Otomotiv sektöründe yaflanan ve yukar›da ifade edilen geliflmelere benzer gelifl-meler dayan›kl› tüketim mallar› için de geçerlidir. Bu mallara olan talep, ithal girdi-ler ve nihai mal ithalat› nedeniyle d›fl ticaret a盤›n› etkileyen unsurlardan birisi ola-rak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
1996-2001 döneminde y›lda ortalama olarak 4,5 milyon adet beyaz eflya üretimi sözkonusu iken, kriz sonras› dönemde sözkonusu üretim 2002-2007 döneminde dü-zenli bir art›fl göstererek 16,2 milyon adete yükselmifltir. Beyaz eflya ithalat› son iki
y›ldaki k›p›rdama hariç olmak üzere giderek önemini yitirirken, sektörün yüzünü önemli derecede ihracata döndü¤ü izlenmektedir. 1996-2001 döneminde iç tüketi-me yönelik bir üretim modeli sözkonusu iken, sonraki dönemde ihracat›n iç sat›fl-lar›n önemli ölçüde üzerine ç›kt›¤› gözlemlenmektedir. Tüketici kredilerinin de et-kisiyle 2004 ve 2005 y›llar›nda iç talepdeki göreli art›fl, ihracat ile iç sat›fllar aras›n-daki marj› geçici olarak yavafllatm›fl olmas›na ra¤men, sektörde ihracat odakl› üreti-min genel bask›nl›¤› sürmektedir. Ayn› geliflmeyi ihracat›n toplam arz (üretim+itha-lat) içerisindeki pay›nda da gözlemlemek mümkündür. ‹hracat /toplam arz oran›, 2007 y›l›nda yüzde 68’e yükselmifltir.
Tablo.53- Beyaz eflya* üretim, sat›fl ve d›fl ticareti
Kaynak: Beysad
(*) Buzdolab›, Çamafl›r Makinas›, Bulafl›k Makinas› ve F›r›n ürünlerini kapsamaktad›r.
Dayan›kl› tüketim mallar›nda d›fl ticaret verilerindeki geliflmeler de benzeri bir ge-liflime iflaret etmektedir. Dayan›kl› tüketim mallar›nda, Türkiye incelenen dönem boyunca d›fl ticaret fazlas› vermifltir. Ancak, özellikle 2002-2003 döneminde d›fl faz-lan›n belirginleflti¤i görülmektedir. Dayan›kl› tüketim mallar›nda d›fl ticaret fazlas›
1996-2001 döneminde y›ll›k ortalama 840 milyon dolar iken, 2002-2003 döneminde y›ll›k 3 milyar dolar, son dört y›lda ise y›ll›k 5 milyar dolar civar›na yükselmifltir.
Tablo.54- Dayan›kl› tüketim mallar› d›fl ticareti (BEC s›n›fland›rmas›)
Kaynak: TÜ‹K
(Bin Adet) 1996 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Üretim 3,509 4,549 5,179 4,836 6,659 8,718 11,643 12,363 15,398 16,197
‹thalat 257 709 799 389 338 360 440 426 696 641
‹ç Sat›fllar 2,845 3,359 3,913 2,417 2,533 3,076 5,054 5,189 5,453 5,154
‹hracat 883 1,764 2,001 2,829 4,384 6,013 7,211 7,788 10,353 11,437
‹hracat / ‹ç sat›fllar, % 31,0 52,5 51,1 117,0 173,1 195,5 142,7 150,1 189,9 221,9
‹hracat / T. Arz, % 23,4 33,5 33,5 54,1 62,7 66,2 59,7 60,9 64,3 67,9
‹thalat / Üretim, % 7,3 15,6 15,4 8,0 5,1 4,1 3,8 3,4 4,5 4,0
1996 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
‹thalat 619 807 1,126 632 687 917 1,440 1,839 2,297 3,032
‹hracat 951 1,747 2,057 2,195 3,275 4,351 6,003 6,906 7,583 8,546
D›fl ticaret dengesi 332 940 931 1,564 2,588 3,433 4,563 5,067 5,286 5,514 Dayan›kl› tüketim mallar› (Milyon $)
Kriz sonras› dönem, gerek göreli fiyat yap›lar›n›n önemli ölçüde farkl›laflt›¤› ve ge-rekse beyaz eflya sektöründe yap›sal olarak üretim ve pazarlama stratejilerinin de¤ifl-ti¤i bir dönem olmufltur. Ayr›ca, 2001 krizi ile birlikte yurtiçinde sat›n alma gücünün önemli ölçüde azalmas›, yerli firmalar› d›fl pazarlara yöneltmifltir. Bu nedenle, yerli beyaz eflya üreticisi firmalar bu dönemde global ölçekte firma ve markalar› sat›n al-m›fllar, uluslararas› üretim ve pazarlama a¤›n› gelifltirmifller, bu sayede ürün yelpaze-sini önemli ölçüde geniflletmifller ve uluslararas› bir oyuncu haline gelmifllerdir19.
Kutu.2 - Üretimin ithalat ve ihracat ba¤›ml›l›¤›
‹MKB’de ifllem gören 170 civar›nda halka aç›k imalat sanayi flirketlerinin maliyet ve sat›fl yap›s› üzerin-den üretim yap›lar› analiz edildi¤inde, d›fl ticarete ba¤›ml›l›k aç›s›ndan otomotiv, beyaz eflya ve teks-til&giyim sektörlerinin imalat sanayi geneline göre farkl› özellikler tafl›d›¤› göze çarpmaktad›r.
Üretimin ithalat ve ihracat ba¤›ml›l›¤›na mikro verilerle bak›fl
Üretim maliyetleri içinde ithalat pay›, ithalat/üretim oran› ve ithalat/toplam arz oranlar› dikkate
al›nd›-¤›nda otomotiv ve beyaz eflya sektörlerinde ithalat ba¤›ml›l›¤›n›n, imalat sanayiinin geneli ve tekstil&gi-yim sektörüne göre daha yüksek oldu¤u görülmektedir. Buna karfl›l›k, otomotiv, beyaz eflya ve teks-til&giyim sektörleri büyük ölçüde ihracata dayal› bir üretim modeli sergilemektedir. Her üç sektörde de ihracat ba¤›ml›l›¤› genel imalat sanayiine oranla daha yüksektir. Tekstil&giyim sektörü, ihracat ba¤›ml›-l›¤›n›n en yüksek, ithalat ba¤›ml›ba¤›ml›-l›¤›n›n ise en düflük oldu¤u sektördür..
19 Türk firmalar›n›n global oyuncu olmalar›na örnek olarak Arçelik örne¤i verilebilir. 2000 sonras›nda Arçelik’in geçirdi¤i evreler flöyle özetlenebilir:
Arçelik-LG klima üretimine bafllanmas› (2000); ‹zmir elektrikli süpürge ve Topkap› motor pompa iflletmelerinin birlefltirmesi (2001); Beko markal› ürün-lerin yurtiçinde pazarlama ve sat›fl faaliyetürün-lerinin üstlenilmesi (2001); Alman beyaz eflya flirketi Blomberg’in bünyeye kat›lmas› (2002); Avusturya beyaz eflya flirketi Elektra Bregenz ve markalar› Elektra Bregenz ve Triola’n›n sat›n al›nmas›(2002); ‹ngiliz beyaz eflya markas› Leisure ve Flavel’in bünyeye kat›lmas›(2002); Romanya’daki beyaz eflya flirketi Arctic’in sat›n al›nmas› (2002); Rusya’da yat›r›m karar›n›n al›nmas› (2004); Dijital Yaflam Projesinin tan›t›lmas› (2002); Ak›ll› ürünlerin sat›fl›na bafllanmas› (2003); ‹lk yerli çamafl›r kurutma makinesinin üretilmesi (2005); Rusya ‘da üre-time bafllanmas›(2006); Beko Elektronik Afi’deki ortakl›k pay›n›n yüzde 22’den yüzde 72’ye ç›kar›lmas› (2006); 200 bin çamafl›r makinesi üretim kap-asitesine sahip Çin ‘deki Casa-Shinco flirketinin sat›n al›nmas›(2007). Arçelik deneyimine benzer deneyimlerin di¤er beyaz eflya ve otomotiv firmalar›
için de geçerli oldu¤unu ifade etmek gerekmektedir.
(2002-2005 dönemi ortalamalar›, Beyaz eflya Otomotiv Tekstil& giyim Toplam
Yüzde) sanayi sanayi sanayi imalat sanayi
‹thalat›n maliyetler içindeki pay› 55,9 55,0 41,0 52,2
‹thalat / Üretim oran› 32,4 45,7 26,4 27,3
‹thalat / Toplam arz oran› 24,4 31,3 20,9 21,4
‹hracat›n sat›fllar içindeki pay› 49,6 45,4 66,3 46,3
‹hracat / Üretim oran› 41,2 42,6 49,9 27,7
‹hracat / Toplam arz oran› 31,2 29,3 39,4 21,8
‹hracat / ‹thalat oran› 128,0 94,0 187,0 102,0
Kriz sonras› dönemde yerel ve global ölçekteki geliflmelerin bileflkesi nihai etkile-rini Türkiye’nin üretim modeli ve d›fl ticaret yap›s›nda göstermektedir. Kur baflta ol-mak üzere göreli fiyatlardaki farkl›laflmalar, büyük ölçekli flirketlerimizin global ak-törler haline gelmesi, devir-birleflmeler-sat›n almalar nedeniyle ölçek ekonomisinde yaflanan geliflmeler, Asya-Pasifik bölgesindeki ülkelerin tetikledi¤i yeni rekabet orta-m›na uyum çabalar› bu model ve yap›y› flekillendirmektedir. Düflen enflasyon ortam›
ile gerileyen reel faizlerin tetikledi¤i tüketici kredileri art›fl› ile yerel paradaki de¤er-lenme bu yeni yap›n›n oluflum ve geliflimini h›zland›rmaktad›r. Sonuç olarak, üretim modeli ve d›fl ticaret yap›s›ndaki geliflme sadece konjonktürel ya da sadece yap›sal nedenlerden de¤il, ikisinin bilefliminden oluflan bir geliflim trendi göstermektedir.