3. Bölüm Yöntem
3.6. Veri Analizi
Araştırma kapsamında (i) ders programı doküman inceleme formu, (ii) ders süreci izleme formu, (iii) öğretim üyesiyle görüşme formu ve (iv) ders değerlendirme formu olmak üzere dört farklı veri toplama aracı kullanılmıştır. Aşağıda her veri toplama aracından elde edilen verinin analiz süreci açıklanmıştır.
Bütün veri toplama araçlarından elde edilen verinin analizinde MEB tarafından 2008 yılında hazırlanan İlköğretim Matematik Öğretmenliği Özel Alan Yeterliklerinde yer alan yeterlikler temel alınmıştır. Sırasıyla dokuman analizi, gözlem, öğretim üyesiyle görüşme, ders değerlendirme formu ile öğretmen adaylarıyla görüşmeden elde edilen veri incelenmiştir. Ayrıca araştırma verisinin analizine geçilmeden önce bütün veri toplama araçlarından elde edilen veri düzenlenmiştir. Araştırmacı tarafından tutulan gözlem notları düzenlenmiştir. Görüşmeler ses kaydından yararlanılarak araştırmacı tarafından transkript edilmiştir. Dokuman incelemesinde iki derse ait dokumanlar aynı anda incelenmiştir. Görüşme ve gözlem notları ise her ders için ayrı incelenmiştir.
Ayrıca ders sürecini izlemeye yönelik gözlem formu ve öğretim üyesiyle görüşme formundan elde edilen verinin ikinci analizinden sonra bu analiz sonuçlarından yararlanılarak araştırmacı tarafından Şekil 3.2’deki temalar oluşturulmuştur. Dersin öğretim süreci Şekil 3.2’teki alt temalar dikkate alınarak incelenmiştir. Bu işlem verinin üçüncü analizi olarak adlandırılmıştır. Verinin üç defa analiz edilmesi ile zaman/süre çeşitlemesi yapılmış olup araştırmanın içgeçerliği ve güvenirliğine katkı sunacağı düşünülmüştür.
Şekil 3.2.
Matematik Öğretimi Derslerinin İşlenişine Yönelik Alt Temalar
3.6.1. Ders programı doküman inceleme formunun analizi. Ders programı doküman inceleme formu, BDMÖ ve ÖÖY-I derslerinin YÖK tarafından 2007 yılında hazırlanan ve devlet üniversitesi tarafından hazırlanan ders içeriklerinin incelenmesinde kullanılmıştır. İncelenen dokuman betimsel analize tabi tutulmuştur. Bu kapsamda ders içeriğindeki ifadelerin MEB tarafından belirlenen İlköğretim Matematik Öğretmenliği Özel Alan Yeterliklerine ait hangi yeterlik alanı ve yeterlikleri öğretmen adaylarına kazandırmaya yönelik olduğu “evet” ve “hayır” ifadeleri ile program inceleme formuna işaretlenmiştir. Verinin iki alan uzmanı tarafından kodlanması sağlanmıştır. Ayrıca veri, araştırmacı tarafından altı ay arayla iki kez kodlanmıştır.
3.6.2. Ders süreci izleme formunun analizi. Ders sürecini izlemeye yönelik gözlem formundan elde edilen verinin analizinde aşağıdaki adımlar izlenmiştir. Ayrıca bu adımlar her ders için ayrı gerçekleştirilmiştir.
Der
sin öğr
etim
sür
eci
Planlama Sınıf ortamı Öğretmen- öğrenci rolü Yöntem-teknik kullanımı Etkinlik/Ders içi uygulamalar Araç-gereç ve materyal kullanımı Kaynak kitap kullanımı Ders akışları1. Örnek ders gözlemlerinin yapıldığı hafta içerisinde gözlem notları kullanılarak ve ses kaydı dinlenerek gözlem notları düzenlenmiştir. Her gözlem notu düzenlenerek ayrıntılı bir şekilde yeniden yazılmıştır. Ayrıca dersin öğretim sürecinin özel alan yeterlikleriyle uyumu “evet”, “hayır” ve “diğer” ifadeleri ile belirtilmiş ve yeterlikleri içeren tablo
doldurulmuştur (araştırmacı tarafından yapılan birinci kodlama). Bu aşamada betimsel analiz yapılmıştır.
2. Tüm örnek ders gözlemleri tamamlandıktan sonra ön analiz yapılarak değişime açık olan taslak bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular öğretim üyesi ve öğretmen adaylarıyla
yapılan görüşmelerde kullanılmıştır.
3. Üç ay sonra gözlem yapılan derslere ait ses kayıtları tekrar dinlenerek ders akışları ve gözlem notları kontrol edilmiştir. Bazı bölümler detaylandırılarak gözlem notları yeniden düzenlenmiştir. Dersin öğretim sürecinin özel alan yeterlikleriyle uyumu “evet”, “hayır” ve “diğer” ifadeleri ile belirtilmiş ve yeterlikleri içeren tablo doldurulmuştur (araştırmacı tarafından yapılan ikinci kodlama). Bu aşamada betimsel analiz yapılmıştır.
4. Her matematik öğretimi dersi için elde edilen tüm gözlem notları bölümler ve alt terimlere göre başlıklara ayrılarak birleştirilmiştir. Bu şekilde birinci raporlama yapılmış ve içerik, temel bilgiler, sınıf ortamı, ders akışı ile öğretim süreci (yöntem, uygulamalar, materyal vb) yazılmıştır.
5. Üç ay sonra araştırmanın diğer veri toplama aracı olan “öğretim üyesiyle görüşme formu”ndan elde edilen verinin analiz sonuçları ile gözlem formundan elde edilen veri birlikte incelenmiştir. Birleştirilmiş gözlem notlarından yararlanılarak dersin uygulanan programının yapısı araştırmacı tarafından oluşturulan temalarla uyumlu bir şekilde betimlenmiştir ve özel alan yeterliklerine göre raporlanmıştır. Aynı zamanda dersin öğretim sürecinin özel alan yeterlikleriyle uyumu “evet”, “hayır” ve “diğer” ifadeleri ile belirtilmiş ve bir tablo
doldurulmuştur (araştırmacı tarafından yapılan üçüncü kodlama). Temaların oluşturulması aşamasında içerik analizi ve tablonun oluşturulması aşamasında betimsel analiz yapılmıştır.
6. Verinin hem bir alan uzmanı tarafından kodlanması hem de araştırmacının üç ay arayla üç farklı kodlama yapması sağlanmıştır (Aralık, 2017; Mart, 2018; Temmuz, 2018).
3.6.3. Öğretim üyesi ile görüşme formunun analizi. Öğretim üyesiyle görüşme formundan elde edilen verinin analizinde aşağıdaki adımlar izlenmiştir. Analizde dersler birlikte ele alınmıştır.
1. Görüşme esnasında alınan ses kaydı araştırmacı tarafından transkript edilmiştir. 2. Tüm görüşme sorularına verilen yanıtlar incelenerek yeterliklere göre kodlanmış ve betimsel analiz yapılmıştır (araştırmacı tarafından yapılan birinci kodlama). Bu kapsamda öğretim üyesine göre dersin uygulanan programının özel alan yeterlikleriyle uyumu “evet”, “hayır” ve “diğer” ifadeleri ile belirtilmiş ve bir tablo doldurulmuştur (araştırmacı tarafından yapılan birinci kodlama).
3. Üç ay sonra görüşme formunda yer alan her soru ve soruya verilen yanıt ayrı ele alınarak özel alan yeterlikleriyle uyumu incelenmiştir (araştırmacı tarafından yapılan ikinci kodlama). Diğer bir deyişle her görüşme sorusu için öğretim üyesinin verdiği yanıtlar düzenlenmiştir. Ayrıca her soruya verilen yanıt araştırmacı tarafından düzenlenmiştir (örn. gereksiz yerleri silme, önemli yerleri vurgulama, içeriği özetleme gibi)
4. Araştırmanın diğer veri toplama aracı olan “ders sürecini izlemeye yönelik gözlem formu”ndan elde edilen verinin analiz sonuçları ile görüşme formundan elde edilen veri birlikte incelenmiştir. Görüşmeden elde edilen veriye dayalı olarak dersin uygulanan programının yapısı araştırmacı tarafından oluşturulan temalarla uyumlu bir şekilde betimlenmiştir ve özel alan yeterliklerine göre raporlanmıştır.
5. Araştırmacı tarafından yapılan birinci ve ikinci kodlamalar ile raporlanan bilginin tutarlığı kontrol edilmiştir. Ayrıca görüşmede öğretim üyesine yöneltilen kontrol sorularına
verilen yanıtların raporlamayla tutarlılığı kontrol edilmiştir. Bu kontrol sorularında dersin hangi yeterliklere karşılık geldiği ve dersin özel alan yeterlikleriyle uyumu sorulmuştur.
6. Verinin hem bir alan uzmanı tarafından kodlanması hem de araştırmacının üç ay arayla üç farklı kodlama yapması sağlanmıştır (Aralık, 2017; Mart, 2018; Temmuz, 2018). 3.6.4. Ders değerlendirme formunun analizi. Ders değerlendirme formundan elde edilen verinin analizinde aşağıdaki adımlar izlenmiştir:
1. Dersin özel alan yeterlikleriyle uyumunu inceleyen ve Likert tip maddelerden oluşan formun sekizinci sorusu frekans analizi ile analiz edilmiştir. “Evet”, “Kısmen” ve “Hayır” ifadelerini işaretleyen öğretmen adaylarının frekansı ve yüzdelik oranı sunulmuştur.
2. Formda yer alan yedi açık uçlu sorular içerik analizi ile incelenmiştir. Her ders ayrı ele alınarak öğretmen adaylarının yanıtları kodlanmıştır ve bir kod listesi oluşturulmuştur (birinci kodlama, Şubat, 2018)
3. Beş ay sonra her ders ayrı ele alınarak öğretmen adaylarının yanıtları tekrar kodlanmıştır (ikinci kodlama, Temmuz, 2018). Daha önce hazırlanan kod listesiyle yeni kodlar karşılaştırılmıştır.
4. Her ders ayrı ele alınarak NVIVO paket programında öğretmen adaylarının yanıtları kodlanmıştır (üçüncü kodlama, Ağustos-Eylül, 2018).
5. Daha önce hazırlanan kod listeleri de incelenerek kod listesine NVIVO’da son hali verilmiştir.
6. Kodlamalar kontrol edilmiştir (hem her kodun uygunluğunu hem de eksik kod verilme durumunu). Her verilen kod okunup kontrol edilmiştir.
7. Verinin hem bir alan uzmanı tarafından kodlanması hem de araştırmacının üç farklı kodlama yapması sağlanmıştır (Şubat, 2018; Temmuz, 2018; Ağustos-Eylül, 2018).
Ders Değerlendirme Formu’nun analizi sonucu elde edilen kod listesi Şekil 3.3’dedir. İçerik analizi sonucunda dersi eleştirme, derse öneriler ve dersin önemi olmak üzere üç tema
elde edilmiştir. Birinci kodlama sonucunda elde edilen kodlar incelenerek temalar
oluşturulmuştur. Bu temaların belirli sorulara odaklandığı görülmüştür. Dersi eleştirme teması kapsamındaki dersleri kolaylaştıran uygulamalar Soru 1, zorlaştıran uygulamalar Soru 2, dersin güçlü ve zayıf yönleri Soru 3’ye yer almaktadır. Derse yönelik öneriler temasındaki içeriğe ve öğretim sürecine öneriler Soru 4, Soru 5 ve Soru 6’da bulunmaktadır. Dersin önemi temasındaki katılımcı yanıtları ise Soru 7’de bulunmaktadır. İkinci kodlama sonrasında kod, kategori ve temalara son hali verilmiştir.
Şekil 3.3.
Öğretmen Adaylarının Matematik öğretimi Derslerini Değerlendirmesine Ait Temalar
Ayrıca ders değerlendirme formunun uygulanmasından sonra öğretmen adaylarıyla yapılan görüşmelerin analizinde de Şekil 3.3’ten yararlanılmıştır. Analiz kapsamında öncelikle öğretmen adaylarıyla yapılan görüşmede alınan ses ve video kayıtları araştırmacı tarafından transkript edilmiştir. Daha sonra ders değerlendirme formunun analizinde elde edilen kod listesi yardımıyla kodlanmıştır.