Deneme Deseni ve İstatistiksel Analizler

Denemeler tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Denemelere ait bir bloğun şematik görünümü Şekil 3.36’da verilmiştir. İstatistiksel analizler SPSS v.15 paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çoklu karşılaştırma tesleri için Duncan testi (α=0,05 önem seviyesinde) kullanılmıştır.

57

* : 2 m ayrılan alanlar bloklar arası kenar tesirleridir. 7 m ayrılan alanlar tekerrürleri gösterir, her bir parselin genişliği kenar tesirleri dâhil 12 metredir.

Şekil 3.36. Araştırmaya ait deneme deseninde bir bloğun görünümü

Veri analizleri yapılırken toprak işleme, yıl, örtü bitkisi faktörlerinin her biri ve birbirleri arasındaki interaksiyonlar (toprak işleme x yıl, toprak işleme x örtü bitkisi, yıl x örtü bitkisi ve yıl x toprak işleme x örtü bitkisi) incelenmiştir (Çizelge 3.4). Yörede hastalık dayanımı yüzünden üst üste iki yıl aynı tarlada domates yetiştiriciliği yapılması tercih edilmemektedir. Bu bakımdan araştırma, birbirine yakın ve aynı özellikte olan iki ayrı tarlada yürütülmüştür. Ayrıca 2007 yılı domates yetiştirme döneminde özellikle Temmuz ve Ağustos aylarında yaşanan kuraklık (Anonymous, 2009d) nedeni ile yüksek sıcaklık ve sulama kısıtından bitkiler olumsuz etkilenmiştir.

Çizelge 3.4. Verim değerlerine ait varyans analiz tablosu ¥ : * : α=0,05, **: α=0,01 önem seviyesinde önemli, ns: istatistiksel fark yok

Yıl ve tarla faktörü etkilerinin elde edilen sonuçlar üzerindeki etkilerini yorumlamak imkânsız olduğundan, yılların kendi içinde istatistiksel analize tabi

58

tutulmasının daha doğru olabileceği sonucuna varılmıştır. Buna bağlı olarak elde edilen veriler görselleştirilirken, hazırlanan çizelge ve şekiller toprak işleme ve örtü bitkisi uygulamalarının araştırmanın yürütüldüğü 2007 ve 2008 yıllarındaki etkileri ayrı ayrı ele alınarak değerlendirilmiştir.

Grup karşılaştırmalarında şekiller üzerinde ayrıca toplanan verilere ait standart hata değerleri çubuk (bar) şeklinde gösterilmiştir.

59

4. BULGULAR ve TARTIŞMA 4.1. Toprak Özellikleri

4.1. 1.Toprak Fiziksel Özellikleri

4.1.1. 1.Kuru Birim Hacim Ağırlığı ve Toplam Porozite

2007 ve 2008 yılları 0-10 cm toprak derinliğine ait toprak işleme öncesi (TİÖ), üretim periyodu (ÜP) ve hasat sonu (HS) dönemlerine ait hacim ağırlığı ve porozite değerleri Çizelge 4.1 ve 4.2’de ayrıca bu değerlerin dönemsel değişimleri de toplu olarak Şekil 4.1, 4.2, 4.3 ve 4.4’te verilmiştir. TİÖ dönemde değerler arasında istatistiksel bir fark yok iken, ÜP ve HS dönemde toprak işleme yöntemlerinin hacim ağırlığı ve porozite değerlerine etkilerinin önemli olduğu yapılan Varyans analizi ve Duncan testi ile belirlenmiştir (bkz. Ek Çizelge 1-6).

0-10 cm toprak derinliğinde TİÖ dönem için araştırmanın yürütüldüğü her iki yılda da ilkbahar toprak işlemesi öncesinde hacim ağırlığı değerlerinin birbirine yakın değerlerde ve toprak işleme yapılmadığı için yaklaşık olarak 1,33-1,42 g cm^-3 civarında olduğu saptanmıştır. 2007 yılında TİÖ döneminde yöntemler arasında istatistiksel bir fark saptanmamıştır. 2008 yılı TİÖ dönem için 1,28-1,41 g cm^-3 değerleri arasında değişen hacim ağırlıkları birbirlerine yakın değerlerde bulunmuştur. Hacim ağırlıkları geleneksel toprak işleme uygulanan alanlarda doğrudan dikim yapılan alanlara göre bir miktar düşük olmuştur. Bu durumun, sonbaharda geleneksel yöntemlerde uygulanan yoğun toprak işlemenin sonucunda olduğunu söylemek mümkündür. Porozite değerleri incelendiğinde de hacim ağırlığı değerleri ile paralel olarak 2007 yılında istatistiksel bir farklılık saptanmamıştır. 2008 yılında da geleneksel toprak işleme uygulanan parseller ile doğrudan dikim yapılan parseller arasında %48 ve %50 civarında saptanan porozite değerleri arasında da istatistiksel farklılık bulunmamıştır.

ÜP döneminde hacim ağırlığı değerinin 0-10 cm için her iki üretim yılında da D1 ve D2 parsellerinde yüksek olduğu görülmektedir. 2007 yılında bu toprak derinliği için D3 ve D3Ö yöntemleri sırasıyla 1,17 ve 1,11 g cm^-3 değerleri ile geleneksel ve azaltılmış toprak işleme yöntemlerine yakın eğilim göstermiştirler.

Benzer olarak 2008 yılında da D1 yöntemi 1,38 g cm^-3 ve D1Ö yöntemi 1,31 g cm^-3 ile 0-10 cm toprak derinliği için diğer yöntemlere göre yüksek sonuçlar vermiştir. D1, D1Ö, D2 ve D2Ö yöntemlerinde ilkbaharda da toprak hiç işlenmediğinden bu derinlikteki hacim ağırlığı değerlerinin yüksekliği normal bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Zira, Elder and Lal (2008) ve Pelegrin et al.

(1990)’da bildirildiğine göre yüzeye yakın toprak derinliklerinde hacim ağırlığı

60

değerlerinin toprak işlemesiz tarım yapılan parsellerde yüksek olabilmektedir.

Geleneksel yöntemlere göre daha az toprak işleme uygulanan azaltılmış toprak işleme uygulamalarında geleneksel yönteme yakın değerler aldıkları görülmektedir. Bu durumun, özellikle geleneksel ve azaltılmış toprak işleme uygulanan parsellerde toprağın üst kısmının yoğun bir şekilde işlenmiş olmasının bir sonucu olduğunu söylemek mümkündür.

Yine ÜP döneminde her iki yıl için toplam porozite değerleri 0-10 cm toprak profilinde geleneksel toprak işleme yöntemleri için istatistiksel olarak anlamlı bir farkla yüksek bulunmuştur. 2007 yılında G1Ö yönteminde toprak porozitesi

%58,87 ile 2008 yılında da A2 yönteminde %58,49 ile en yüksek değerler saptanmıştır. Geleneksel yöntemde sonbaharda uygulanan kulaklı pulluk+diskaro uygulaması ve azaltılmış toprak işleme yöntemlerindeki goble diskaronun toprağın üst katmanını gevşettiği ve bunun sonucunda yüksek poroziteye neden olduğu görülmüştür. D1 yöntemi yüksek hacim ağırlığı değerleri ile ters orantılı olarak 2007 yılında %50,57 ve 2008 yılında %47,92 ile en düşük porozite değerlerine sahip olmuştur.

Çizelge 4.1. 2007 yılına ait 0-10 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı (g cm^-3) ve toplam porozite (%) değerleri

(TİÖ: toprak işleme öncesi, ÜP: üretim periyodu, HS: hasat sonrası, HA : hacim ağırlığı, TP: toplam porozite, ns:

istatistiksel farksızlık, harflendirmeler ilgili dönemlerde sütunlar içi farkları ifade etmektedir) Toprak

61

Çizelge 4.2. 2008 yılına ait 0-10 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı (g cm^-3) ve toplam porozite (%) değerleri

TİÖ ÜP HS

Toprak İşleme Yöntemi

HA TP HA TP HA TP

G1 1,36 abcd 48,68 abcd 1,11 de 58,11 ab 1,31 abcde 50,57 abcde G1Ö 1,28 d 51,70 a 1,22 c 53,96 c 1,32 abcde 50,19 abcde G2 1,29 cd 51,32 bc 1,19 cd 55,09 bc 1,30 bcde 50,94 abcde G2Ö 1,35 abcd 49,06 abcd 1,22 c 53,96 c 1,33 abcd 49,81 bcde A1 1,33 abcd 49,81 abcd 1,23 bc 53,58 cd 1,29 bcde 51,32 abcd A1Ö 1,38 ab 47,92 cd 1,17 cde 55,85 abc 1,23 e 53,58 a A2 1,32 bcd 50,19 bcd 1,10 e 58,49 a 1,28 cde 51,70 abc A2Ö 1,41 a 46,79 abcd 1,23 bc 53,58 cd 1,24 de 53,21 ab D1 1,34 abcd 49,43 abcd 1,38 a 47,92 e 1,39 a 47,55 e D1Ö 1,33 abcd 49,81 abcd 1,31 ab 50,57 de 1,37 abc 48,30 cde D2 1,37 abc 48,30 bcd 1,22 c 53,96 c 1,32 abcde 50,19 abcde D2Ö 1,36 abcd 48,68 abcd 1,20 c 54,72 c 1,29 bcde 51,32 abcd D3 1,38 ab 47,92 cd 1,19 cd 55,09 c 1,31 abcde 50,57 abcde D3Ö 1,41 a 46,79 abcd 1,23 bc 53,58 cd 1,38 ab 47,92 de

0-10 cm toprak derinliğinde HS dönem incelendiğinde ise TİÖ ve ÜP değerlerdeki eğilimin değişim gösterdiği belirlenmiştir. Geleneksel yöntemlerin doğrudan dikime olan üstünlüğü bu periyotta devam etmemiştir. Üretim dönemi içerisinde hasat zamanına doğru toprak doğal yapısına kavuşma eğilimi göstermiş, hacim ağırlığı ve porozite değerleri arasındaki fark azalmıştır. Özellikle doğrudan dikim ve geleneksel yöntemlerdeki istatistiksel fark bu dönemde ortadan kalkmıştır. A1 yöntemi 2007 yılında 1,16 g cm^-3’lük hacim ağırlığı ve

%53,23’lük porozite, A1Ö yöntemi de 2008 yılı aynı dönemde 1,23 g cm^-3 hacim ağırlığı ve %53,58’lik porozite ile en iyi değerleri sağlamıştır.

62

Şekil 4.1. 2007 yılı 0-10 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

Şekil 4.2. 2008 yılı 0-10 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

Şekil 4.3. 2007 yılı 0-10 cm toprak derinliğindeki porozite değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

63

Şekil 4.4. 2008 yılı 0-10 cm toprak derinliğindeki porozite değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

10-20 cm toprak profiline ait TİÖ, ÜP ve HS dönemlerindeki hacim ağırlığı ve toplam porozite değerleri Çizelge 4.3 ve 4.4’te verilmiştir. Dönemsel değişimler ayrıca Şekil 4.5, Şekil 4.6, Şekil 4.7 ve Şekil 4.8’de gösterilmiştir.

Çizelge ve şekiller incelendiğinde TİÖ dönemde 2007 yılında hacim ağırlığı değerleri 1,32-1,48 g cm^-3, 2008 yılında da benzer olarak 1,23-1,45 g cm^-3 değerleri arasında yer almış ve 0-10 cm toprak derinliğindekine benzer özellikte olmuştur. Azaltılmış toprak işleme parsellerinin araştırmanın yürütüldüğü 2007 ve 2008 yıllarında diğer toprak işleme yöntemlerine göre kısmen daha düşük hacim ağırlığı değerlerine sahip olduğu saptanmıştır.

ÜP dönemine ait değerler incelendiğinde 2007 yılında 1,04 g cm^-3 değeri ile G1Ö, 2008 yılında ise 1,09 g cm^-3 ile A1 yönteminin, en düşük hacim ağırlığı değerlerine sahip olduğu görülmektedir. Doğrudan dikim uygulanan parsellerdeki hacim ağırlığı değerleri her iki yılda da geleneksel ve azaltılmış üretim parsellerine göre yüksek olmuştur. Toplam porozite değerleri bakımından D1Ö yönteminin her iki yılda da %49,81 ve %48,30 ile en düşük toprak porozitesi değerine sahip olduğu görülmüştür. Fide tutma ve kök gelişimi açısından önemli olan 0-20 cm toprak derinliği için yüksek hacim ağırlığı ve düşük toprak porozitesinin fide tutma oranlarını bu yöntemlerde olumsuz etkilediğini de söylemek mümkündür (bkz. Çizelge 4.16).

HS dönemine ait değerler incelendiğinde; doğrudan dikim yapılan parsellerde 2007 yılında D1Ö yöntemi 1,38 g cm^-3, 2008 yılında ise A1Ö yöntemlerinin 1,40 g cm^-3 ile en yüksek hacim ağırlığına sahip yöntemler olduğu görülmüştür. Ancak, diğer TİÖ ve ÜP dönemlerinden farklı olarak HS döneminde doğrudan dikim ve geleneksel toprak işleme parsellerdeki hacim ağırlığı ve toplam porozite değerleri istatistiksel olarak farksız bulunmuştur. Bu durum, üretim boyunca uygulanan çapalama gibi kültürel işlemlerden geleneksel toprak işleme parsellerindeki hacim ağırlığı ve porozite değerlerinin olumsuz

40,00

64

etkilendiğini göstermektedir. Bunun aksine doğrudan dikim parsellerinde dönemler arası etkilenme minimum olmaktadır.

Çizelge 4.3. 2007 yılına ait 10-20 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı (g cm^-3) ve toplam porozite (%) değerleri

Çizelge 4.4. 2008 yılına ait 10-20 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı (g cm^-3) ve toplam porozite (%) değerleri

65

Şekil 4.5. 2007 yılı 10-20 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

Şekil 4.6. 2008 yılı 10-20 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

Şekil 4.7. 2007 yılı 10-20 cm toprak derinliğindeki porozite değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

66

Şekil 4.8. 2008 yılı 10-20 cm toprak derinliğindeki porozite değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

20-30 cm toprak profiline ait hacim ağırlığı ve toplam porozite değerleri Çizelge 4.5 ve 4.6’da verilmiştir. İlgili toprak derinliğine ait dönemsel değişimler ayrıca Şekil 4.9, 4.10, 4.11 ve 4.12’de görülmektedir. TİÖ dönemde hacim ağırlığı değerleri 2007 yılında 1,35-1,51 g cm^-3, 2008 yılında ise 1,36-1,45 g cm^-3 aralığında değişim gösterdiği saptanmıştır. Bu toprak profili için toprak işleme öncesi değerlerin geleneksel, azaltılmış ve doğrudan dikim yapılan alanlarda birbirine oldukça yakın değerlerde kaldığı söylenebilmektedir. Dikimden sonra ÜP döneminde domates bitkisinin kök gelişiminde önemli olan 20-30 cm toprak derinliğinde hacim ağırlığı ve porozite değerlerinin geleneksel toprak işleme ve doğrudan dikim parsellerinde birbirine oldukça yakın olduğu belirlenmiştir.

Çizelge 4.5. 2007 yılına ait 20-30 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı (g cm^-3) ve toplam porozite (%) değerleri

67

Çizelge 4.6. 2008 yılına ait 20-30 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı (g cm^-3) ve toplam porozite (%) değerleri

Benzer olarak domatesin diğer ürünlerle rotasyona girdiği alanlarda yapılan çalışmalarda, Colla et. al.(2002) toprak işleme ve örtü bitkilerinin toprak fiziksel özellikleri ve domates verimine etkilerini incelemişler ve 20 cm’den daha derin olan kök bölgesindeki hacim ağırlığı değerlerinin toprak işleme ve örtü bitkisi uygulamalarından etkilenmediğini bildirmişlerdir. Ayrıca Adekiya and Ojeniyi (2002)’ de toprak işlemesiz yöntemin, hacim ağırlığı değerlerini yükselttiği ve domates bitkilerinin köklerinin bundan olumsuz etkilendiğini rapor etmişlerdir.

Ele alınan toprak derinlikleri ve toprak örnekleme dönemlerinde, hacim ağırlığı değerleri bitki gelişimini olumsuz etkileyebilecek 1,60 g cm^-3 (Obi and Nnabude, 1988 ve Hakansson and Lipiec, 2000) değerinin üstüne çıkmamıştır.

Ayrıca porozite değerleri de bitkisel üretim için olumsuzluk teşkil eden %35-38 değerinin (Russel, 1973; Çay, 2004) altına inmemiştir. Bunun yanı sıra Çakır et al.

(2010)’a göre hacim ağırlığı değerlerinin geleneksel yöntemde düşük olup azaltılmış toprak işleme ve doğrudan dikim parsellerine göre istatistiksel farklılıklar gösterdiği bildirilmekle beraber, azaltılmış toprak işleme ile doğrudan ekim yapılan parseller arasında bir farkın olmadığı da rapor edilmektedir.

Araştırma kapsamında ele alınan örtü bitkisi (tüylü fiğ) uygulamasının hacim ağırlığı üzerine tek başına etkisi olmadığı belirlenmiştir. Benzer olarak Wagger and Denton (1989), yaptıkları araştırmada toprak işleme ve örtü bitkisi uygulamalarını karşılaştırmışlardır. Araştırmacılar, sonuçta örtü bitkisi olarak

68

kullanılan tüylü fiğin toprak fiziksel özellikleri üzerine etkisiz olduğunu bildirmektedirler.

Şekil 4.9. 2007 yılı 20-30 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

Şekil 4.10. 2008 yılı 20-30 cm toprak derinliğindeki hacim ağırlığı değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

Şekil 4.11. 2007 yılı 20-30 cm toprak derinliğindeki porozite değerlerinin dönemlere bağlı değişimi

69

Şekil 4.12. 2008 yılı 20-30 cm toprak derinliğindeki porozite değerlerinin dönemlere bağlı değişimi