Dao Jia: Taoizm

Konfüçyüs’ün törenler konusunda öğretmeni olduğu düşünülen Lao Zı78, Chu devletinin bir yerlisidir (Fung,2019:127). Zhou hanedanlığında kütüphanede “arşiv

memuru” olarak görev yaptığı ve siyasetteki çöküntüyü fark ettiğinde ise emekliye

ayrılmıştır (CRI, http://turkish.cri.cn/chinaabc/chapter17/chapter170205.htm , 2019 ve Wen, 2014:50). Görevden ayrılıp şehri terk ettiği sırada sınır bekçisi onu sınırda bekletmiş ve felsefesini aktarmasını istemiş. Bunun üzerine Lao Zı da, Taocu bir klasik

78 Lao Zi “Yaşlı Üstat” anlamına gelen bir isimdir (Fung,2019:127). Adı Er, soyadının Lİ olduğu aktarılır (CRI, agis, 2019).

61

olan kendi adı ile de bilinen iki ciltlik “Dao De Jing” kitabını yazmış, sonrasında ise bir öküz sırtında sınırı geçerek kayıplara karıştığı anlatılır (CRI, agis, 2019 ve Wen, 2014:51). Çin’in önemli kültür miraslarından biri olan Lao Zı’nın “Dao De Jing” kitabında 5 binden fazla Çin karakteri yer alır (CRI, agis, 2019). Çince literatürden en çok tercüme edilen bu kitap Eberhard’a göre, metin olarak oldukça basit ve kasıtlı olarak çeşitli anlamlar içeren bir kitaptır (Eberhard, 2007: 50). Dao De Jing'de İlkbahar ve Sonbahar Dönemi’ndeki karmaşayı yatıştırmayı amaçlayan Lao Zi’nın siyaset felsefesi de devleti yönetenlere yöneliktir79 (Wen, 2014:55). Eberhard’ın aktardığına göre, ölümünden yaklaşık 500 yıl sonra MS 2. yüzyıldan itibaren Lao Zı hakkında çeşitli hikâyeler anlatılır. Uzak Batı'ya daha sonra da Türkistan’a gittiği, başka kaynaklarda ise Hindistan’a veya Sogdtyana’ya giderek ve Buda’nın hocası ya da atası olduğu anlatılır ancak Eberhard’a göre hiçbiri tarihi gerçek değildir (Eberhard, 2007: 49).

Konfüçyüsçülükte devlet yöneticilerinin ve bireylerin takip etmesi gereken “yol” olan “dao”, Taocu80 düşünce ekolünde her doğal şeyin tözünü içeren bir ideadır (Harré, 2003:114). Bu idea tanımlanamaz “belirsizin belirsizi”dir ya da Lao Zı’nın ifadesi ile “Kelimelere dökülen yol (dao) aslında yol değildir.” (Wen, 2014:53). Dao, şekillerin ve özelliklerin ötesinde adlandırılamayan bir kavramdır (Fung,2019:129). Ancak sezgiler yolu ile ulaşılabilen Dao kavramını Lao Zı hiçbir zaman açıklamamıştır (Anıl ve Özbek, 2007:60).

Lao Zı'ya göre var olmaya başlayan her şey, evrensel Tao'dan“te” olarak isimlendirilen bir şey alır. Ahlaki ve ahlaki olmayan anlamında “erdem” ya da “güç” anlamındaki bu kavramı takip eden bir hayat iyi ve kötünün ötesindedir (Fung,2019:136). Eberhard’a göre tabiatın ilerlediği “dao”ya karşılık her insanın içinde “te” gücü vardır (Eberhard, 1944: 271). Fung Yulan’ın Dao De Jing Bölüm 38’den aktardığına göre Lao Zı; “Tao kaybolduğunda, Te ortaya çıkar. Te kaybolduğunda,

79 Tez çalışmamızda düşünce okullarını incelerken siyaset felsefesi ile sınırlı kalmaya özen gösterdik ve bu bölümde Taocu dine yer vermedik. Fung Yulan’a göre Daocu düşünce okulunun felsefesi ile Daocu dinin öğretileri farklı ve zıttır. Bu konuda Fung Yulan, Dao düşünce okulunda insanın tabiatın akış yönü olarak ölümün takip eden hayatı soğukkanlı bir şekilde takip etmesi gerekirken Daocu dinde ise tabiata karşı çalışarak ölümden nasıl kaçınılacağı ilke ve tekniği içeren bir öğreti olduğu örneğini verir.

80 Okay, Çince kelimelerin sonuna “–izm, -ist, -cu” gibi ekler ile kullanmanın doğruluğunu tartışmalı bulur. Taoizm şeklindeki ifadenin yanlış olduğunun altını çizer, bunun yerine Dao Jia şeklinde Dao Düşünce Ekolü şeklinde çevirilmesinin doğru olduğunu yazmıştır.

62

insanseverlik ortaya çıkar. Doğruluk kaybolduğunda, törenler ortaya çıkar. Törenler, sadakatin ve iyi inancın bozulması ve bu dünyadaki düzensizliğin başlangıcıdır.”

demiştir ve bu ifadede apaçık bir şekilde Taoculuk ve Konfüçyüsçülük arasındaki zıtlığı görmemiz mümkündür (Fung,2019:136).

Türkçeye eylemsizlik olarak çevrilen “wu wei” ilkesi Dao düşünce ekolünün temelini oluşturur. Eylemsizlik ilkesine göre aydınlar doğaya çekilerek kendilerini bilime vermeli ve yönetimde görev almamalıdır. Ancak bu şekilde doğanın içinde çatışma ve kargaşalardan uzak huzurlu bir yaşam sürmek mümkündür (Okay, 2017:20 ; Kalkır, 2007:294). Paradoksal gibi gözüken wu-wei ilkesi ile ilgili olarak Lao Zı;

“hareketsizlik uygulamaları ve sonuç olarak uygun bir şekilde yönetilmiş olan hiçbir şey yoktur” der. Harré’ye göre, kurulmuş ve doğruluğu olan devam eden olgulara

müdahale edilmemesi yönünde “eğer kırılmamışsa tamir etme”uyarısı olarak ve Tao sürekli değişim halinde olduğundan dolayı “kendi hallerine bırakmak” mantıklıdır (Harré, 2003:118). Fung Yulan’a göre wu wei ilkesi aynı zamanda, keyfi ve yüzeysel olmayan eylemde bulunma anlamındadır (Fung,2019:135). Öylece oturup hiçbir şey yapmama anlamına gelmez wu wei ilkesi, başkalarının işine karışmama ve kendiliğinden Tao'nun kaynağından akıp gittikleri sürece kendi işine bile karışmama anlamına gelir (Suzuki, 2012:98). Bu ilkeye göre eylemler, asla abartılmadan zorunlu ve doğal olanlarla sınırlanmalıdır (Fung,2019:136). Wu wei’nin sonraki filozoflarca yapılan yorumunda ise hükümdar tüm sorumluluklardan kurtulmak için doğru memurlar seçerek, hükümdarlığının keyfini sürmeliydi, memurlar ise etkin ve çalışkan bir şekilde görevlerini yapmaları gerekirdi (Eberhard, 2000:214).

Suzuki’ye göre bir tür laissez faire81 siyaseti olarak görebileceğimiz wu wei kuramının devlet yönetimindeki hali insanların serbest olmasını, yapay törenlerle ve gereksiz kanunlarla boğulmaması gerektiği ve mümkün olduğunca insanların kendi halime bırakılmasını gerektiren siyesettir (Suzuki, 2012:104). Dünyadaki acıların ve kederin kaynağı bir şeyin yapılmamış olması değil çok şeyin yapılmış olmasıdır. Yönetmesi gereken ve yönetebilen kimseler sadece bilgelerdir, onlar da bir şey yapmayarak daha çok bozmayarak yönetir (Fung,2019:137). Eberhard’a göre, Lao

81 İlktisadi düşünce ekollerinden servetin kaynağı olarak tarımsal üretimin görüldüğü ve devletin de tek vergi koyup toprak sahiplerinden vergi alınması gerektiğini savunan Fizyokratlar tarafından ilk kez dile getirilen bu ifade “bırakınız yapsınlar” şeklinde tercüme edilir.

63

Zı'nin felsefesi, hayata küsen insanların ya da yaşlı memurların yani Konfüçyanistlerin felsefesidir (Eberhard, 1944: 271). Lao Zı’nın takipçileri yönetimde görev almak yerine doğada yaşayarak sebze yetiştirmeyi ve balık avlamayı tercih eden insanlardır (Harré, 2003:117). Suzuki’nin aktardığına göre bazı Sinologlar, Konfüçyüs’ün ve Lao Zı’nın felsefelerindeki zıtlığını; sert, çalışkan, düzen seven Kuzeyli tipini Konfüçyüs'ün ve tasasız, hayalperest, düşüncesiz ve çoğunlukla tembel Güneyli tipinini ise Lao Zı'nın temsil ettiği şeklinde iklim ile ilişkilendirmişlerdir. Sert iklim ve soğuk havanın baskısıyla mücedele eden kuzeyliler için “kendi haline bırakma” siyaseti felaket ile sonuçlanabilirdi, güneyliler için tabiat karşı koymadan ve karışmadan da hayatın tadını zahmetsiz meşakkatsiz çıkarabilecek kadar güzeldi (Suzuki, 2012:106).

Dao ekolünde ideal olan yönetim şekli küçük ve az nüfuslu bir ülkede hükümdarın gelişmeleri izleyerek hiçbir şeye karışmadığı durumdur (Okay, 2017:20). Pasif ve tutucu bir ideal olarak komşu ülkeler ile ilişki kurulmaz, devlet silahlara sahip olsa da kullanmaz (CRI, agis, 2019). Devleti yönetmenin ideal yolu Lao Zı'ya göre halkın çok şeyi bilmediği, yapılanlardan bihaber olduğu ve güvende olduklarına inanmalarıdır (Wen, 2014:56). Halk çok şey biliyorsa iyi yönetilemiyor demektir (Störig,1994:149). Bilge, halkının karınını doyurarak, kemiklerini güçlendirerek ve zihinlerini boşaltarak yönetir (Fung,2019:138). Taoizm’in siyaset teorisinin özü, hükümetten uzak kalmanın meşrulaştırmasıdır (Sayın, 2013:226). Okay’a göre Çin’de savaş ve huzursuzluğun olduğu dönemlerde Dao ekolü ön plana çıkarken barış ve huzurun hakim olduğu dönemlerde Ru ekolü ön planda olmuştur (Okay, 2017 :20). Sayın’a göre Dao düşünce ekolü, günümüz Çin siyaset geleneğinin oluşmasında önemli bir yeri vardır (Sayın, 2013:226).