Okyanuslardan sonra en geniş alan kaplayan su kütlesidir denizler bulunduğu yere göre 3’e ayrılır.
DÜNYA DENİZLER HARİTASI
1) Kenar Denizi : Okyanusal kumsu denizlere denir. Ana Karada, Ana yayları ile okyanusta ayrılabilir.
Karayip Denizi Güney Çin denizi Doğu Çin denizi Japon denizi Umman denizi
2) Ara Denizi:Ana karayla çevrelenmiş okyanusa dere su yolları veya boğazlarla bağlanan denilerdir.
Akdeniz Kızıldeniz Basra denizi
3) İç Denizler :Karadan içerisine sokulmuş bir boğaz ile ara veya kenar denizlere bağlantıları bulunan denizlerdir.
Karadeniz Marmara denizi Ege denizi Azak deniz
Baltık denizi GÖLLER
Göller, karalar üzerinde çeşitli nedenlerle çanaklaşmış alanlarda biriken su kütleleridir.
Göllerin genellikle deniz ve okyanuslarla bağlantısı yok tur. Göller yeryüzündeki tatlı suların
% 87’sini oluştururken göllerin karalar üzerinde kapladığı alan % 2'dir.
Göller, yer altı ve yer üstü sularıyla beslenmektedir. Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Bu farklılığın nedenleri; iklim koşullan, beslenme kaynakları, gölün
bulunduğu arazinin yapısı, gölün büyüklüğü, derinliği ve gideğeninin olup olmamasıdır.
Beslenme kaynağı güçlü olan göller, fazla sularını bir gideğen (göl ayağı) yardımıyla
denizlere boşaltır. Sularını dışarıya bir gideğen yardımıyla boşaltan göllerin suyu tatlı, sularını dışarıya boşaltamayan göllerin suyu ise acı veya tuzludur.
a) Tektonik Göller Amaçları
b) Karstik Göller 1.Elektrik elde etmek c) Volkanik Göller 2.Tarımda sulama d) Buzul Göller 3. İçme, Kullanma Suyu e) SET GÖLLERİ 4. Balıkçılık
1. Volkanik set göller 2. Heyelan set göller 3. Alüvyon set göller 4. Kıyı set göller
UYARI:Barajların yapılmasının en önemli amaçlarının başında: Su Depolamak, Sel ve Taşkınları önlemek gelmektedir.
A. Doğal Göller
Yeryüzünde iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen çukurluklarda biriken su kütlelerine doğal göller denir. Doğal göller oluşumlarına göre çeşitli gruplara ayrılır:
a.Tektonik Göller: Yer kabuğu hareketleri sonucunda çöken alanlarda oluşan çukurluklarda biriken su kütlelerinin oluşturduğu göllerdir Dünya'da başlıca tektonik göller;Hazar, Aral Balkaş, Issık,Bykal, Lut ve Afrika kıtasının doğusundaki Victoria,Tanganika, Niyasa, Malavi bazı göllerdendir.
Türkiye’deki Tektonik Göller:
*Marmara Bölgesi’nde; Manyas, Ulubat , İznik, Sapanca Gölleri(MUSİ).
*Göller yöresinde; Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl Gölleri
*İç Anadolu Bölgesi’nde; Akşehir, Tuz ,Eber, Tersakan, Ilgın(Çavuşcu) Gölü(ATETI)
*Doğu Anadolu Bölgesi’nde; Van Gölü, Çıldır ve Hazar Gölü.
b. Karstik Göller. Kolay eriyebilen (kireç taşı, alçı taşı ve kaya tuzu gibi) karstik arazilerde suların polye ve obruk gibi erime çukurları içinde birikmesiyle meydana gelen göllerdir.
Ülkemizde en çok Akdeniz Bölgesinde yaygındır. Avlan, Kestel, Suğla, Elmalı, Salda(AKSES) gölleri başlıcalarıdır.
c.Volkanik Göller: Volkanik faaliyetlerle oluşmuş çanaklarda suların birikmesi ile oluşmuş göllerdir. Göl, yanardağın zirvesindeki baca ağzında oluşmuşsa Krater(Nemrut), yanardağ konisinin patlaması sonucu oluşan geniş çukurlarda ise Kaldera(Meke gölü), volkanik patlama çanaklarında oluşmuş ise Maar gölü ismini alır. Dünya'da Endonezya, İtalya, Japonya ve Türkiye gibi volkanizmanın yaşandığı ülkelerde bu tür göller bulunmaktadır.
d.Buzul Gölleri: Buzul aşındırması sonucu oluşan çukurluklarda biriken suların meydana getirdiği göllerdir. Bu göllere sirk gölü adı da verilir. Kanada, Finlandiya, Norveç ve Danimarka gibi ülkelerde çok sayıda buzul aşındırması sonucu oluşmuş göl bulunmaktadır.
Türkiye’de ise Ağrı, Kaçkar, Bolkar, Erciyes, Sat ve Cilo dağlarında buzul göllerine rastlanılır.
e. Set Göller: Vadi, tektonik, çukurluk, koy gibi yer şekillerinin önünün herhangi bir malzemeyle kapanması sonucu meydana gelen göllerdir. Oluşumuna göre 4’e ayrılır.
1. Volkanik (Lav) set gölleri: Volkanik faaliyet sırasında çıkan lavların bir çukurluğun önünü kapatması sonucu meydana gelen göllerdir.
Balık gölü
2.Heyelan Set gölleri : Heyelan sırasında sürüklenen malzemenin bir çukurluğun doğan akarsuyun önünü kapatması sonucu meydana gelen göllerdir.(YEDİUSTA)
Yedi göller Uzun göl Sera
Tortum göller Abant gölü
3.Alüvyal (alüvyon) set gölleri: Akarsu vadilerinin alüvyal malzemeler ile kapatılması sonucu meydana gelen göllerdir.
Muğla= Köyceğiz gölü Aydın= Bafa gölü
Ankara= Eymir-Moğan(Gölbaşı) gölü 4.Kıyı set(Lagün) gölleri
Alçak kıyılarda dalga ve akıntıların etkisiyle meydana gelen kıyı kordonların bir koy veya körfezin önünü kapatması sonucu oluşan göllerdir.
Bunlara “Lagün” veya “deniz kulağı’’ adı verilir.
İstanbul gölleri adıyla anılan;
❖ Büyük Çekmece Gölü
❖ Küçük Çekmece Gölü
❖ Terkos (durusugöl)
❖ Ölüdeniz (Fethiye)
B. SUNİ (BARAJ) GÖLLER
Elektrik üretmek, içme suyu sağlamak, tarımda sulama gibi amaçlarla akarsular üzerinde oluşturulan yapay (suni) göllerdir. Bu göller genelde akarsu önlerinde setlerin yapılmasıyla oluşan göllerdir. Türkiye’nin yer şekli baraj yapımı için elverişlidir.
Ayrıca ülkemiz akarsularının su miktarı düşük olmasına rağmen eğim fazlalığı nedeniyle hidroelektrik potansiyelleri yüksektir. Dolayısıyla ülkemizde baraj gölleri en fazla Doğu Anadolu Bölgesindedir. Ancak erozyonun kuvvetliliği kısa sürede barajların çamur ile dolmasına neden olmaktadır. (Keban,Çubuk Barajı)
Türkiye’de suni baraj nedenleri:
1- Su depolama-Taşkınları önleme 2- Elektrik elde etmek
3- Sulama(Tarım)
4- İçme ve kullanma suyu sağlama 5- Su ürünleri elde etmek(Balıkçılık) 6- Su sporları-Turizm
Türkiye’de Suni Baraj Örnekleri:
Kızılırmak – Hirfanlı, Kesikköprü
Yeşilırmak – Almus, Hasanuğurlu, Suatuğurlu barajları Manavgat Çayı – Manavgat ve Oymapınar barajı Büyük Menderes – Adıgüzel ve Kemer
Gediz – Demirköprü Barajı
Seyhan – Seyhan Barajı, Çatalan barajı Ceyhan – Aslantaş, Menzelet ve Berke Barajı Dicle – Devegeçiti Kralkızı
Fırat Nehri – Karakaya, Keban, Atatürk YER ALTI SULARI VE KAYNAKLARI
Yağan yağmurların eriyen kar sularının yer altına sızarak geçimsiz tabakada toplanma-sı ve birikmesi sonucu meydana gelir. Suların toplandığı tabakaya ise “Akifer” adı verilir. Yer altındaki suların yüzeye çıktığı yere ise “Kaynak” adı verilir.
TÜRKİYE’DE YERALTI VE YERÜSTÜ KAYNAKLARI (HİDROĞRAFYA)