Değer Kazanım Süreci Ve Değerler Eğitimi

Değerler hayatımızın her yerindedir ve değer öğretimi hayat boyu devam eder, bu değer kazanma ve kazandırmaya ise değerler eğitimi denir. Değerler eğitimi duyuşsal alana yönelik bir eğitimi ifade etmektedir. Ahlak eğitimi, karakter eğitimi, etik eğitimi, kişisel ve toplumsal eğitim, vatandaşlık eğitimi, kamu eğitimi, dini eğitim ve demokratik eğitim gibi farklı isimler altında değerler eğitimi yürütülmektedir (Meydan, 2014).

Değerler eğitimi, genel ve evrensel değerler konusunda öğrencilere bakış açısı kazandırmaya yönelik çalışmalardır. Değerler eğitiminin iki amacı vardır.

Birinci amacı; bütün insanların, özellikle gençlerin daha karakterli bir hayat sürmesi ve hayatından memnun kalmasını sağlamaktır. İkinci amacı ise toplumun iyiliğine katkı sağlamaktır. Bu ise canlılara, dolayısıyla insana, şefkat ve iyilikle davranmayı temel almaktadır. Kısaca değerler eğitimi gençlerin değer geliştirmesine yardımcı olarak, onlara tatmin edici bir yaşam kurmasına hizmet etmektedir. Doğan (2007) değer eğitimini; “Değişen dünyada bireylerin kendi kültürel ve toplumsal yargılarıyla

12 birlikte evrensel değerleri kazanmasını ve yaşanabilecek sıkıntılara karşı hazırlıklı olmasını öngörmek” olarak tanımlamaktadır.

Bir ülkenin eğitim sistemi önem verdiği ve eğitim sistemine de yansımış olan değerlerle başlar. Bu değerler eğitimin çerçevesini, amaçlarını ve yönünü belirler (Doğan, 1997). Kirschenbaum’ a (1995) göre değer eğitimde ve ahlaki gelişimde edinilmesi gereken beceriler şunlardır; eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, açık iletişim, dinleme, girişkenlik, akran baskısına direnme, iş birliği ve işbirlikçi öğrenme, çatışma çözme, akademik beceri ve bilgi edinme ve sosyal becerilerdir.

Değerler eğitimi alanında farklı yaklaşımlar vardır. Araştırmacılar bu yaklaşımları farklı şekilde inceleyip farklı şekillerde sınıflandırmaktadırlar. Değerler eğitimi yaklaşımları konusunda ilk çalışmaları yapanlardan olan Superka (1975), değer yaklaşımlarının sınıflandırmasını değer telkini, ahlaki muhakeme, değer analizi, değer berraklaştırma ve davranış öğrenme şeklinde yapmaktadır. Kupchenko ve Parsons (1987) bu sınıflandırmayı benimsemiştir ve ek olarak ahlaki davranışın duygusal boyutuna yer vermişlerdir. Değer eğitimi yaklaşımlarını gelişimci değer ve aktarmacı değer olarak iki kategoriye ayıran yaklaşımcılar vardır. Değer aktaran yaklaşımlar geleneksel yaklaşımlar olarak adlandırılmaktadır. Değer aktarma yaklaşımında öğrenciler öğrenecekleri değerleri kendileri seçmezler, eğitimciler tarafından seçilen değerler öğrenmenin amacı olarak ortaya konur ve öğrenciler bu değerleri öğrenirler, öğretmen merkezli yaklaşımlardır. Bu yaklaşımın düz anlatım, gösteri yapma, alıştırma tekrar yapma, soru sorma gibi yöntem ve tekniklerle kullanılmaktadır (Veugelers ve Vedder, 2003). Değer geliştiren yaklaşımlar ise bireyi merkeze alan, daha hümanist bir yaklaşım olarak ele alınmaktadır. Lawrence Kohlberg, Lois Raths, Sidney Simon ve Howard Kirschenbaum gibi araştırmacılar tarafından John Dewey, Jean Piaget, Carl Rogers ve Abraham Maslow’un çalışmaları esas alınarak geliştirilmiştir.

13 Aydın ve Akyol Gürler’ e (2012) göre değerler eğitimin amacı çocuğun doğuştan getirdiği iyi yönünü ortaya çıkarmak, kişiliğinin olumlu yönde gelişimini sağlamak, birey ve toplumun daha ahlaklı bir hale gelmesini sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda değer eğitiminde dikkat edilmesi gereken hususları şu şekilde açıklamaktadır:

1- Değerlerin öğretilmesinde açıklama: Değerler hakkında bilgi sahibi olma, davranışın doğru mu yanlış mı olduğu söylenir.

2- Ahlaki davranışların kazandırılmasında sevgi ve şefkat: Çocuğun bağ kurması verilenin daha iyi almasında yardımcı olur.

3- Çocuğa sorumluluk duygusunun kazandırılması: Görevi yerine getirme alışkanlığını kazanmasına ve bilincini oluşturmasına destek olacaktır.

4- Erdemlerin alışkanlık haline getirilmesi: Davranışların sürekli tekrar edilmesini sağlayarak erdemlerin alışkanlık haline getirilmesi sağlanır.

5- Eğilimleri ve Duyguları Yönlendirme Yolları: İyiliği güçlendirme, kötülüğü azaltma yolları aranmalıdır, bu yollar aracılığıyla yönlendirme yapılmalıdır.

Goldbecker (1976) değerler eğitiminin amaçlarına ulaşabilmesi için yapılması gerekenleri şu şekilde sıralamıştır:

1. Öğrencilere yardımcı olmak için birçok yöntem ve materyal geliştirilmelidir.

2. Deneyimli eğitimcilere ihtiyaç vardır.

3. Değer kavramının benimsetilebilmesi için farklı teorilerin geliştirilmesi gerekir.

4. Farklı konularda değerlerle ilgili yaşam öyküleri gerekmektedir.

5. İnsanlarla birlikteliğin, işbirliğinin sağlanması gereklidir.

6. İnsanları doğru bir biçimde bilgilendirmek gereklidir.

7. Eğitimci, görevini en iyi şekilde yerine getirebilmelidir.

Temelde değer ve ahlak eğitimi için altı yaklaşım öne sürülmektedir:

1) Öğretici Yaklaşım: Belli bir değer grubunun kabulü ve aktarımıdır. (kök değerlerin aktarılması)

2) Klasik Yaklaşım: Felsefe ile ilişkilidir.

3) Yaşantısal Yaklaşım: John Dewey tarafında ortaya atılmıştır. Model, lider belirlenir. Rol model öğrenciler belirlenir.

14 4) Gelişmeye yönelik Yaklaşım: Öğrenciye dünya ve kendindeki değerlerin

sorgulaması yaptırılır.

5) Gelişimsel Yaklaşım: Piaget ve Kohlberg’in bilişsel ahlaki gelişim modellerin uygulanmasıdır.

6) Meslek Öncesi Yaklaşım: Öğrencileri derslerle tanıştırmak esastır.

Tyree ve Vence’ ye (1997) göre öğretmenler değer eğitimi vermesi gerekenlerdir. Bu sebeple öğretmenler rol model olmalı, öğrencilere sorumluluk vermeli, öğrencileri cesaretlendirmeli onlara fırsatlar vermelidir. Tartışma ortamları oluşturulmalı öğrencilere karar verme imkânları tanınmalıdır

Doğanay (2009) değerler eğitimini 5N1K sorularına alınacak yanıtlarla açıklamaya çalışmıştır.

- Çocuklara kazandırılması gereken değerler nelerdir?

- Çocuklara değerleri nerede öğretmeliyiz?

- Çocuklara değerleri ne zaman öğretmeliyiz?

- Çocuklara değerleri nasıl öğretmeliyiz?

- Çocuklara değerleri niçin öğretmeliyiz?

- Çocuklara değerleri kimler öğretmelidir?

Bottery (2000) değer öğretiminin dört süreci kapsaması gerektiğini vurgulamaktadır:

- Akıl Yürütme ve Mantığı Teşvik Etme

Değer öğretiminde öğretilmeye çalışılan değerler söylenir. Söylenen bu değerler, birey değerin kendi yaşamına uygun olup olmadığına karar vermek için analiz eder.

Birey kendi yaşamına uygunsa değeri öğrenir.

- Empati Geliştirme

Birey karşısında bireyin gözüyle bakar ve onu anlar böylece onu doğru algılarsa değeri öğrenir.

- Benlik (Öz) Saygısı Geliştirme

Benlik, insanları farklı kılan, bizi biz yapan bir kavramdır. Benlik kişinin hayatına yön verir, benlikte kişinin hayatındaki değerlere yön verir. Bireyler değer yargılarını içselleştirerek çevreye uyum sağlar.

15 - İşbirliği Geliştirme

Bireylerin ben kavramı yerine biz kavramı edinmeleri onların toplumsal değerlerinin ön plana çıkmasını sağlar. Değer öğretiminde de işbirlikli öğrenmenin önemli bir yeri vardır (Ulusoy ve Dilmaç, 2012: 63-68).