Ders sürecini izleme formu

Formu” kullanılmıştır. Bu yapılandırılmamış gözlem formunun kullanım amacı matematik öğretimi derslerinin, içeriği ve öğretim sürecinin betimlenerek MEB tarafından 2008 yılında belirlenen İlköğretim Matematik Öğretmenliği Özel Alan Yeterliklerini karşılama durumunun incelenmesidir. Araştırmada bu gözlem formuyla birlikte ses kaydı alınmıştır. Her matematik öğretimi dersi 2 hafta boyunca toplam 6 ders saati gözlenmiştir.

Hazırlanan yapılandırılmamış gözlem formu sınıf ortamının betimlenmesi, dersin amacı ve uygulamasının betimlenmesi amacıyla sırasıyla (i) temel bilgiler, (ii) sınıf ortamı, (iii) öğretimi yapılan konu, (iv) dersin öğretim süreci ve (v) ders akışı olmak üzere beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde dersin adı, sınıf düzeyi, gözlem tarihi gibi derse ve gözleme ilişkin bilgiler yer almaktadır. İkinci bölüm sınıftaki öğrenci sayısı, sınıfın fiziksel özellikleri, sınıf atmosferi, öğretmen adaylarının derse ilgisi gibi sınıf ortamının

tanımlanmasına yöneliktir. Üçüncü bölüm dersin amacı ve içeriğinin ne olduğuyla ilgilidir. Dördüncü bölümde özel alan yeterlikleri temel alınarak dersin öğretim sürecinin ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Bu bölümde her bir yeterlik alanı için alt başlık ve performans göstergelerini hatırlatacak anahtar kelimeler yazılmıştır. Formun son bölümünde ders akışının ortaya koyulması amaçlanmıştır; diğer bir deyişle derste kullanılan etkinliklerin ve örneklerin sıralaması gibi ders içi uygulamalar sırasıyla açıklanmıştır.

Bu yapılandırılmamış gözlem formunun geliştirilmesinde (i) alanyazın taraması, (ii) vurgulanacak özel alan yeterliklerinin seçilmesi, (iii) seçilen yeterliklere ait performans göstergelerini ifade eden anahtar kelimelerin belirlenmesi, (iv) taslak formun oluşturulması, (v) taslak formun uygunluğuna ilişkin uzman görüşü alınması ve (vi) pilot uygulama

yapılması adımları takip edilmiştir. Aşağıda her bir adım kapsamında yapılan çalışmalar ayrıntılı açıklanmaktadır.

Alanyazın çalışması kapsamında matematik derslerinin öğretim sürecini

pedagojik alan bilgisini inceleyen bazı çalışmalarda (Canbazoğlu Bilici, 2012) sunulan gözlem formlarından yararlanılmıştır.

İkinci adım olan özel alan yeterliklerinin seçilmesi kapsamında İlköğretim Matematik Öğretmenliği Özel Alan Yeterlikleri düzenlenmiş ve sadeleştirilmiştir. Bu amaçla matematik öğretimi alanında akademik çalışmalar yapan üç öğretim üyesinin görüşü doğrultusunda alan öğretimi bilgisiyle ilişkili yeterlik alanı, yeterlik ve performans göstergeleri seçilmiştir. Alan öğretimi bilgisi, pedagojik alan bilgisi kapsamında ele alınan kavramlardan biridir ve öğretim hakkındaki bilgi ile matematik bilgisini birleştiren bilgi şeklinde tanımlanmaktadır (Ball, Thames & Phelps, 2008). Öğrencilerin hedeflenen kazanımlara ulaşabilmesi için matematik dersine özgü öğretim sürecinin ve öğrenme ortamının tasarlanması, etkili örnek ve

materyallerin seçilmesi, uygun öğretim yöntem ve tekniklerin seçilip kullanılması gibi konularda karar verilmesini sağlar. Bu araştırmada uzmanların “evet”, “kısmen” ve “hayır” ifadelerini işaretleyerek her yeterlik alanı, yeterlik ve performans göstergesinin alan öğretimi bilgisiyle ilişkili olup olmadığına dair görüş bildirmeleri istenmiştir. Uzman görüşü

sonucunda üç alan uzmanının “evet” yanıtını verdiği yeterlik alanlarına, yeterliklere ve performans göstergelerine hazırlanan gözlem formunda daha ayrıntılı yer verilmiştir. Uzman görüşü sonucu ise aşağıdaki gibidir:

 Tüm uzmanlar YA1, YA2, YA3, YA4 ve YA6 yeterlik alanlarının alan öğretimi bilgisiyle ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Bu yeterlik alanları matematik öğretim durumlarını planlama ve düzenleme, öğrenme alanlarının öğretiminde yeterli olma, matematiksel süreç becerilerini geliştirme, matematik öğretiminin izlenmesi, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi ile mesleki gelişim sağlamadır. Buna karşın iki uzman Okul, aile, toplumla işbirliği yapmanın (YA5) alan öğretimi bilgisiyle kısmen ilişkili olduğunu ve bir uzman ilişkisiz olduğunu belirtmiştir.

 Tüm uzmanlar 24 yeterliğin 19 tanesinin alan öğretimi bilgisiyle ilişkili olduğu konusunda fikir birliğinde olmuştur. Bu yeterlikler YA1, YA2, YA3, YA4 ve YA6 yeterlik alanlarına aittir. Uzmanların fikir birliğinde olmadığı Y1.5, Y5.1, Y5.2, Y6.1 ve Y6.3 yeterlikleri YA1, YA5 ve YA6’da yer almaktadır.

 Uzman görüşüne göre alan öğretimi bilgisine karşılık gelmeyen yeterliklere ait performans göstergeleri Ek 7’de yer almaktadır. Uzmanlar matematiksel süreç becerilerini geliştirme yeterlik alanındaki tüm performans göstergelerinin alan öğretimi bilgisiyle ilişkili olduğunu belirtmiştir.

Üçüncü adımda uzman görüşü sonucunda seçilen yeterliklere ait performans göstergelerini ifade eden anahtar kelimeler belirlenmiştir. MEB tarafından 2008 yılında geliştirilen İlköğretim Matematik Öğretmenliği Özel Alan Yeterlikleri çok boyutlu ve

karmaşık yapıdadır. Bu sebeple gözlem formunda ilgili yeterlik ve performans göstergelerini hatırlatacak anahtar kelimelere yer verilmiştir. Bu anahtar kelimeler, performans

göstergelerinin gruplanmasıyla elde edilmiştir. Örneğin matematik öğretim durumlarını planlama ve düzenleme yeterlik alanı için “kullanılan öğretim tekniği, kullanılan farklı teknikler, kullanılan etkinlikler ve kullanım süreci, kullanılan/önerilen öğretim

materyalleri/araç-gereçler/teknolojik kaynaklar, öğrencilerin de bu araç-gereçleri kullanmasına teşvik etme, ders planına uygun işleme, ders sınıf atmosferine uygun ders işleme” ifadeleri kullanılmıştır. Ayrıca temelde alan öğretimi bilgisini içeren matematik öğretim sürecini planlama ve düzenleme, öğrenme alanlarının öğretimi, matematiksel becerilerin gelişimi ve matematik öğretiminde ölçme-değerlendirmeye (YA1, YA2, YA3 ve YA4) odaklanılmıştır. Bu sebeple diğer yeterlik alanlarının genel yapısı ele alınmıştır.

Dördüncü aşamada gözlem formunun taslağı araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Formun geliştirilme sürecinde başka bir devlet üniversitesinin İlköğretim Matematik Öğretmenliği lisans programında okutulan Özel Öğretim Yöntemleri-II dersi bir dönem

izlenmiştir. Ayrıca Problem Çözme Stratejileri ve Liselerde Matematik Öğretimi dersleri de araştırmacı tarafından gözlenmiştir. Formda sırasıyla temel bilgiler, sınıf ortamı, öğretimin gerçekleştirildiği konu, dersteki öğretim süreci ve ders akışı olmak üzere beş bölüm

oluşturulmuş ve yeterlik alanlarına dikkat edilerek seçilen anahtar kelimeler forma yerleştirilmiştir.

Beşinci aşamada taslak formun uygunluğuna ilişkin uzman görüşü alınmıştır. Ölçme değerlendirme (2 kişi), Türkçe (1 kişi) ve Matematik eğitimi (3 kişi) alanında akademik çalışmalarda bulunan toplam altı uzmanın görüşleri doğrultusunda gözlem formuna son hali verilmiştir. Uzman görüşü sonucunda formdaki bazı ifadelerde düzeltmeler yapılmıştır. Örneğin kullanılan öğretim tekniğinin nasıl uygulandığını daha ayrıntılı incelemek için kullanım süreci, derste kullanılan etkinliklerin amacı; ilişkilendirme becerisi için günlük yaşamla veya diğer disiplinlerle ayrıntılı ilişkilendirme ve üst düzey düşünme becerileri için eleştirel düşünme, analitik düşünme, yaratıcı düşünme gibi örnekler eklenmiştir.

Altıncı ve son aşamada pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulama kapsamında alan eğitimine yönelik farklı öğretim üyeleri tarafından okutulan iki farklı ders (Liselerde

Matematik Öğretimi ve ÖÖY-I) araştırmacı tarafından gözlenmiştir. Örnek ders gözlemleri iki hafta süresince toplam 8 ders saatinde gerçekleştirilmiş ve hazırlanan gözlem formu araştırmacı tarafından kullanılmıştır.

Kodlayıcılar arası güvenirliğin sağlanması amacıyla matematik eğitimi alanında akademik çalışmalar yapan bir öğretim üyesinin görüşleri alınmıştır. Uzman görüşü kapsamında ÖÖY-I dersinin birinci gözlemi ve BDMÖ dersinin ikinci gözlemine ait araştırmacı notları uzman tarafından doküman inceleme formunu yanıtlaması istenmiştir. Araştırmacı ile uzman arasındaki uzlaşma yüzdesi %94 olarak hesaplanmıştır.