Delphi Tekniği (Delphi Technique)

İsmini Antik Yunan’da bir kahinin yaşadığı bölgeden alan Delphi tekniği, 1950’lerde Rand Corporation işletmesinde teknolojinin refah üzerindeki etkilerini araştırmak için Olaf Helmer ve Norman Dalkey tarafından geliştirilmiştir. Bu yöntemde isimsiz olarak görüşlerini aktaran uzmanların ortak yargılara varması amaçlanmaktadır181182. Delphi tekniği fikir ayrılıklarının bulunduğu konularda, bireylerin çeşitli sebeplerden dolayı rasyonel hareket etmekte zorlandıkları durumlarda, dominant bireylerin veya grupların kararları etkileyeceğinden endişe edildiğinde etkili olarak kullanılabilmektedir.

Delphi tekniğinin katılımcı gizliliği, kontrollü geri besleme ve istatistiksel analiz edilen grup yargısı olmak üzere üç temel prensibi bulunmaktadır. Katılımcı gizliliği prensibine göre, bütün fikirlerin eşdeğer olarak objektif bir bakış açısıyla değerlendirilebilmesi için bu fikirlerin kimlere ait olduğu uzmanlarla paylaşılmamaktadır. İstatistiksel analiz edilen grup yargısı prensibi ise anketlerin istatistiksel analiz edilmesi ve bu analizler hakkında katılımcılara bilgi verilmesi ilkelerini ifade etmektedir. Kontrollü geri besleme prensibine göre anketler üzerine

181

Olaf Helmer-Hirschberg, Systematic Use of Expert Opinions, http://www.rand.org/topics/delphi- method.html, 25/04/2014.

182

Ali Ekber Şahin (2001), “Eğitim Araştırmalarında Delphi Tekniği ve Kullanımı”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20:215-220, ss. 215-220.

95

yapılan istatistiksel çalışmalar uzmanlarla paylaşılmaktadır. Böylece uzmanların farklı fikir ve yargılarla alakalı bilgilendirilmesi ile kendi görüşlerini tekrar değerlendirmeleri amaçlanmaktadır.

Yukarıda sunulan prensiplere uygun olarak yapılacak yöntemin uygulaması problemin belirlenmesi, uzmanların seçimi ve tekrarlı anketlerin uygulanması aşamalarından oluşmaktadır.

Problemin belirlenmesi aşamasında uzmanlara danışılacak konu hepsinin okuduktan sonra aynı yargıya varacağı şekilde açık ve net şekilde ifade edilmelidir. Örneğin teze konu olan otomotiv talebini etkileyen faktörlerin araştırılmasında; “Türkiye’de iç piyasa binek otomobili satışlarını etkileyen ekonomik, demografik, küresel, bireysel veya diğer faktörler nelerdir?” sorusu sorulan konunun uzmanlarında benzer algıların oluşması beklenir.

Seçilecek uzmanlar konuya farklı bakış açıları getirebilecek çeşitlilikte ve deneyimde olmalıdır. İstatistiksel çalışmadan sonuç alabilmek için en az 7 uzman gruba dahil edilmelidir. Ancak 10 ile 20 arasında uzman bulunması çalışmanın etkinliğini artıracaktır. İhtiyaç duyulduğunda uzmanların sayısı 100’ün üstüne dahi çıkarılabilmektedir.

Birinci anketteki amaç uzmanların konu ile ilgili görüşlerini toplamaktır. Örneğin teze konu olan binek otomobili talebi için aşağıdaki şekildeki gibi bir anket uzmanlara gönderilebilir. Bu ankette uzmanlardan yanıtlarını cümlelerle ifade etmesi beklenmektedir.

96 Çizelge 2-1 Delphi Tekniği Birinci Anketi

Türkiye’de iç piyasa binek otomobili satışlarını etkileyen ekonomik, demografik, küresel, bireysel veya diğer faktörler nelerdir?

Lütfen konu ile ilgili görüşlerinizi belirtiniz. Mümkün olduğunca fazla görüş bildirmeniz çalışmanın etkinliğini artıracaktır. Görüşleriniz bir araya getirilip ikinci anket oluşturulacaktır.

Faktör 1 ……… Faktör 2 ……… . . . Faktör n ……….

Uzmanların birinci ankete verdiği cevaplar ikinci anketin sorularını oluşturmaktadır. Uzmanların aktardığı bu görüşlerin listelenmesi ve yapısallaştırılması sonucu elde edilen faktörlerin ikinci ankette puanlanması beklenmektedir. Bu puanlama için Likert veya benzeri ölçekler kullanılabilmektedir. Örnek bir ikinci anket aşağıda sunulmaktadır.

97 Çizelge 2-2 Delphi Tekniği İkinci Anketi

Hiç

katılmıyorum

Kesinlikle katılıyorum

1 2 3 4 5 6 7

Faktör 1 Puanı : ( ) Açıklama ve nedenleriniz : ………. ……….. Faktör 2 Puanı : ( ) Açıklama ve nedenleriniz : ……….. ………. .

. .

Faktör n Puanı : ( ) Açıklama ve nedenleriniz : ……….. ……….

Uzmanların ikinci ankete verdikleri puanlar, bir sonraki aşamada istatistiksel olarak analiz edilecektir. Bütün faktörler için birinci çeyrek, ikinci çeyrek, medyan ve genişlik değerleri hesaplanmalıdır. Ayrıca uzmanların açıklama ve nedenleri de derlenip rapor haline getirilmelidir.

Üçüncü anketin ikinci anketten farkı ikinci anketin istatistiksel sonuçlarının uzmanlarla paylaşılmasıdır. Her faktör için birinci çeyrek, medyan üçüncü çeyrek ve genişlik değerleri anket formuna eklenmelidir. Bu bilgilerin yanında uzmanın ikinci ankete verdiği cevap da bulunmalıdır. Ayrıca, bu istatistiksel sonuçların anlamları da anketlerle birlikte uzmanlara sunulmalıdır. Ankete ek olarak uzmanların açıklamaları ile nedensellik ilişkilerini kapsayan rapor da uzmanlara iletilmelidir. Üçüncü ankette uzmanlardan beklenilen istatistiksel sonuçları değerlendirerek cevaplarını gözden geçirmeleridir. Örnek bir üçünü anket aşağıdaki şekilde sunulmaktadır.

98 Çizelge 2-3 Delphi Tekniği Üçüncü Anketi

Hiç Katılmıyorum 1 2 3 4 5 6 7 Kesinlikle Katılıyorum Birinci Çeyrek Medyan Üçüncü Çeyrek Genişlik 2. Ankete Cevabınız Yeni Cevabınız Faktörler x x x x x 1 x x x x x 2 x x x x x . x x x x x . x x x x x . x x x x x n

Uzmanların verdiği puanların %50’si medyandan küçük, diğer %50’si ise medyandan büyüktür. Birinci çeyrek değeri ise uzmanların verdiği puanların %25’inden büyük, diğer %75’inden küçük olmalıdır. Üçüncü çeyrek değeri uzmanlarının puanlarının %75’inden büyük %25’inden küçük olacak şekilde hesaplanmalıdır. Bu hesaplamalar tamamlandıktan sonra üçüncü çeyrek ve birinci çeyrek arasındaki fark alınarak genişlik değeri tespit edilmelidir.

Üçüncü anketin sonuçları da ikinci anket gibi uzmanlarla paylaşılmalıdır. Uzmanlardan beklenen istatistiksel sonuçları değerlendirip ikinci ankete verdikleri cevapları gözden geçirmeleridir. Bu yöntemle ve tekrarlı anketlerle ortak yargılara varmaları hedeflenmektedir. Zeliff ve Heldenbrand 1993 yılında yaptıkları çalışmada, ortak yargının göstergesi olarak 1,20’den küçük genişlik değerini

99

önermektedirler183. Bu değere 3 veya 4. puanlama anketine kadar ulaşılabilmesi beklenen durumdur.

Delphi tekniği hem uzmanların aynı odada bulunmasından ve birbirini tanımasından kaynaklanacak fikirleri domine etme gibi yan etkileri bertaraf etmektedir ve hem de farklı lokasyonlarda bulunan uzmanlarla ortak çalışma yapma imkanı sağlamaktadır. Anketlerin cevaplanması için e-mail ve benzeri araçlar son derece uygundur. Yöntemin zorlayıcı tarafı ise bu uzmanların peş peşe yapılacak anketlere sağlıklı destek vermelerini sağlamaktır.