklenmektedirler. Her detay kalıbı sembolik bir şekle sahiptir.

Şekil 3.35 : İşlevsellik: hava geçirimsizliğinin sağlanması (Allen, 1993)

Şekil 3.36 : İşlevsellik: ısı geçişinin kontrol edilmesi (Allen, 1993)

Tüm bu detay kalıplarının kendi alt başlıkları vardır. Kitapta, her detay kalıbının konu başlığı oluşturduğu her durum, farklı örneklerle açıklanmıştır ve görselleştirilmiştir. Örneğin su geçirimsizliğinin sağlanması bu alt başlıklar ile ifade edilmiştir; yüzeyden su uzaklaştırmak, bini oluşturmak, yağmurluk ve damlalık oluşturmak, drenaj ve su boşaltmak, soğuk çatı oluşturmak, temel drenajı yapmak,

kılcallıkla su geçişini engellemek, su geçiş yolunu uzatmak ve labirent oluşturmak, yağmur suyu geçirimsiz katman düzenlemek, rüzgar basıncı ile suyun yatayda geçişini engelleyecek yükseklik oluşturmak ve dolgu macunları ve fitilleri kullanmaktır (Şekil 3.34).

Şekil 3.37 : İşlevsellik: su buharı geçişinin kontrol edilmesi (Allen, 1993)

Şekil 3.40 : İşlevsellik: mekanik ve elektrik tesisat sistem bileşenlerinin geçişlerinin sağlanması (Allen, 1993)

Şekil 3.41 : İşlevsellik: kullanıcı sağlığı ve güvenliği (Allen, 1993)

çalışma boyunun olumsuzluk yaratmayacak boyutta tutulması ve ahşap eleman boylarının küçük tutulması, ahşap malzemenin esnemesi için pay bırakılması, don derinliği çizgisinin altında temel oluşturmak, taşıyıcı sistem ve kabuk sistemi birleşimi kurgulamak, farklı malzemelerin ve sistemlerin e yerlerinde derz oluşturmak, genleşme ve kontrol derzi oluşturmak, ahşabın çalışmasına (genleşme- büzülme) olanak veren hareketli birleşimler oluşturmak ve binalar arası dilatasyon veya derz oluşturmaktır (Şekil 3.39) (Aksu, Altun, 2009).

Şekil 3.42 : İşlevsellik: binanın yaşlanmasının geciktirilmesi (bina ömrü süresince iyi bakılması, bakım-onarım, bozulmaları önlemek) (Allen, 1993)

Yapılabilirlik detay kalıplarının alt başlıkları; yapımda kolaylık (Şekil 3.43), olumsuzlukları örtebilen detaylar oluşturmak (Şekil 3.44) ve yapım kaynaklarının

verimli kullanımıdır (Şekil 3.45). Detay kalıplarının içeriklerine örnek verilecek olursa, olumsuzlukları örtebilen detayları oluşturmadaki detay kalıpları; boyutsal tolerans, iki parçanın üst üste kayarak bindirilmesi ile kayar birleşimler oluşturmak, ayarlanabilir ve değişim yapılabilir birleşimler oluşturmak, birleşimleri açığa çıkarmak, gizlememek, basit uç uca veya alın alına birleşimler oluşturmak, temiz kenarlar (pahlı, yuvarlatılmış v.b.) oluşturmak, aşamalı bitişler uygulamak ve olumsuzlukları örtebilen yüzey kaplamaları kullanmaktır (Şekil 3.44).

Şekil 3.45 : Yapılabilirlik: yapım kaynaklarının verimli kullanımı (Allen, 1993) Son olarak “estetik” başlığı altında gruplandırılan detay kalıpları: görsel etkiye katkıda bulunan detaylar oluşturmak, görsel etkiyi güçlendirmek ve süsleme yapmak ve biçimsel geçişler oluşturmaktır (Şekil 3.46).

3.2.1.2 Detayın geliştirilmesi

Modelin tasarım sürecindeki ikinci bölümü detay tasarımının geliştirilmesi aşamasıdır. Detayların geliştirilmesi ile ilgli bilgiler Allen tarafından, tasarım süreci deneyimleri olarak aktarılmaktadır. Bu bölümde, bir binanın detaylandırılmasında, detay kalıplarının uygulanması, üç farklı yapım sistemi olan örnekler üzerinden anlatılmaktadır.

− Tasarım seçeneği a: “ahşap hafif iskeletli bina” (Şekil 3.48),

− Tasarım seçeneği b: “betonarme perde, ön üretimli panelli bina” (Şekil 3.49), − Tasarım seçeneği c: “betonarme iskeletli, tuğla duvar kaplamalı bina” (Şekil

3.50),

Örneklendirilen yapım sistemlerinin tasarım sürecinde izlenen yollar, 3 farklı tasarım modelinde şemalardaki gibi gösterilmiştir. Belirlenen performanslara göre uygun detay kalıplarına karar verilmeli, tüm adımlar gerçekleştirilirken dikkate alınmalıdır ve tasarıma aktarılmalıdır.

3.2.2 Detay tasarım modeli 2’nin tasarım sürecini gösteren akış şeması

1993 yılında Allen tarafından geliştirilen modelin, herhangi bir projede uygulamak için öncelikle projede dikkate alınacak detay kalıpları seçilmelidir ve uygun tasarım seçeneğine karar verilmelidir. Ardından tasarım seçeneğinde tariflenen adımlar izlenmeli; proje geliştirilmeli, performans standartları belirlenmeli daha sonra da detaylar detay kalıplarının yardımı ile geliştirilebilmektedir. Şekil 3.47’te, detay tasarım modeli 2’nin adım adım tasarım sürecini gösteren akış şeması bulunmaktadır.

Şekil 3.47 : Detay tasarım modeli 2’nin adım adım tasarım süreci akış şeması (Allen, 1993’ten yararlanılarak oluşturulmuştur)

Binanın detaylandırılmasının anlatıldığı tasarım seçenekleri, kaynakta doğrudan bu şekilde bulunmamaktadır. Çalışmanın kapsamında, Allen tarafından ayrıntılı olarak anlatılan binanın detaylandırılması notları, detay kalıplarınında birlikte kullanımı ile

daha kolay ve anlaşılabilir olması amacıyla, adımların tariflendiği konfigürasyon diyagramlarına dönüştürülmüştür (Şekil 3.48/49/50).

Proje, performans standartlarının belirlenmesi ve geliştirilecek tip, öncelikli detayların belirlenmesi, her tasarım seçeneği için ortak olan başlangıç adımlarıdır. Projeye ilişkin çalışmaların sonraki adımları olan biçim, malzeme ve detay ön çalışmalarıda her model için ortaktır, fakat bu adımlardan sonra farklılaşmaktadırlar. Detay kalıpları ile birlikte uygulanan diğer adımlar, sonuç aşamasına kadar geri dönüşler de barındırmaktadır.

Şekil 3.48 : Detay kalıplarının uygulanmasında; tasarım seçeneği “a”: ahşap hafif iskeletli binanın detaylandırılması (Allen, 1993’ten yararlanılarak oluşturulmuştur)

Şekil 3.49 : Detay kalıplarının uygulanmasında; tasarım seçeneği “b”: betonarme perde, ön üretimli panelli binanın detaylandırılması (Allen, 1993’ten yararlanılarak oluşturulmuştur)

Şekil 3.50 : Detay kalıplarının uygulanmasında; tasarım seçeneği “c”: betonarme iskeletli tuğla duvar kaplamalı binanın detaylandırılması (Allen, 1993’ten yararlanılarak oluşturulmuştur)

Ayrıca detay tasarım modeli 2; amaç, durum, etki, yaklaşım, kullanılan araçlar ve yönlendirici tarafları bakımından, Lindemann (2009) tarafından geliştirilen yöntem ile analiz edilmiştir. İkinci detay tasarım modelinin ham olmayan, yukarıda

üzere adımlaştırılan ve süreç modeli haline dönüştürülen Allen’ın tasarım yönteminde varolan bilgiler, süreci anlatan ve model haline dönüştürülmüş aşamalardan bahsedilerek, özetlenmiştir. Şekil 3.51’de, adımlaştırılan ve detay tasarım modeli haline dönüştürülen yöntemin özeti yer almaktadır.

AMAÇ DURUM ETKİ

_Yöntemin kullanılmasında gerçekleştirilen ilk adım, oluşturulacak yapının yapım sitemine uygun bir tasarım seçeneği seçmektir (a, b veya c). Projeye ait biçim ve malzeme kararları alınır, performans standartları belirlenir ve geliştirilecek tip detay belirlenir.

_Ardından sunulan detay kalıpları incelenir ve dikkate alınacak detay kalıpları seçilerek, seçilen tasarım seçeneğinde tariflenen adımlar uygulanırken, detay kalıpları ile birlikte detay geliştirilir.

_Yöntemin, kişinin hangi performans standartlarına uygun bir tasarım

gerçekleştirmesi gerektiğini bildiği durumlarda, detay kalıplarıyla paralel veya geri dönüşlü olarak kullanılması akılcı olur.

_ Yöntem az deneyimli tasarımcılar veya öğrenciler tarafından

kullanılabilmektedir.

_Yöntemin kullanılmasında tasarımcı birçok detay kalıbı ile aynı anda ilgilenmek zorundadır, hangi detay kalıplarının daha önceden belirlenen performans standartlarını sağlayacağı keşfedilip detay geliştirme aşamasında kullanılmalıdır, detaya yansıtılmalıdır, fakat bu durum kafa karışıklığı yaratabilmektedir. _Yöntemin kullanılması sonucunda belirlenen detay kalıplarını ve performans standartlarını yansıtan detay ortaya çıkmaktadır.

YAKLAŞIM

_Yöntemin kullanılmasında atılan adımlar: 1) projeye uygun, dikkate alınacak detay kalıpları seçmek 2) projenin yapım sistemine uygun a, b veya c tasarım seçeneklerinden birini seçmek 3) biçim, malzeme kararları almak ve performans standartlarını belirlemek 4) geliştirilecek tip detayı belirlemek ve seçilen tasarım seçeneğindeki adımları izlemek 5) seçilen detay kalıpları kullanılarak detayları geliştirmek ve sonuç detayları elde etmek _Yöntemin kullanılmasında geçerli olan kurallar: seçilen tasarım seçeneğinin tanımladığı adımların dışına çıkmamak ve detay kalıplarını, performans gereksinimlerine çözüm olarak detaylara yansıtmak.

ARAÇLAR

_Tasarımcı detay geliştirme aşamasında detay kalıplarından oluşturulmuş bir kontrol listesinden yararlanabilir.

YÖNLENDİRİCİ AÇIKLAMALAR

_Detay kalıpları detay geliştirme aşamasında paralel kullanılabilir veya detay tamamlandıktan sonra kontrol edilerek eksikler tamamlanabilir.

Şekil 3.51 : Lindemann yöntemiyle detay tasarım modeli 2’nin analizi (Lindemann, 2009’dan yararlanılarak oluşturulmuştur)