ÇalıĢma Alanı Standartları

Bir denetim çalıĢmasının nasıl ve ne Ģekilde yapılacağını belirleyen standartlara ÇalıĢma Alanı Standartları denir. Bu gruba giren standartlar, denetimin faaliyet sahasını oluĢturan iĢletmede fiilen yapılacak çalıĢmaları kapsar.

ÇalıĢma alanı standartları genel standartlara oranla daha özeldir. ÇalıĢma alanı standartları denetçiye güvenilir bir denetim görüĢüne ulaĢmak için kanıt toplama ve bu kanıtları değerleme faaliyetlerinde yardımcı olur (Güredin, 2007, s. 45).

1.1.6.2.1. Planlama ve Gözetim

ÇalıĢma alanı standartlarından ilki olan planlama ve gözetim standardı, denetim çalıĢmasının iyi bir Ģekilde planlanmasını ve varsa denetçi yardımcılarına nezaret ederek gözetim altında bulundurmayı öngörmektedir. Denetimde planlama faaliyeti sırasında iĢgücü, zaman ve kaynakların verimli kullanımının planlaması yapılmalıdır.

Denetim elemanları, denetlenecek kuruluĢ ve faaliyet gösterdiği sektörle ilgili bilgi sahibi olmalıdır. Uygun bir denetim planlaması yapılabilmesi için kuruluĢun organizasyon yapısı, kuruluĢ yeri, ürettiği mal veya hizmetlerin niteliği, yatırımları, alım-satımları, pazarlama faaliyetleri, finansal yapısı, iĢ iliĢkisinde olduğu üçüncü kiĢiler gibi birçok konuda bilgi edinilmelidir. Denetçi ancak bu gibi bilgilere sahip olduktan sonra genel kabul görmüĢ denetim standartlarının öngördüğü kalitede bir denetimin gerçekleĢtirilmesi için uygun bir denetim planı hazırlayabilir.

Denetim programı planlama ile ilgili çalıĢmalar ayrı ayrı belgelenerek hazırlanmalıdır. Denetim kuruluĢunun bir denetim yönergesi mevcutsa bu yönerge denetimin

24

planlanmasında yol gösterici olacaktır. Denetim planında izlenecek yol ve denetim iĢlemleri ayrıntılı biçimde gösterilir.

Denetim faaliyeti süresince denetçi, denetçi yardımcılarından yararlanabilir. Denetçi yardımcılarının faaliyeti, hem uygun ve kaliteli bir denetimin gerçekleĢtirilmesi ve hem de denetçi yardımcılarının iyi bir biçimde eğitilip yetiĢtirilmeleri açısından denetimin yürütülmesinden sorumlu denetçi tarafından sık sık kontrol edilmelidir.

Denetçi yardımcıları, sorumlu denetçinin yönlendirmeleri ve denetim programlarına uygun olarak görevlerini yerine getirmelidirler. Denetçi yardımcıları, denetim çalıĢmaları sırasında sık sık sorumlu denetçiye baĢvurarak takıldıkları konularda yardım istemelidirler. Sorumlu denetçilerin denetçi yardımcıları üzerindeki gözetimlerinin sınırının ne olması gerektiği konusunda kesin kurallar bulunmamakla birlikte bu gözetimin kapsamı; Denetçi yardımcısının genel ve mesleki bilgi düzeyi ve deneyimine, denetim konusunun zorluk ve karmaĢıklık derecesine bağlıdır.

1.1.6.2.2. Ġç Kontrol Sistemi

ÇalıĢma alanı standartlarından ikincisi denetçinin iç kontrol sistemini gözden geçirip, bir değerleme yapmasını öngörmektedir. Bu standarda göre iç kontrol sisteminin gözden geçirilip değerlemesinin yapılmasında iki amaç bulunmaktadır. Birincisi, sistemin kendisine olan güveninin araĢtırılarak sistemin etkinliğinin saptanmasıdır. Ġkincisi ise, uygun bir denetim görüĢüne ulaĢmada uygulanacak denetim iĢlemlerinin kapsamını ve ayrıntı derecesini belirlemektir.

Denetim faaliyeti sırasında mevcut iç yönetim ve iç kontrolün incelenmesi ve değerlendirmesi yapılmaktadır. Standarda göre denetimin kapsamı ve sınırlarının, denetlenen kuruluĢun iç kontrol sisteminin değerlendirilmesinin ardından belirlenmesi gereklidir.

Bir iĢletmenin etkin bir iç kontrol sistemine sahip olması, hem denetçinin hem de bilgi kullanıcılarının nezdinde, yayınlanan rapor ve bilgilerin hatalı olma riskini azaltmakta, doğruluğunu ve güvenirliliğini artırmaktadır. Hata ve hile riskinin az olması ise denetim görüĢüne ulaĢmak için gereken denetim iĢlemlerinin sayı ve kapsamının daralmasına yardımcı olur.

25

1.1.6.2.3. Kanıt Toplama

Denetçi denetim faaliyeti sonucunda bir denetim görüĢüne ulaĢmak için kendisine fikir sağlayacak deliller, kanıtlar, soruĢturmalar, gözlemler ve araĢtırmalar yoluyla bilgi edinmektedir. ÇalıĢma alanı standartlarından üçüncüsü, bir denetim görüĢüne ulaĢmadan önce yeterli miktarda uygun kanıt toplanmasını öngörmektedir. Yeterli miktarın ne olacağı denetçinin yargısına kalmıĢtır. Denetçi toplayacağı denetim kanıtlarının miktarını kuruluĢun iç kontrol sisteminin etkinliğine, denetlenen olayın niteliklerine ve genel olarak denetlenen iĢletmenin durumuna göre belirleyecektir.

UDS 500Bağımsız Denetim Kanıtları standardında geçen tanımıyla―denetim kanıtı; denetçinin, görüĢüne dayanak oluĢturan sonuçlara ulaĢırken kullandığı bilgilerdir. Denetim kanıtları, finansal tablolara temel oluĢturan muhasebe kayıtlarındaki bilgiler ile diğer bilgileri içerir. Denetim kanıtının uygunluğu ise denetim kanıtının kalitesinin ölçütüdür. Bir baĢka ifadeyle, denetçi görüĢüne dayanak oluĢturan sonuçlara destek sağlama açısından, denetim kanıtının ihtiyaca uygunluğu ve güvenilirliğidir. Denetim kanıtının yeterliliği ise denetim kanıtının miktarının ölçütüdür. Ġhtiyaç duyulan denetim kanıtı miktarı, denetçinin ―önemli yanlıĢlık‖ risklerine iliĢkin değerlendirmesinden ve ilgili denetim kanıtının kalitesinden etkilenir‖ denmektedir.

Denetim konusuyla ilgili olarak yeterli sayıda kanıt toplanmasının yanı sıra bu kanıtların uygun kanıtlar olması da gerekmektedir. Buradaki uygunluk aynı zamanda kalite anlamındadır. Buna göre denetçi yeterli sayıda kaliteli kanıt toplamakla yükümlüdür. Miktarda olduğu gibi, kanıtın uygunluğunun belirlenmesi de denetçinin yargısına kalmaktadır. Genel olarak bir denetim kanıtının kalitesine etki yapan etmenler; kanıtın geçerliliği, nesnelliği, zamanlılığı ve sürekliliğidir.

Kanıt toplamada amaç, iĢletme ile ilgili bilgi toplamak ve riskleri belirlemek, iĢletmenin iç kontrol sisteminin etkinliğini test etmek, yönetimin finansal tablolarındaki bilgiler ile ilgili iddialarının doğruluğunu araĢtırmaktır. Farklı kaynaklardan elde edilen veya farklı nitelikteki tutarlı denetim kanıtları, genellikle münferit olarak değerlendirilen denetim kanıtı kalemlerinden daha fazla güvence sağlar. Örneğin, iĢletmeden bağımsız bir kaynaktan elde edilen doğrulayıcı bilgiler, denetçinin iĢletme içinde oluĢturulan denetim

26

kanıtlarından (muhasebe kayıtları, toplantı tutanakları veya yönetimin açıklamalarından elde edilen kanıtlar gibi) elde ettiği güvenceyi artırabilir.

Denetim kanıtları, denetlenen kuruluĢ tarafından hazırlanarak denetçiye verilebileceği gibi, denetçi tarafından çeĢitli denetim yöntem ve iĢlemleri uygulanarak kuruluĢ içinden veya kuruluĢ dıĢından toplanabilir. Denetim kanıtları elde edildikleri kaynaklar açısından;

 Fiziksel olarak var olanın saptanması amacıyla denetçinin fiziki incelemeleri sonucu elde edilen direkt kanıtlar (stokların ve kasanın sayımı, yerlerinde görülerek varlıkların saptanması vb.),

 Ġç ve dıĢ mevzuata uygun olarak davranılıp davranılmadığını saptamak amacıyla denetçinin araĢtırmaları ve gözlemleri sonucu toplanan uygunlukla ilgili kanıtlar (yasalar, yönetmelikler, tebliğler ve üst yönetim kararları gibi),

 Denetlenen kuruluĢ dıĢındaki kiĢi, kurum ve kuruluĢlardan alınan bilgiler,

 KuruluĢtan veya kuruluĢla iĢ yapanlardan alınan bilgiler,

 KuruluĢ içinde hazırlanan belgesel kanıtlar,

 KuruluĢ dıĢından hazırlanarak kuruluĢa gönderilen ve kuruluĢta saklanan belgesel kanıtlar (banka hesap özetleri, satıcı faturaları vb),

 KuruluĢ dıĢı kaynaklarca hazırlanarak doğrudan doğruya denetçiye gönderilen dıĢ belgesel kanıtlar,

 Denetçi tarafından düzenlenen analitik kanıtlar (ekonomiklik, kârlılık ve verimlilik analizleri gibi), tetkik, gözlem, sorgulama Ģeklinde sınıflamaya tabi tutulur(http://www.ustatlar.net/denetim/genel/147-denetim-standartlar.html).