2.1. Hükümlerin Müstakil Değerlendirilmesi
Nakil iĢlemlerinin kara yoluyla yapıldığı gibi deniz yoluyla da yapıldığı hükümlerden anlaĢılmaktadır.
982/ 1575 tarihli Canik alaybeysine gönderilen hükümde “…Sinop‟da binası
fermân olunan mavnanın lâzim olan keresteleri anda olan mimar marifetiyle kesdirilüb rençber gemilerine tahmil ittirülüb Tersane-i Amire‟me götürülmesi emr idüp buyurdum ki vusûl buldukda tehir itmeyüb zikr olunan mavnanın lâzim olan kerestesi emrim mûcebince mezkur mimar marifetiyle kesdirüb gelen rençber gemilerine navlunlarıyla tahmil ittirüb Tersane-i Amire‟ye irsal eyleyesin kürek ve sair keresteden ne var ise küçük ve büyük gemilere tahmil eyleyüp göndermek ardına olasın ki bu bâbda navlun bu husûs mühimdir onat vechile mukayyed olub ihmâlden hazer eyleyesiz ve her gemiye ne mikdar kereste tahmil olunur ise ecnasıyla defter idüp mühürleyüb bir suretin süddei sa‟âdetime gönderesin‟‟ 311.Ġfadeleri yer
almaktadır. Hükümden anlaĢıldığı üzere gemi inĢası için kullanılacak kerestelerin nakliyesi söz konusudur. Bu nakliye iĢlemi hükümde belirtilen rençber gemileri adındaki ticaret gemileriyle gerçekleĢtirilmektedir. Ayrıca hükmünde yer alan ifadede mimar olarak bahsedilen bir görevliden mavnanın inĢası için gerekli olan kerestelerin biçtirilmesi yani iĢlenmesi istenmektedir. Mimarların gemi inĢasındaki hesaplamâlar dıĢında kerestelerin iĢlenmesi husûsunda da önemli rol oynadığı görülmektedir. Geminin iskeletinin hangi hesaplamalara göre inĢa edileceği, kerestelerin hangi ölçülerde ve ne Ģekilde kesilip Ģekillendirileceği, husûsunda mimarın görevleri arasında yer almaktadır.
982/ 1575 tarihli Kaptan paĢaya gönderilen hüküm “…bundan akdem Gelibolu
ve Lapseki ve Kemer kazalarına ahkamı şerife gönderilüb gemi kerestesi kesdirüb dağdan yalılara indürüb iskelelerde hazru muhteva eyleyesiz ki donanma-i hümâyûnum geldükde tevkif itmek lâzim gelmeyüb keresteyi kadırgalara tahmil idüp Tersane-i Amire‟me getüreler diyü emrim olmuşdu buyurdum ki vardukda zikr olunan iskelelerde hazır bulduğun keresteyi kadırgalara tahmil idüp Tersane-i
Amirem‟e alub getüresin‟‟312
.Yer alan ifadelerde Tersane-i Amire‟de kullanılacak
kerestelerin kadırgalarla nakledildiği anlaĢılmaktadır.
981/ 1574 tarihli Vize beğine gönderilen hükümde “…bundan akdem Midye‟de
bina olunan gemilerden baki kalan keresteyi gemiler vardukda gemilerin içine koyub Südde-i Sa‟âdetim‟e göndermek emr idüp buyurdum ki vusûl buldukda zikr olunan keresteyi varan gemilere tahmil idüp ve bulunan rençber gemilerine navlun ile tahmil idüp muaccelen Südde-i Sa‟âdetim‟e göndermek ardınca olasız‟‟313
ifadeleri yer almaktadır. Gemi inĢasında kullanılan ve artan kerestelerin herhangi bir gemiyle Ġstanbul‟a gönderilmesi istenmektedir.
988/ 1581 tarihli Ġskenderiye beyine gönderilen hüküm Ģu Ģekildedir: “…
İstanbul zahiresi içün ol canibe varub tahmil eyleyen gemiler doğru
İstanbul‟a gelmeyüb tahrire gitmekle İstanbul‟da zahire bâbında muzâyaka olduğun i‟lâm olundu imdi ol canibde İstanbul zahiresi tahmil olunan gemiler haric yere gitmek caiz değildir buyurdum ki varıncak bu bâbda onat mukayyed olub ol tarikden zehair tahmil olunan gemiler eğer büyük gemidir eğer küçük gemilerdir ne makule zahire tahmil itmiştir eğer bir pirinçdir ve eğer şekerdir ve keten ve mercimek ve bakla ve nohud ve sâyir ne makule zahire tahmil iderse cümlesin defter idüp dahı kimin gemisidir ve reisin ismi nedir ve ol canibde ne zamânda tahmil idüp deryaya satılmıştır muaccelen yazub bildiresin ki bu canibe çıktığu ve götürdüğü mâlum olub ana göre tedârüki olan husûs-ı mezbûr mühimmatdandır evkâdî mukayyed olub ihmâlden ve müsahaleden hazer eyleyesin sonra muakeb olursuz ana göre mukayyed olasın314‟‟ Ġfadelerinde zahire olarak ifade edilen baklagillerin diğer
mutfak mâlzemelerinin gemilerle baĢka illerden Ġstanbul‟a taĢındığı ve taĢınan bu mâlzemelerin kayıtları tutulduğu anlaĢılmaktadır. Gemi yoluyla yapılan nakliye iĢlemlerinde zaman zaman yanlıĢ yerlere taĢımacılığın yapıldığını hükümdeki ifadelerden anlayabilmekteyiz. Ayrıca hükümde gemi sahibinin ve gemi reisinin ayrı ayrı sorgulanıyor olması her gemi sahibinin geminin kaptanı olmadığı anlamını taĢımaktadır. Herhangi bir hatayla karĢılaĢmamak için gemilerin gönderileceği yerlerin önceden kayıt altına alındığı hükümdeki ifadelerle aĢılmaktadır.
312 BA, MD, 26, h. 829, s. 286. 313 BA, MD, 22, h. 370, s. 193. 314 BA, MD, 43, h. 194, s. 101.
983/ 1576 tarihli Karamürsel kadısına gönderilen hükümde “…Karamürsel
kâdîsına hüküm ki Kavak iskelesine gelan İstanbul zahiresi a‟letta‟cil İstanbul‟a ta‟yîn olunmak fermân olunmağın buyurdum ki vusûl buldukda taht-ı kazanda rençber ve gayriden her kimin gemileri varise ve hariçden gelmiş mevcud gemi nekadar bulunurise bi tevkıf Kavak iskelesinde terki hıdmetinde olan çavuşlara teslim idüp ve anda olan İstanbul zahiresi a‟letta‟cil gemilere tahmil idüp irsal itdüresin ve Kavak iskelesine gelan terkilerin hazır olmayup Beruse‟den bir mikdar çatturub terkiye yağmurdan hazer eriştirmeyesin‟‟315
. Ġfadeleri yer almaktadır. Hükümde tahıl
nakliyesinde rençber gemilerinin kullanıldığı görülmektedir.
2.2. Hükümlerin Genel Değerlendirilmesi
Kara taĢımacılığına göre daha çok tercih edilen deniz yolu ile taĢımacılık zamân ve maddi açıdan tasarruf sağlamaktadır. Nakliye iĢleminin yapılacağı bölgeler arası mesafenin fazla olması durumda bile deniz yolu ile taĢımacılık oldukça kolaydır. Hükümlerde konuya iliĢkin bilgiler detaylı Ģekilde verilmektedir. Odun ve kerestelerin temininde daha çok deniz yoluyla taĢımanın yapıldığı hükümlerde göze çarpmaktadır. Deniz yoluyla yapılan taĢıma iĢleminde hem sivil hem de askeri gemilerin kullanılması söz konusudur. Hükümlerde konuya iliĢkin olarak rençber gemileri olarak isimlendirilen ticaret gemilerin kullanılması söz konusudur. Bu gemilerde hububatın taĢınması sıklıkla görülen bir durumdur. Gemi yoluyla yapılan nakliye iĢlemlerinde zaman zaman yaĢanan sorunlarda hükümlerde dile getirilmektedir. Bu problermlerin arasında nakliye iĢleminin yanlıĢ bölgelere yapılması yer almaktadır. Bundan dolayı devlet gerekli önlemlerin alınması gerektiğini hükümlerdeki ifadelerle vurgulamaktadır.