Danıştay

1.6.3.1. Danıştay’ın kuruluşu ve oluşumu

Danıştay, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş Yüksek İdare Mahkemesi, danışma ve inceleme merciidir (DK, md.1). Vergi yargılamasını da içeren idari yargı düzeninde en üst düzey yargı organı olan Danıştay, bir yandan idari uyuşmazlıklarla ilgili en üst düzey yargı yeri iken, diğer yandan belirli idari görevleri de olan bir kurumdur (İYUK, md.46). Danıştay, Şurayı Devlet adıyla 1868 yılında Padişah Abdülaziz döneminde kurulmuştur. İmparatorluk döneminde 54 yıl görev yapan

32

Danıştay’ın faaliyeti, 4 Kasım 1922 tarihinde İstanbul’daki bütün merkez kuruluşlarının TBMM Hükümetinin idaresine geçtiği sırada sona ermiş, Cumhuriyet devrinde 669 sayılı Kanunla Danıştay yeniden kurulup, 6 Temmuz 1927 tarihinde çalışmaya başlamıştır.¹¹³ Anayasa’da öngörülen Yüksek Mahkemelerden biri olan Danıştay, Anayasanın 155.

maddesine göre, yürütme organına yardımcı bir inceleme, danışma ve karar organı olmanın yanı sıra, yönetimin yargı yoluyla denetlenmesinde etkin ve önemli görev yapan bir yargı kuruluşudur. Yönetimin yargı yoluyla denetlenmesi görevini, idare ve vergi mahkemeleriyle birlikte, Danıştay’ın dava daireleri yürütmektedir.

Günümüzde Danıştay, 1982 yılında yürürlüğe giren 2575 sayılı Danıştay Kanunu’na göre örgütlenmiştir. 2575 sayılı Kanuna göre;

Danıştay; on beşi dava, ikisi idari daire olmak üzere on yedi daireden oluşmaktadır. Heyetler bir başkan ve dört üyenin katılmasıyla toplanmakta ve kararlar, salt çoğunluk ile verilmektedir. Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf idari yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından Cumhurbaşkanı; tarafından seçilmektedir

(DK, md.13).

Danıştay’ın karar organları şunlardır (DK, md.5):

Daireler ( on beşi dava, ikisi idari daire olmak üzere on yedi daire), Danıştay Genel Kurulu,

İdari İşler Kurulu,

İdari Dava Daireleri Kurulu, Vergi Dava Daireleri Kurulu, İçtihatları Birleştirme Kurulu, Başkanlar Kurulu,

Başkanlık Kurulu, Yüksek Disiplin Kurulu, Disiplin Kurulu.

1.6.3.2. Danıştay’ın görevleri

Danıştay’ın biri yargısal, diğeri idari olmak üzere iki ayrı görevi bulunmaktadır.¹¹⁴ Anayasal statüde olan Danıştay’ın görevleri Anayasanın 155. maddesinde ve 2575 sayılı

113http://www.danistay.gov.tr/kurumsal-12-danistay-tarihcesi.html (Erişim tarihi: 02.11.2015).

114 K. Gözler (2010). İdare hukuku dersleri. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, s.151.

33

Danıştay Kanununda düzenlenmiştir. Danıştay’ın, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii olması, kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakması ve idari uyuşmazlıkları çözmesi, yargısal görevlerindendir. Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları hakkında görüş bildirmesi, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmesi, tüzük tasarılarını incelemesi de idari görevlerindendir. Aşağıda Danıştay’ın yargısal görevlerine yer verilmektedir.

1.6.3.2.1. Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak görevleri

Danıştay kanunun 24. maddesinde, ilk derece mahkemesi olarak Danıştay'da görülecek davalar şu şekilde belirtilmiştir:

 Bakanlar Kurulu kararlarına,

 Başbakanlık, bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının müsteşarlarıyla ilgili müşterek kararnamelere,

 Bakanlıklar ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere,

 Danıştay İdari Dairesince veya İdari İşler Kurulunca verilen kararlar üzerine uygulanan eylem ve işlemlere,

 Birden çok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanına giren işlere,

 Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ile bu Kurulun görev alanı ile ilgili Danıştay Başkanlığı işlemlerine,

karşı açılacak iptal ve tam yargı davaları ile tahkim yolu öngörülmeyen kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan idari davaları karara bağlamak.

Ayrıca Danıştay, belediyeler ile il özel idarelerinin seçimle gelen organlarının organlık sıfatlarını kaybetmeleri hakkındaki istemleri inceleyip karara bağlamaktadır.

1.6.3.2.2. Danıştay’ın vergi uyuşmazlıklarıyla ilgili görevleri

Danıştay kanununun 23. maddesine göre; “Danıştay, İdare Mahkemeleri ile vergi mahkemelerinden verilen kararlar ve ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da görülen davalarla ilgili kararlara karşı temyiz istemlerini inceler ve karara bağlar.” 28 Haziran 2014 tarihinde bazı kanunlarda değişiklik yapılmasını öngören 6545 sayılı kanundan önce Danıştay, vergi uyuşmazlıklarıyla ilgili olarak, vergi mahkemelerince kurul halinde

34

verilen kararlara temyiz mercii olarak bakmaktaydı. Ancak 6545 sayılı kanunla birlikte idari yargılama usulünde istinaf yargılama sistemine geçilerek, bölge idare mahkemeleri istinaf mercii olarak yapılandırılmıştır.¹¹⁵ Yeni düzenleme ile üç dereceli yargılama esasını içeren yeni bir sisteme geçilerek, vergi uyuşmazlıklarında ilk derece yargılama mercii olan vergi mahkemelerinin kararlarına doğrudan temyiz başvurusu kaldırılmış olup önce bölge idare mahkemelerine başvurulması, belli bir miktarı aşan davalarda Danıştay’a temyiz edileceği hükme bağlanmıştır.¹¹⁶ Bunun dışında Danıştay, vergilerle ilgili genel nitelikteki düzenleyici işlemler aleyhine açılacak iptal davalarına ve bazı özel vergi kanunları gereğince (VUK, mükerrer madde 49/a)¹¹⁷ açılacak davalara ilk derece mahkemesi olarak bakmaktadır.¹¹⁸

1.6.3.3. Danıştay dava dairelerinin görevleri

Danıştay dava dairelerinden Üçüncü, Dördüncü, Yedinci ve Dokuzuncu daireler vergi dava dairesi; diğer dava daireleri ise idari dava dairesi olarak görev yapmaktadır (DK, md.27). Danıştay Başkanlık Kurulu’nca (2575 sayılı Danıştay Kanunu’na 02/12/2014 tarihli ve 6572 sayılı Kanunun 20. maddesiyle eklenen geçici 26. maddenin 3. fıkrası gereğince) Danıştay dava daireleri arasındaki işbölümü şu şekilde belirlenmiştir:¹¹⁹

Üçüncü Daire:

 Özel Tüketim Vergisi’ne (ithalde alınan Özel Tüketim Vergisi hariç) ilişkin davalar ile temyiz başvurularını,

 Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi ile ilgili olarak Adana, Antalya, Aydın, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Malatya, Manisa, Sakarya, Samsun, Trabzon, Van ve Zonguldak Bölge İdare Mahkemeleri’nin yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını,

115 Y. Ayyıldız (2015). Türk vergi yargısı, iş yükü ve etkinliği. Ankara: Seçkin Yayıncılık, s.145.

116 Ayyıldız, 2015, a.g.k., 145-146.

117 Bkz. Vergi Usul Kanunu mükerrer madde 49/a: Maliye ve Bayındırlık ve İskân Bakanlıkları 1319 sayılı Emlâk Vergisi Kanununun 29. maddesi hükmü ile aynı Kanunun 31. maddesi uyarınca hazırlanan tüzük hükümlerine göre bina metrekare normal inşaat maliyet bedellerini, uygulanacağı yıldan dört ay önce müştereken tespit ve Resmî Gazete ile ilân eder. Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği bu bedellere karşı Resmî Gazete ile ilânını izleyen on beş gün içinde Danıştay’da dava açabilir.

118 Kızılot ve Kızılot, 2009, a.g.k., 301.

119 http://www.danistay.gov.tr/kurumsal-5-dairelerin-is-bolumu.html (Erişim Tarihi: 03.11.2015).

35

 Katma Değer Vergisi (ithalde alınan katma değer vergileri hariç) ile ilgili olarak Adana, Antalya, Aydın, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Kayseri, Konya, Malatya, Manisa, Samsun, Trabzon, Van ve Zonguldak Bölge İdare Mahkemeleri’nin yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını,

 Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlere ilişkin olup diğer vergi dava dairelerinin görevleri dışında kalan işleri, çözümlemektedir.

Dördüncü Daire:

 Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ve Katma Değer Vergisi’ne ilişkin Bakanlar Kurulu kararları ile düzenleyici diğer işlemlere karşı açılan davaları,

 Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi ile ilgili olarak Ankara, Denizli, Edirne, Eskişehir, İstanbul, Kırıkkale, Ordu ve Sivas Bölge İdare Mahkemeleri’nin yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını,

 Katma Değer Vergisi (ithalde alınan katma değer vergileri hariç) ile ilgili olarak Ankara, Denizli, Edirne, Eskişehir, Kırıkkale, Ordu ve Sivas Bölge İdare Mahkemeleri yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını, çözümlemektedir.

Yedinci Daire:

 Gümrük Vergisi ve Gider Vergisi ile ithale ilişkin vergiler, Motorlu Taşıtlar Vergisi ve Veraset ve İntikal Vergisi’ne ilişkin davalar ile temyiz başvurularını çözümlemektedir.

Dokuzuncu Daire:

 Damga Vergisi’ne, Emlak Vergisi’ne; köy, belediye ve özel idare vergi, resim, harç ve payları ile bunların diğer gelirlerine ve bunlara ait tarifelere, Harçlar Kanunu’na ilişkin davalar ile temyiz başvurularını,

 Katma Değer Vergisi (ithalde alınan katma değer vergileri hariç) ile ilgili olarak Bursa, İstanbul, İzmir ve Sakarya Bölge İdare Mahkemelerinin yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını, çözümlemektedir.

36

1.6.3.4. Danıştay vergi dava daireleri kurulunun görevleri

VDDK, vergi dava dairelerinin başkanları ile her vergi dava dairesinden iki yıl için Başkanlık Kurulu tarafından görevlendirilen üç asıl ve üç yedek üyeden oluşur. VDDK için Toplantı ve görüşme yeter sayısı on üçtür (DK, md.13). VDDK, vergi mahkemelerinin ısrar kararları ile Danıştay Kanunun 24. maddesi gereğince vergi konusunda bakanlıkların düzenleyici işlemler ile Maliye Bakanlığı’nca gerçekleştirilen genel düzenleyici işlemlere karşı açılan davaların karara bağlanması ve Danıştay dava dairelerinin ilk derece mahkemesi sıfatıyla baktıkları davaların temyiz mercii olarak görev yapmaktadır.¹²⁰

1.6.3.5. Danıştay içtihatları birleştirme kurulunun görevleri

İçtihatları Birleştirme Kurulu, “Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri, dava daireleri başkanları ve üyelerinden oluşur. Toplanma ve görüşme yetersayısı en az otuz birdir (DK, md.18).

İçtihatları birleştirme kurulu, dava dairelerinin veya idari ve vergi dava daireleri kurullarının kendi kararları veya ayrı ayrı verdikleri kararlar arasında aykırılık veya uyuşmazlık görüldüğü ya da birleştirilmiş içtihatların değiştirilmesi gerekli görüldüğü takdirde, Danıştay Başkanının havalesi üzerine, Başsavcının düşüncesi alındıktan sonra işi inceler ve lüzumlu görürse, içtihadın birleştirilmesi veya değiştirilmesi hakkında karar verir (DK, md.39).

Kurulun, içtihatların birleştirilmesi veya değiştirilmesi hakkındaki kararlarına, Danıştay daire ve kurulları ile idari mahkemeler ve idare uymak zorundadır (DK, md.40).