Demokrat Parti Döneminde Politik ve Ekonomik Gelişmelerin Eğitime Etkis

Eğitim unsuru özellikle kalkınma ve gelişme hamlesi içine girmiş ülkeler için bir gelişme problemidir. Devletler sosyal politikalarını oluştururken eğitim meselesini ve eğitim kurumlarını göz ardı edemez. Bu yönüyle eğitim sosyal ve politik gelişmelerden etkilenir. Eğitimi oluşturan gerçek ve tüzel kişilikler daima hükümet programlarının birer belirleyicisi olmuştur. Devletler de bu gayeyle vereceği eğitimin amaç ve

162 _{Erdoğan BAŞAR, Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri ( 1920 – 1960 ), s. 537.} 163 _{TBMM Zabıt Ceridesi, İ: 47, C: 3, 25. 02. 1960, s. 593.}

164 _{Erdoğan BAŞAR, Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri ( 1920 – 1960 ), s. 538.}

165 _{İsmail ŞAHİN, Demokrat Parti Hükümetleri Dönemindeki Eğitim – Kültür Politikaları ( 1950 –}

araçlarını, kendi toplumunun örfüne, adetlerine sosyal yaşantısına, dini inançlarına, ekonomik faaliyetlerine göre belirler.166

Demokrat Parti’nin kuruluş yılları dünya üzerinde yeni kutuplaşmaların olduğu bir anlamda sınırların yeniden belirlendiği bir döneme rastlamıştır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı’nın iç ve dış dengeleri belirlediği bu dönemde, Demokrat Parti şehirli insanların değil de kırsal kesimdeki insanları arkasına alarak siyaset sahnesine çıkmıştır. Halkın mevcut yönetimden kaynaklanan rahatsızlığı da buna eklenince bir anlamda Demokrat Parti seçim vaatlerini nüfusun büyük bir bölümünün yaşadığı kırsal kesimdeki insanların desteğini arkasına alarak yapmıştır. Sonuçta 1950 yılında iktidarı ele geçiren Demokrat Parti için artık vaatleri somutlaştırma zamanı gelmişti.

Eğitimsel açıdan gelişmeleri değerlendirirsek, parti programını oluşturan ve büyük önem verilen manevi değerlerin ön plana çıkması, İmam Hatip Okullarının açılması, din eğitiminin tekrar okullarda verilmesi, Köy Okulları ve Enstitülerinin inşası için köylülerden zorunlu olarak çalıştırılması hükmünün 08. 08. 1951 tarihli 5828 sayılı yasayla kaldırılmış167 olması, yine hükümet programında yer alan ve fırsat eşitliğinin sağlanması adına çok sayıda okulun açılması, eğitimde nitelikten çok niceliğe önem verilmesi mevcut iç politikaların bir anlamda eğitime yansımalarıydı.

Dış politikaya gelince DP Dönemi’nde sosyal, ekonomik, siyasal ve eğitim olmak üzere bütün kurumlarda Amerika Birleşik Devletlerinin izlerini görmekteyiz. Özellikle bu durum eğitim kademelerinde fazlasıyla hissedilmiştir. DP Dönemi’nde uygulanan dış politika tamamen bir uzlaşma politikasıydı ve üç temel prensibe dayanmaktaydı. Bunlar;

- Sovyet yayılmacılığının önlenmesi.

- Batı ile siyasal ve ekonomik alanda işbirliği. - Kıbrıs’ın taksimi.168

Özellikle ilk DP programında Türk dış siyasasının bütün ulusun ortak kanaatinin bir ifadesi olduğu belirtilmişti. Ayrıca geleneksel İngiliz ve Fransız ittifakına ve ABD ile olan en sıkı dostluk işbirliğine değinilerek, bu dostluk ilişkilerinin sürdürüleceği

166 _{Toper AKBABA, Demokrat Parti ve 27 Mayıs 1960 İhtilal Hükümetlerinin Eğitim Görüş ve}

Uygulamalarının Karşılaştırılması, s. 57.

167 _{İsmail KAPLAN, Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi, s. 225.}

168 _{Toper AKBABA, Demokrat Parti ve 27 Mayıs 1960 İhtilal Hükümetlerinin Eğitim Görüş ve}

açıklanmıştı. Bu arada izlenen barışçı siyasayı Truman Doktrini ve Marshall Yardımı ile destekleyen, büyük dost ABD’ye ulusça şükran duygularının beslendiği belirtilmişti.169

Bu gelişmelerin eğitime yansımaları çok uzun sürmemiş ve Kore Savaşı’nın ardından girilen NATO’da Amerikan yakınlaşmasının temeli atılmıştır. Artık oluşturulacak yeni eğitimin merkezinde Amerikan sistemi en baş sıraya oturtulmuştur. İlköğretimden üniversiteye kadar bütün eğitim alanlarında Amerikalı eğitimcilerin raporları doğrultusunda yeni yapılanmalara gidilmiştir. Özellikle bu amaçla İngilizce eğitim veren özel eğitim kurumlarının açılması, öğretmen yetiştirme sistemi ve bu dönemde Amerikan sistemli bir yükseköğretim kurumu olan ODTÜ’nün açılması bunlara en açık örnektir. Yine oluşturulan bu sistemin kalıcılığı için Türk eğitimciler ABD’ye eğitim amaçlı gönderilmiştir.

Din eğitimi ile İslam kültürüne bir dönüş yapan DP, diğer eğitim alanlarında Amerikan kültürünün nüfusuna girmiştir. 170

Eğitimi ayakta tutan önemli bir sosyal olgu da şüphesiz ekonomidir. Eğitimin amacı bireyi gerekli niteliklerle donatarak, onun yaşam kalitesini yükseltmek olarak özetlenebilir. Bu amaç doğrultusunda yetişen bireyin eğitim süreci boyunca yaptığı harcamalar, üretim sistemine katılmasıyla, ürettiği mal ya da hizmetin ülke ekonomisine katkısı, aldığı ücret, sahip olduğu sosyal statü ve benzeri birçok değişken, söz konusu eğitimin ekonomik bir yönünün olduğunun göstergesidir.171

DP Dönemi’nin ekonomi politikasının temeli 1946’ların sonuna dayanır. Özellikle II. Dünya Savaşı’nın sonralarına rastlayan bu dönem, dünya ekonomilerinde olduğu gibi Türk ekonomisinde de değişmelerin başlangıcını oluşturur. Savaş sonunda alınan Marshall Yardımları ve Türkiye’nin savaş sonrası kurulan beynelmilel üst organlar olan IMF, Dünya Bankası, Avrupa İktisadi İşbirliği Örgütü ve nihayet 1952’de NATO’ya üye olması, ekonomide bir yenileşmenin başlangıcıydı.172

DP ekonomi politikasını karakterize ederken toplumsal gerçekleri göz ardı etmemiştir. Bu partinin tek özelliği tek parti yönetiminde ihmal edilen duyguları ve düşünceleri, bir kenara atılmış olan geniş orta sınıf ve köylü sınıfını temsil etme

169 _{Şerafettin TURAN, Türk Devrim Tarihi Çağdaşlık Yolunda Yeni Türkiye ( 14 Mayıs 1950 – 27}

Mayıs 1960 ) 4. Kitap ( İkinci Bölüm ), Bilgi Yayınevi, Ağustos, 1999, s. 161.

170 _{Toper AKBABA, Demokrat Parti ve 27 Mayıs 1960 İhtilal Hükümetlerinin Eğitim Görüş ve}

Uygulamalarının Karşılaştırılması, s. 59.

171 _{Mehmet TAŞPINAR, “ Eğitim ve Ekonomi”, Eğitim Bilimlerine Giriş ( Öğretmenlik Mesleği ),}

Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, ?, s. 84.

düşüncesi içine girmesiydi.173 İktisadi ve siyasi alanda liberalizmi savunan, DP’nin amacı hızlı büyümeydi. Kendi deyimleriyle “İktisadi cihazlanmayı hızlandırmak,

bütçede yatırımları genişletmek, özel sektörü hukuki ve fiili emniyet altına alacak tüm düzenlemeleri yapmak ve geliştirmek, yabancı sermayeden faydalanmak, üretim hayatını devletin zararlı müdahalelerinden ve bürokratik engellerden kurtarmak, mevcut sermayenin üretime akmasını sağlamak, böylece birey için uygun girişim ortamı oluşturmak” iktisat politikasının temel hedefleriydi.174

DP döneminde ekonominin eğitime yansımaları hem bir nicelik problemi hem de zaten kısıtlı olan ekonomik kaynakların yetersizliği problemiydi. Devletin kısıtlı imkanları genelde bu problemi aşmak için eğitim hizmetlerine ayrılacak ek vergileri gündeme getirmiştir. Her ne kadar Marshall Yardımlarından eğitime ayrılan belli miktarlarda ödenek olsa da, bunlar yabancı uzmanların direktifleri doğrultusunda neticelerin alınamayacağı yerlerde kullanılmasıyla işe yaramaz hale gelmiştir. Az zamanda kısıtlı bir bütçe ile pek çok okul açma zorunluluğu olan Milli Eğitim Bakanlığı okul çağında olup da okumayan öğrencilerin sayılarını azaltmak için daha çok öğrenci alma yoluna gitmiş ve çok sayıda okul açılarak nitelik ihmal edilmiştir.175 1950’de 1251 olan ilkokul sayısı, 1958’de 20.775’e; 27.144 olan öğretmen sayısı 50.905’e, öğrenci sayısı da 1.460.000’tan 2.280.000’e çıkmıştır. Bu, nicelikteki artışı açıkça göstermiştir. 176

DP Dönemi’nde ekonominin eğitime etkisi genel bütçeden yıllar yılı fazla bir farklılık göstermeden eğitime ayrılan payla daha iyi açıklanabilir. (Tablo 4) DP Dönemi’nde genel eğitime ayrılan bütçe ve okul sayısının artmasına paralel olarak okuryazar oranı ve öğrenci artışında olumlu gelişmeler yaşanmıştır.177

173 _{İsmail GÜVEN, Türkiye’de 1950 – 1980 Yılları Arasında Örgün Eğitimde Yapısal Değişme ve}

İdeoloji Arasındaki İlişkiler ( Ortaöğretim ve Yükseköğretim Açısından Bir İnceleme ), s. 79.

174 _{Nevin COŞAR, “ Demokrat Parti Dönemi Maliye Politikası”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler}

Fakültesi Dergisi, Ocak – Mart 2005, s. 31.

175 _{Ayşegül Dilek NAKKAŞ, Demokrat Parti Dönemi’nde( 1950 – 1960 ) Milli Eğitim}

Politikalarındaki Değişmeler, s. 24.

176 _{Cihat GÖKTEPE, “ Menderes Dönemi( 1950 – 1960 )”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara,}

2000, Cilt: 16, s. 901.

177 _{Toper AKBABA, Demokrat Parti ve 27 Mayıs 1960 İhtilal Hükümetlerinin Eğitim Görüş ve}

III. BÖLÜM

DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ’NDE İLKÖĞRETİM ALANINDA YAŞANAN