Denetim Programının Yürütülmesi ve Kanıt Toplama

Denetimin yürütülmesi aĢaması genel olarak, bağımsız denetçinin, iĢletme yönetiminin iddialarının doğruluğunu incelemek amacıyla belirli denetim tekniklerini uygulayarak denetim kanıtlarını topladığı ve topladığı kanıtları değerlendirdiği süreçtir. Denetim kanıtları, finansal raporların genel kabul görmüĢ muhasebe ilkelerine uygun düzenlenip düzenlenmediği konusunda bağımsız denetçiyi ikna etmeye yarayan her türlü bilgi,

50

belge ve kayıtlardır (Bozkurt, 2008, s. 53). Bağımsız denetim çalıĢmaları sırasında çok çeĢitli denetim kanıtı toplanmaktadır.

Ġyi bir denetim programının sağlayacağı faydalar Ģunlardır (Güredin, 2007, s. 191).

 Her bir denetim iĢlemi ile ilgili sorumluluğu ve yetkiyi belirler.

 Denetçiler arasındaki görev paylaĢımını düzgün bir Ģekilde geliĢtirir.

 Uygun bir denetim düzeni ve zaman tasarrufu sağlar.

 Her denetim için temel denetim iĢlemlerini belirler.

 Gelecek yıllar için bir kılavuz görevi görür.

 Uygun bir planlamanın yapılmıĢ ve önemli hususların unutulmamıĢ olduğu konusunda güvence oluĢturur.

 Denetim çalıĢmalarının gözetimine ve uzman denetçiler ya da ortak tarafından yeniden gözden geçirilmesine olanak sağlar ve bu konuda kanıt olur.

 Denetim standartlarına ve genel kabul görmüĢ muhasebe ilkelerine uyumu güven altına alır.

 Denetim programının hazırlanması denetim görevini üstlenen denetçileri, neden farklı denetim iĢlemleri uyguladıkları konusunda düĢünmeye yöneltir ve böylece daha kaliteli bir denetim faaliyetinin planlanmasına yardımcı olur.

Denetim programının yürütülmesi aĢamasında bağımsız denetçi, denetim programın gerektirdiği test çalıĢmalarını yapmaktadır. Bağımsız denetçi yapacağı test çalıĢmaları kapsamında uygulayacağı denetim teknikleriyle, iĢletme iddiaları ile ilgili denetim kanıtları toplayarak değerlendirmektedir. Denetim çalıĢmalarında kullanılan beĢ tür denetim testi bulunmaktadır (Bozkurt, 2008, s. 180):

 Ġç kontrol yapısının tanınması ile ilgili testler; Bağımsız denetçinin, iĢletmenin iç kontrol yapısını ortaya çıkaracak kanıtları elde etmesini sağlayan denetim testleridir.

 Kontrol testleri; Bağımsız denetçinin, iĢletmenin iç kontrol yapısında yer alan kontrol süreçlerinin fiilen uygulanıp uygulanmadığını araĢtırmasına dönük testlerdir.

51

 Muhasebe iĢlemlerinin maddilik testleri; Bağımsız denetçinin, muhasebe iĢlemlerinin uygun bir Ģekilde kaydedilmiĢ, sınıflandırılmıĢ ve özetlenmiĢ olup olmadığını anlamasına yönelik testlerdir.

 Analitik inceleme prosedürleri; Bağımsız denetçi analitik inceleme prosedürlerinden denetimin yürütülmesi aĢamasında tutarları test etmek amacıyla yararlanmaktadır. Analitik inceleme prosedürleri bu aĢamada, bağımsız denetçiye çalıĢmalarının kapsamını belirlemesinde yardımcı olur.

 Hesap bakiyelerinin maddilik testleri; Denetlenen döneme ait mali tablolarda yer alan dönem sonu bakiyelerinin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı konusunda yapılan test çalıĢmalarıdır.

Denetçi denetimin yürütülmesi aĢamasında hazırladığı denetim programını uygulamaya koyarak gerekli testleri yaptıktan sonra bu testler sonucunda ihtiyaç duyduğu kanıtları elde eder. Bunun devamında ise iĢletme hakkında bir yargıya ulaĢmak için sonuçları özetlemesi ve yargısını bir denetim raporu hazırlayarak tamamlaması gerekir. Denetim raporunun hazırlanabilmesi için denetim çalıĢmalarının belgelere dayandırılması gerekir. Bu bakımdan bağımsız denetçiler her denetim çalıĢmasında çalıĢma kâğıtları hazırlarlar. ÇalıĢma kâğıtları, bağımsız denetçinin uyguladığı denetim tekniklerini ve testleri, elde ettiği bilgileri ve incelemelerine bağlı kalarak ulaĢtığı sonuçları kayıt ettiği kâğıtlardır. Bazı çalıĢma kâğıtları standart formlar Ģeklindedir, bazıları ise inceleme sırasında tutulan basit notlardır. ÇalıĢma kâğıtlarının sayısı, türü ve Ģekli yapılan denetimin amacına, denetlenen firmanın özelliklerine ve denetçinin kendi kiĢisel görüĢlerine göre değiĢebilir.

Denetçi bu aĢamada iki aĢamalı bir süreç takip eder. Ġlk aĢamada, muhasebe kontrollerine iliĢkin olarak yönetim tarafından hazırlanan ve iç kontrolün iĢlemesi için uyulması zorunlu kılınan prosedürleri test eden kontrol veya diğer adıyla uygunluk testleri yapılır (Messier, Glover, & Prawitt, 2006, s. 183). Kontrol testleri, sistem testleri ve fonksiyon testleri olarak ikiye ayrılarak incelenebilir. Sistem testleri ile herhangi bir denetim alanında kontrol sisteminin yapısının yeterli olup olmadığı araĢtırılırken, fonksiyon testleri ile kurulu sistemin yeterli olup olmadığını test etmeye yarayan iĢlemler gerçekleĢtirilir (Kaval, 2008, s. 106). Denetimin yürütülmesi aĢamasında iç

52

kontrol sisteminin incelenmesine iliĢkin gerekli testler yapıldıktan ve test sonuçlarına göre denetim programında gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra kanıt toplamada ikinci aĢama olan maddi doğruluk testlerine baĢvurularak finansal tablo kalemlerinin doğruluğu araĢtırılır (Güredin, 2000, s. 87). Maddilik testleri, finansal tablolarda yer alan parasal hataları ve hileleri ortaya çıkarmak için yapılan testlerdir (Erdoğan, Denetim: Kavramsal ve Teknolojik Yapı, s. 174). Maddi doğruluk testleri kanıt toplama aĢamasında üç Ģekilde kullanılır (Arens, Randall , & Beasley, 2006, s. 278-279):

 Muhasebe iĢlemlerine iliĢkin maddilik testleri,

 Analitik inceleme prosedürlerinin maddi doğruluk testi olarak kullanılması,

 Hesap kalanlarına iliĢkin detay testleri.

Muhasebe iĢlemlerine uygulanan maddilik testleri, bu iĢlemlerin uygun bir biçimde, kaydedilmiĢ, sınıflanmıĢ ve özetlenmiĢ olup olmadıklarını anlamak amacıyla yapılır (Bozkurt, 2008, s. 183). Analitik inceleme prosedürleri ise, bütün iĢlemlerin ve hesap kalanlarının uygun olup olmadığını belirlemede kullanılır (KardeĢ, 1996, s. 17). Analitik inceleme prosedürlerinin detay testlerinden önce kullanılması detay testlerinin kapsamının belirlenmesi açısından önemlidir. Kanıt toplama aĢamasında analitik inceleme prosedürlerinin kullanılması sonucu eğer denetçi hesaplara iliĢkin olağandıĢı bir dalgalanma ile karĢılaĢmamıĢsa bu durumda hesap kalanlarına iliĢkin detay testlerinin kapsamını daraltabilecektir. Eğer olağandıĢı dalgalanmalar var ise bu durumda da detay testlerinin kapsamı geniĢletilerek daha ayrıntılı bir inceleme yapma yoluna gidilecektir. Analitik inceleme prosedürleri kullanımı sonucu detay testlerinin sayısının azaltılarak, kapsamının daraltılması ile denetim çalıĢmalarında büyük ölçüde zaman, maliyet ve iĢgücü tasarrufu sağlanmıĢ olacaktır (Bozkurt, 2008, s. 65).

Hesap kalanlarına iliĢkin detay testleri ise dönem sonunda finansal tablo hesaplarında yer alan hesap kalanlarının doğru olup olmadığını araĢtırmak için yapılan testlerdir. Hem bilanço hem de gelir tablosu hesaplarına uygulanabilirler ancak daha yoğun olarak bilanço hesaplarında kullanılmaktadırlar (Arens, Randall , & Beasley, 2006, s. 380).

53