Danışma, Tavsiyeleri İzleme

156

Bu konuda kurum özgürlükten yoksun olanları habersiz ziyaret ederek izleyebilmeli, işkence ve kötü muamele şikâyetlerini alabilmeli, soruşturmalara zorla getirtebilmeli, parlamentoya özel ve yıllık raporlar sunmalıdır. Ayrıca ihlal vakalarında tıbbi muayene sisteminin güçlendirilmesi, gözaltı yerlerindeki şartların iyileştirilmesi, ilgili uluslararası ve özgürlüğünden yoksun kalanların mekânlarını ziyaret etmek için yetki verilmiş diğer ulusal mekanizmaların oluşturulması ve desteklenmesi önem arz etmektedir. Bu konuda güvenlik personeli ve uygulayıcılar ve halkın eğitimine ve farkındalık yaratmaya yönelik kampanyalar yürütülmelidir.

157

sunma görevini yerine getirmesidir.³⁸⁴ Ulusal kurumların idareye uygulamalarda uyumla ilgili görüş ve tavsiyelerde bulunması, kurumun uygulamalardaki verimliliğine etkisi nedeniyle diğer tüm görevleriyle direk bağlantılıdır.

Kurumlar; idarenin muhatabı olarak hükümetlere, insan haklarına ilişkin sorunlarda danışmanlık yapmakta, yasa tasarılarını incelemekte ya da yeni yasal düzenlemelere olan ihtiyacı ortaya koymakta, kamu idarelerinin talebi üzerine de alanları ile ilgili olarak rapor hazırlamakta ve incelemelerde bulunmaktadır.³⁸⁵ Hükümet, UIHK’nin sunduğu genel bulgular, sonuçlar ve tavsiyelerle ilgili olarak makul süre içerisinde karşılık verme yükümlülüğünü üstlenmeli ve hükümetin yanıtları kamuoyuna duyurulmalıdır.³⁸⁶ Bu amaçla ilgili hükümet birimleri, daha genelde de parlamentoyla temasa geçerek aktif işbirliği yapmak önem taşımaktadır Ulusal kurumlar, temel insan haklarını koruma amacıyla, gerekiyorsa, yeni idari önlemler alınması veya mevcut önlemlerin değiştirilmesi veya tamamen yeni düzenlemeler yapılmasını önerebilmektedir.³⁸⁷

Ulusal kurumlar tavsiye, görüş ve önerilerine esas olmak üzere, insan hakları sorunlarıyla ilgili olarak ulusal düzeyde geniş çaplı araştırmalar yapma yetkisine sahip olmalı, her türlü bilgiye ulaşabilmeli ve inceleme sırasında mağdurların endişelerine cevap vermelidirler. Bireysel iddiaları ele almak kadar hatta daha da önemlisi, geniş ve sistematik ihlalleri belirleyerek bunun temel nedenleriyle

384 S. Cardenas, s.13.

385 A. Müller, 2007, s.33,34.

386 Amnesty International Recommendations NHRI, 2001, s.18.

387 K. Altıparmak, 2010, s.30-31.

158

uğraşmak ve raporlarında bu ihlallerin devamına imkân tanıyan etmenlerin derin ve eleştirel bir analizini sunmak, gereken reformlara yönelik öneriler oluşturmaktır.³⁸⁸

Kurumların önerileri doğal olarak bağlayıcı nitelikte olmamakla birlikte, bu, tavsiye ve görüşlerin hesaba katılmaması gerektiği anlamına gelmez. Kimi zaman idareler düzenlenmiş olan prosedürü tamamlamak için görüş isteyebilirler, bu hallerde bile kurumun, tavsiyelerini takip ederek ve ısrarla gündemde tutarak siyasi iradeyi etkilemesi ve sonuç alma konusunda araçlar geliştirmesi yerinde olacaktır.

Tüm UİHK’ler için ana işlevlerden biri olmasına karşın, Danışma Komiteleri bu yapı için en uygun kurumlardır. Danışma Komiteleri, tavsiyeler sağlarken insan hakları meseleleri üzerine çalışmalar sürdürerek, insan hakları sorunlarında devlete yardım etme konusuna yoğunlaşmaktadırlar.³⁸⁹ Ulusal kurumlar aracılığıyla devlet ve sivil toplum arasında sorunlar paylaşılmakta, kurum, tarafların birbirlerini anlamak için ortak bir zemin oluşturmaktadır.

OHCHR anketinde katılımcı ülkelerdeki kurumlardan %66’sinde devlet birimlerinin, rapor ya da tavsiyeler cevap verme zorunluluğu düzenlemesi bulunmaktadır. Kurumların %67’si, kararlarını, raporlarını, çalışmalarını ya da tavsiyelerini takip etmek için mekanizmalar geliştirmiştir. Buna rağmen kurumların sadece %29’u devlet organlarına ilettiği tavsiyelerin yüksek derecede ciddiye alındığını ifade etmiştir. Kurumların ifade ettiği tavsiyeleri takip etmede karşılaşılan zorluklar genel olarak işbirliği ve koordinasyon eksikliği, siyasi irade eksikliği,

388 Amnesty International Recommendations NHRI, 2001, s.11-14.

389 S. Dam, 2007, s.5-6.

159

savsaklama durumunda yaptırımlar ve benzer tedbirlerle takip etmede kurumların yetersizliği ve kurumun takip etmede sınırlı iç kapasitesidir.³⁹⁰

Türkiye örneğinde İHDK Yönetmeliği’nin hazırlanmasında Paris İlkelerinden de esinlenildiği anlaşılmakla birlikte; yetki ve görevler, örgütlenme ve işleyiş biçimi bakımından kurul için, orada öngörülene göre daha dar ve sınırlı bir statü öngörülmüştür. Buna karşın, Kurul, baştan itibaren danışma işlevine büyük önem vermiştir. OHCHR anket verilerinden de görülebilen düşük olan tavsiyeleri ciddiye alma oranı Türkiye örneği için yok denecek kadar azdır. Buna rağmen İHDK, kendiliğinden kimi sorunları gündemine alarak, somut ve yapıcı önerilerde bulunmuştur. Ulusal ölçekte görev yapan İHDK, göreve başladığı tarihten itibaren danışma işlevi’ni yerine getirmeye çalışmış; fakat daha çok resmi birimlerden kaynaklanan nedenlerle, işlevini yerine getirememiştir.

İnsan hakları alanında kendisinden görüş sorulmayan İHDK, yönetmeliğinin 5. maddesi gereğince kendiliğinden kimi sorunları, 9 Haziran günlü toplantısında 6.

Uyum Paketi Yasa Tasarısı gibi, gündemine alarak, somut ve yapıcı önerilerde bulunmuştur. İHDK’dan görüş sorulması yönündeki beklentisi, üyelerin ortak eğilimi olarak yetkili makamlara iletilmiş; bu yöndeki beklenti, iletişim araçlarıyla da kamuoyuna duyurulmuştur. İHDK’nin kendisine danışılması ölçüsünde işlevsel kılınabileceği çeşitli vesilelerle vurgulanmıştır.³⁹¹

Kopenhag Siyasi Kriterleri ve Ulusal Programla ilgili olarak, AB’ye uyum için hazırlanmakta olan 2. Ulusal Programının insan haklarına ilişkin bölümlerinin

390 OHCHR Survey on NHRİ, 2009, s.33-34.

391 İ.Ö. Kaboğlu, K. Akkurt, 2006, s.38-39.

160

hazırlanmasına İHDK’nin katkısı, programın içeriği ve meşruluğu bakımından önemli olmuştur. Bir yıllık dönem içerisinde, İHDK’dan sadece bir kez görüş sorulmuş; AB ilerleme Raporu konusuna ilişkin olarak raporlar, bakanlığa ulaştırılmıştır. İHDK Başkanlığı Reform İzleme Grubu (RİG) toplantılarına çağırılmış, Başkanlık Divanı’ndan bir ya da birden çok üye katkıda bulunmuştur.³⁹²

Kurul, insan hakları sorunlarına görüş ve öneri üreterek çözüm geliştirme işlevinin yanında, konumunu, yapı ve özgün özelliklerini insan hakları bürokrasisine karşı koruma ve geliştirme uğraşı içerisinde de bulunmuştur. Görüşlerini ve çözüm yollarını düzenli olarak ilgili makamlara iletmenin yanı sıra, Kurul, toplumu insan hakları sorunları konusunda bilgilendirme yolunu seçerek, rapor ve bildirilerini sorumlu makama sunduktan sonra kamuoyu ile paylaşmıştır. İHDK’ya sadece danışma işlevi öngörülmesine karşın danışma sürecinin idare tarafından işletilmemesi ve Kurul re’sen işlettiğinde de artık Kurul’un işleyemez hale gelmesi Türkiye örneğini farklı kılmaktadır.

TİHK tasarısına göre Kurum’un görevler arasında ‘insan hakları ile ilgili mevzuat taslakları, mevzuat, uygulamalar ve diğer hukukî konular hakkında ilgili kişi, kurum ve kuruluşlara veya kamuoyuna talep üzerine veya re’sen görüş bildirmek ve tavsiyelerde bulunmak’ işlevi düzenlenmiştir. Tavsiyenin düzenlendiği diğer görev ise ‘ insan hakları bilincinin yaygınlaştırılması için çalışmak; bu amaçla ilgili kişi, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak, görüş bildirmek ve tavsiyelerde bulunmak’ şeklindedir. Görüş bildirme konusu ise, ‘Devletin sunmakla yükümlü olduğu raporların hazırlanması sürecinde, görüş bildirmek’ şeklindedir.

392 İ.Ö. Kaboğlu, K. Akkurt, 2006, s.24-116.

161

Tasarı danışma ve tavsiye işlevi için bu hususların dışında düzenleme öngörmemiş olup, diğer hususlar yönetmeliğe bırakılmıştır. Kurum yaptığı tavsiye ve ilettiği görüşlerinin nasıl değerlendirildiği ile ilgili bir takip mekanizmasına sahip değildir.³⁹³ Tavsiye ve görüş bildirme konularında üyelerin yapısı önemlidir. Cevap verme zorunluluğu ve takip mekanizması ve savsaklama durumunda nelerin yapılacağı net ve ayrıntılı olarak düzenlenmemiştir. Bu işlevin söz konusu olduğu noktada çoğulcu temsilin sağlandığı çok üyeli ve uzmanların ağırlıkta olduğu bir yapının ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

Danışma, tavsiye ve bunları izleme konusunu değerlendirdiğimizde, Paris İlkeleri ‘kurumun insan haklarının geliştirilmesi ve korunması alanında, parlamentoya ve hükümete danışmanlık yaparak tavsiyelerde bulunmasını ve rapor hazırlamasını’ önermektedir. UİHK’ye doğal olarak tavsiyeleri için bağlayıcılık yetkisi verilmediği için, kurumların etkinliği hükümet organları ile iyi ilişkiler geliştirmelerine bağlıdır. İHDK danışma birimi olarak öngörülmesine rağmen, işleyiş biçimi bakımından dar ve sınırlı danışma statüsü öngörülmüştür. Tasarıda THİK için danışma işlevi öngörülmüş ancak sınırlı üye yapısıyla bu zor görünmektedir.

Bu konuda kurumun yaşayacağı zorluklar, kamu kurumlarının işbirliğinde isteksizliği, siyasi irade eksikliği, insan hakları kültürünün yeterince gelişmemiş olması ve takip etmede kurumun sınırlı iç kapasitesinden kaynaklanan yetersizlikler benzeridir. Kurum, tavsiye ve önerileri takip etme konusunda ayrı bir izleme birimi oluşturma, yıllık raporlarda özel bir bölüm açarak kamuoyuyla paylaşma, medya

393 K. Altıparmak, 2010, s.30-31.

162

aracılığıyla takip etme benzeri mekanizmalar geliştirebilir. Ancak öncelikli olarak uzmanların dâhil olduğu uygun üye sayısı sağlanmalıdır.