Öğretmen yetiştirmede kullanılan lisans programlarıyla öğretmen yeterliklerinin

uyumunu inceleyen çalışmalar mevcuttur. Bu konuyla ilgili alanyazındaki çalışmalar incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:

 Çalışmaların bazılarında genel (Atik Kara & Sağlam, 2014; Ayan, 2011; Çavuşoğlu, 2014) bazılarında özel alan yeterliklerinin (Çakmak & Civelek, 2013; Ergün,

Yurdatapan & Sürmeli, 2013; Kösterelioğlu, Demir, Özgürler, Ayra, Karaman & Cansız, 2014; Özyurt, 2014; Yıldız; 2012) kullanıldığı görülmüştür. Bu çalışmalarda kullanılan özel alan yeterlikleri Fen ve Teknoloji Öğretmenliği (Ergün, Yurdatapan & Sürmeli, 2013; Özyurt, 2014), Türkçe Öğretmenliği (Yıldız; 2012) ve Sınıf

Öğretmenliğine (Çakmak & Civelek, 2013; Kösterelioğlu, Demir, Özgürler, Ayra, Karaman & Cansız, 2014) aittir. İlköğretim Matematik Öğretmenliği Özel Alan Yeterliklerini ele alan çalışmaya rastlanmamıştır.

 Çalışmaların bazılarının sadece YÖK’ün 2007 yılında yayımladığı lisans programları (Çakmak & Civelek, 2013) ve bazılarının sadece devlet üniversitesi (Özyurt, 2014) tarafından hazırlanan ders programları; bazılarının sadece uygulanan programları (Atik Kara & Sağlam, 2014; Ayan, 2011; Çavuşoğlu, 2014; Ergün, Yurdatapan & Sürmeli, 2013; Kösterelioğlu, Demir, Özgürler, Ayra, Karaman & Cansız, 2014; Yıldız; 2012) incelediği görülmüştür. Uygulanan programların incelenmesinde son sınıfta okuyan öğretmen adaylarının ve ilgili dersleri okutan öğretim üyelerinin görüşlerinin (Atik Kara & Sağlam, 2014) yanı sıra ilgili branş öğretmenlerinin de görüşleri alınmıştır (Ayan, 2011; Çavuşoğlu, 2014; Yıldız; 2012). Ayrıca bazılarının gözlem ile zenginleştirildiği görülmüştür (Atik Kara & Sağlam, 2014; Ayan, 2011). Bazılarında ise sadece öğretmen adayı (Ergün, Yurdatapan & Sürmeli, 2013; Kösterelioğlu, Demir, Özgürler, Ayra, Karaman & Cansız, 2014) görüşü alınmıştır. Ders programı ve uygulanan programların birlikte ele alındığı az sayıda çalışmaya rastlanmıştır (Atik Kara & Sağlam, 2014).

 Ayrıca bazı çalışmaların sadece Öğretmenlik Uygulaması dersini (Yıldız, 2012); bazılarının eğitim derslerini (Atik Kara & Sağlam, 2014) veya alan ve alan eğitimi (Özyurt, 2014) derslerini; bazılarının tüm lisans programını (Ayan, 2011; Çakmak & Civelek, 2013; Çavuşoğlu, 2014; Ergün, Yurdatapan & Sürmeli, 2013; Kösterelioğlu, Demir, Özgürler, Ayra, Karaman & Cansız, 2014) ele aldıkları görülmüştür.

 İlköğretim Matematik Öğretmenliği lisans programını inceleyen bir çalışmaya rastlanmıştır (Çavuşoğlu, 2014).

 Sağlam ve Adıgüzel (2009)’in çalışmasına göre eğitim fakültelerinde öğretmen eğitimi program standartlarının orta düzeyde gerçekleştirildiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada bahsedilen öğretmen eğitimi program standartları YÖK tarafından 1998- 1999 yıllarında geliştirilmiştir.

İlköğretim Matematik Öğretmenliği lisans programının uygulamasını ele alan Çavuşoğlu (2014)’nun çalışmasında lisans programının yapılandırmacılık felsefesine dair kazandırılan becerilerin, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri ile uyumlu olup olmadığı incelenmiştir. Araştırmanın sonucunda öğretmen adayları, öğretim üyeleri ve matematik öğretmenlerine göre lisans programının yapılandırmacılığı kazandırması bakımından eksiklikleri olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların üniversitede aldıkları eğitimde

yapılandırmacılığa ilişkin görüşleri arasında yapılandırmacılığı sınav amaçlı öğrenmeleri, KPSS’ye hazırlanma sürecinde daha fazla öğrenmeleri, hem teori hem de uygulamanın yeterli olmaması vardır. Ayrıca katılımcılar farklı öğretim yöntem ve teknikleri uygulayabilmede bireysel farklılıklara göre etkinlikler hazırlayabileceğini, bireysel farklılıkları gözönünde bulundurmak için yeterli zaman olmadığı, üniversitede hazırladığı etkinlikleri uygulayacağı, ne yapacağını bilmediği, öğrendiklerinin yeterli olmadığını belirtmiştir. Programa dair önerileri arasında matematik eğitimi derslerinin sayısının arttırılması, Bilgisayar Destekli Matematik Eğitimi dersinin zorunlu hale gelmesi vardır.

Öğretmenlik mesleği genel yeterliklerini ele alan Ayan (2011)’ın çalışmasında Sınıf Öğretmenliği lisans programının bu yeterlikleri kazandırma düzeyi incelenmiştir. Bu

kapsamda öğretmen adayı, öğretim üyesi ve sınıf öğretmenlerinin görüşleri alınmıştır. Araştırmanın sonucunda genel yeterliklerin eğitim fakültelerinde kazandırılması düzeyini öğretmen adaylarının “oldukça” ve “çok”; öğretim üyelerinin “kısmen” ve “oldukça”; sınıf öğretmenlerinin “oldukça” olarak belirttiği tespit edilmiştir. Bununla birlikte öğrenme ve öğretme süreçlerine ilişkin yeterliklerde anket ve görüşme sonuçlarına göre öğretmen adaylarının kendilerini yeterli bulmalarına rağmen gözlemde bu yeterlikleri yeterince yerine getiremedikleri belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının özellikle mesleki gelişim ve okulun iyileştirilmesine yönelik yeterliklerde kendilerini yetersiz hissettikleri; öğretim üyelerinin zaman ve davranış yönetimi ile kişisel ve mesleki değerler-mesleki gelişim yeterlik alanındaki yeterliklerin en az kazandırıldığı ya da kazandırılmadığını düşündükleri saptanmıştır. Ayrıca sınıf öğretmenlerinin mesleki gelişmelere katkı sağlama, verileri analiz ederek yorumlama, geri bildirim sağlama, ders dışı etkinlikleri düzenleme, okulu kültür merkezi durumuna getirme ile özel alan öğretim programını izleme, değerlendirme ve geliştirme yeterliklerine ilişkin kendilerini yeterli bulmadıkları tespit edilmiştir. Öğretmen yetiştirme programlarının genel yeterlikler çerçevesinde gözden geçirilmesi önerilmiştir.

Atik Kara (2012)’nın çalışmasında ise öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterliklerindeki (MEB, 2006) yeterlik alanlarından biri olan öğrenme-öğretme sürecine (planlama uygulama-değerlendirme) ait performans göstergelerini öğretmen adaylarına kazandırması yönünden değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Öğretmenlik meslek bilgisi dersleri olarak Eğitim Bilimine Giriş, Eğitim Psikolojisi, Öğretim ilke ve Yöntemleri, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı, Sınıf Yönetimi, Rehberlik ile Türk Eğitim Sistemi ve Okul Deneyimi dersleriyle sınırlandırılmıştır. Araştırmanın katılımcılarını Almanca, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri, Fransızca,

İngilizce, Matematik, Sınıf ve Sosyal Bilgiler olmak üzere yedi farklı branşta son sınıfta okuyan 14 öğrenci oluşturmaktadır. Ayrıca öğretmenlik meslek bilgisi derslerini veren sekiz öğretim elemanı ile görüşme yapılmıştır. Araştırma verisinin elde edilmesinde belge

incelemesi, görüşme, gözlem ve günlüklerden faydalanılmıştır. Araştırmanın sonucunda derslerin amaç ve içeriklerine dokuman incelemesi yoluyla bakıldığında bazı performans göstergelerinin her birinin en az bir dersle, bazılarının tüm derslerle ve bazılarının birden fazla dersle ilişkilendirildiği tespit edilmiştir. Diğer bir deyişle öğrenme-öğretme süreci yeterlik alanındaki tüm performans göstergeleri öğretmenlik meslek bilgisi dersleri tarafından

karşılanmaktadır. Öğretim elemanı görüşlerine göre dersin işleniş sürecinde de derslerle ilgili performans göstergelerine yer verilmektedir; ancak bazıları zaman yetersizliği sebebiyle öğretmen adaylarına kısmen kazandırılmaktadır. Bununla birlikte öğretmen adaylarının çoğunluğu öğrenme-öğretme sürecine yönelik yeterlikleri öğretmenlik meslek bilgisi

derslerinin kazandırmada etkili olduğunu belirtmiştir. Bu derslerin etkili olmadığını söyleyen az sayıdaki öğretmen adayı, yeterlik kazanmada alan bilgisi derslerinin daha etkili olduğunu ifade etmiştir. Bunun yanı sıra öğretmen adaylarının öğrenme -öğretme sürecine yönelik performans göstergelerinin yaklaşık yarısını kazanmış oldukları sonucuna ulaşılmıştır.

Türkçe Öğretmenliği Özel Alan Yeterliklerine ait “Türkçe öğretim sürecini plânlama ve düzenleme”, “dil becerilerini geliştirme” ve “dil becerilerini izleme ve değerlendirme” yeterliklerini ele alan Yıldız (2012)’ın çalışmasında öğretmen adaylarına, uygulama

öğretmenleri ve öğretim elemanlarına göre Öğretmenlik Uygulaması dersinin bu yeterlikleri kazandırma düzeyi incelenmiştir. Türkçe Öğretmeni adayları, uygulama öğretim üyeleri ve uygulama öğretmenlerinin görüşlerine göre Öğretmenlik Uygulaması dersinin ilgili

yeterliklerin kazandırılmasında genel anlamda yeterli etkisinin olduğu (orta veya iyi düzeyde) saptanmıştır. Öğretmen adaylarına rehberlik etmede uygulama öğretmenleri ve öğretim elemanlarının yetersiz kaldığı saptanmıştır.

Fen ve Teknoloji Öğretmenliği Özel Alan Yeterliklerine odaklanan Ergün,

Yurdatapan ve Sürmeli (2013)’nin çalışmasında üç farklı devlet üniversitesinde okuyan Fen Bilgisi öğretmen adaylarının, lisans eğitimi boyunca aldıkları derslerin, onların özel alan yeterliklerine etkisiyle ilgili görüşleri incelenmiştir. Araştırmanın sonucunda özel alan yeterliklerinin tamamına yakınının lisans eğitiminde kazandırıldığı söylenmiştir. "Öğrenme öğretme sürecini planlama ve düzenleme" yeterliğinin en fazla; “okul, aile ve toplumla işbirliği”nin en az kazandırılan yeterlik alanı olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte öğretmen adaylarına özel alan yeterliklerinin kazandırılmasında üniversiteler arasında farklılık olduğu sonucuna varılmıştır.

Kösterelioğlu, Demir, Özgürler, Ayra, Karaman ve Cansız (2014)’ın araştırmasında öğretmeni adaylarına göre Sınıf Öğretmeni Özel Alan Yeterliklerinin lisans programında kazandırılma düzeyi incelenmiştir. Araştırmanın sonucunda öğretmen adaylarına göre tüm yeterliklerin toplamda “oldukça etkili” düzeyde kazandırıldığı tespit edilmiştir. Toplam 35 yeterliğin 12’sinin “orta düzeyde etkili” ve 23’ünün “oldukça etkili” seçeneğinde yığılma gösterdiği görülmüştür.

Bologna süreci kapsamında bir devlet üniversitesi tarafından hazırlanan programı inceleyen Özyurt (2014)’un çalışmasında bir devlet üniversitesindeki Fen Bilgisi

Öğretmenliği lisans programındaki alan ve alan eğitimi derslerine ait öğrenme çıktılarının Fen ve Teknoloji Öğretmenliği Özel Alan Yeterlikleri ile örtüşme düzeyi incelenmiştir. Çalışmada özel alan yeterliklerine ait “öğrenme-öğretme sürecini planlama ve düzenleme” ve “gelişimi izleme ve değerlendirme” yeterlik alanları ele alınmıştır. Çalışmanın sonucunda hem alan hem de alan eğitimi dersleri öğrenme çıktılarının ilgili yeterlikler ile tam olarak örtüşmediği saptanmıştır. “Öğrenme-öğretme sürecini planlama ve düzenleme” yeterlik alanındaki öğretim sürecini öğretim programına uygun olarak planlama (1.1), öğretim sürecinde programa uygun öğrenme ortamı oluşturma (1.2), öğretim sürecinde öğretim programını destekleyen materyal

ve kaynakların kullanımı (1.3) yeterlikleri bulunmaktadır ve lisans programı kapsamında ele alınmıştır. “Gelişimi izleme ve değerlendirme” yeterlik alanında öğrencilerin gelişimlerini izleyebilme (3.1), uygulanan ölçme aracından elde edilen verileri değerlendirebilme (3.2) yeterlikleri bulunmaktadır ve bir yeterlik (3.1) lisans programı kapsamında ele alınırken diğerine (3.2) programda yer verilmemiştir. Ayrıca bu yeterliklere ait performans göstergelerinin özellikle alan derslerinde bulunmadığı; Özel Öğretim Yöntemleri I-II derslerinde ise bu yeterliklere yer verildiği tespit edilmiştir.

Benzer şekilde Çakmak ve Civelek (2013)’in çalışmasında YÖK (2007) tarafından hazırlanan Sınıf Öğretmenliği ders programının Sınıf Öğretmeni Özel Alan Yeterliklerini hangi ölçüde karşılayabildiği incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda lisans programındaki ders içeriklerinin özel alan yeterliklerini büyük ölçüde (%85 oranında) karşıladığı tespit edilmiştir. Bu kapsamda en fazla yer verilen yeterlik alanlarının “öğrenme öğretme ortamı ve gelişim” ve “bireysel sorumluluklar ve sosyalleşme”dir. Bununla birlikte “izleme ve değerlendirme” ve “bireysel ve mesleki gelişim-toplum ile ilişkiler” dahil tüm yeterlik alanlarının lisans programında ele alındığı saptanmıştır.

Ayrıca alanyazında MEB tarafından belirlenen öğretmen yeterliklerine dayanmayan çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmalar yöntem ve teknikleri kullanabilme (Soylu, 2009) gibi öğretmen yeterlikleri kapsamında ele alınabilecek konuları içermektedir. Örneğin Soylu (2009) çalışmasında sınıf öğretmenliği son sınıf öğrencilerinin matematik derslerinde yöntem ve teknikleri kullanabilme düzeyinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca eğitim fakültesindeki programların öğrencilere yöntem bilgisi kazandırmadaki etkililiği incelenmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre öğrencilerin çoğu matematik dersinde düz anlatım, tanımlar, kurallar ve soru-cevap yöntem ve tekniklerinde kendilerini yeterli veya kısmen yeterli olarak görürken, yapılandırmacı, buluş, işbirlikçi, gösterip-yaptırma, oyunlar, örnek olay inceleme ve problem kurma ve çözme gibi yöntem ve tekniklerde ise, kendilerini yetersiz görmektedirler. Soylu

(2009)’nun araştırmasından elde edilen sonuçlar matematik öğretim ve okul uygulaması dersi programının yeterince etkili olmadığı şeklinde yorumlanabilir.

Alanyazında yer alan yukarıdaki çalışmalara bakıldığında eğitim fakültelerindeki alan öğretimi derslerinin ve lisans programının etkililiğine yönelik çelişkili bulguların olduğu görülmektedir. Ayrıca özel alan yeterliklerinin yapısının incelendiği ve gerçek yaşamda kullanımına yönelik az sayıda çalışmaya rastlanmaktadır. Bunlardan hareketle bu araştırma ile hizmet öncesi dönemde öğretmen yetiştirmede etkili eğitim fakültelerinin öğretmen

yeterliklerine verdiği önem düzeyi incelenmiştir. Bu doğrultuda bir devlet üniversitesinin İlköğretim Matematik Öğretmenliği lisans programındaki matematik öğretimi dersleri (BDMÖ ve ÖÖY-I) ile MEB tarafından 2008 yılında belirlenen özel alan yeterlikleri arasındaki uyumu ve özel alan yeterliklerini ne ölçüde geliştirildiği incelenmiştir.

3. Bölüm