1. EĢit ĠĢlem Ġlkesine Aykırı Yönetim Kurulu Kararları
Anonim şirketlerin temel ilkelerinden biri olarak kabul edilen ve TTK m. 357’de düzenlenen eşit işlem ilkesi pay sahiplerinin eşit şartlarda eşit işleme tabi olacaklarının garantisi niteliğini taşımaktadır314. TTK m. 357’nin gerekçesinde eşit
işlem ilkesinin amacı, çoğunluğu elinde bulunduran tarafın anonim şirketin zorunlu organlarını keyfi yönetmesini engellemek ve esas sözleşme hükümlerinin yorumlanmasında adil bir tavır takınılmasını sağlamak şeklinde belirtilmiştir315
. Eşit işlem ilkesine aykırı bir yönetim kurulu kararından bahsedebilmemiz için pay sahibinin durumuna ilişkin bir yönetim kurulu kararının pay sahipleri arasında farklılık yaratmış olması ve farklılık yaratılan konu hususunda yönetim kurulunun takdir yetkisini keyfi olarak kullanmış olması gerekmektedir316. Söz konusu iki şartın bir arada olduğu yönetim kurulu kararları eşit işlem ilkesine aykırı olmaktadır ve bu şekilde alınan kararların butlanının mahkemeye tespit ettirilmesi gerekmektedir.
313
Akdağ Güney, s. 159; Sayın, s. 93; Yüce, s. 116.
314
Gürbüz, İ. N.: Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu Bakımında Eşit İşlem İlkesi (Danışman: Prof. Dr. Fatih Bilgili), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Kabul Yılı: 2019), s. 3; Yıldız, Ş.: Anonim Ortaklıkta Pay Sahipleri Açısından Eşit İşlem İlkesi, Ankara 2004, s. 26.
315 Akdağ Güney, N.: “Anonim Şirketlerde Eşitlik İlkesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
2014, C. XVIII, S. 3-4, s. 121; Pulaşlı (Şerh II), s. 1338; Nomer Ertan, N. F.: “Anonim Ortaklıkta Eşit
Davranma (Eşit İşlem) İlkesi”, Prof. Dr. Oğuz İmregün’e Armağan, İstanbul 1998, s. 472.
159
Eşit işlem ilkesine aykırı bir yönetim kurulu kararının varlığından söz edebilmek için kanun koyucunun eşit işlem ile neyi kastettiğinin anlaşılması gerekmektedir. Eşitlik mutlak ve nisbî olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Mutlak eşitliğin söz konusu olduğu hallerde konu ve/veya şartlar ne olursa olsun bütün pay sahiplerinin eşit muamele görmesi gerekmektedir317. Nisbî eşitliğin söz konusu
olduğu hallerde ise konu ve/veya şartlar göz önünde bulundurularak sonucun bütün pay sahipleri için eşit olmasının sağlanması gerekmektedir318
.
TTK’da genel olarak nisbî eşitlik geçerli olmakla birlikte mutlak eşitliğin söz konusu olduğu hükümler de mevcuttur. Örneğin pay sahibinin inceleme hakkı, bilgi alma hakkı, oy kullanma hakkı, sorumluluk davası açma hakkı vb. haklarında mutlak eşitlik ilkesi geçerlidir319
.
2. Anonim ġirketin Temel Yapısına Uymayan veya Sermayenin Korunması Ġlkesini Gözetmeyen Yönetim Kurulu Kararları
Anonim şirketin temel yapısına aykırı olan kararlardan kasıt TTK hükümlerinde açıkça belirtilmese de doktrinde konuya ilişkin görüşler bulunmaktadır. Buna göre anonim şirketin tanımına, organsal yapısına veya pay sahiplerinin hakları ve borçları düzenine uygun olmayan kararların anonim şirketin temel yapısına aykırı olduğu kabul edilmektedir320
.
317 Sayın, s. 101; Yüce, s. 143; Paslı, s. 125; Yıldız (Eşit İşlem), s. 33. 318 Sayın, s. 101; Yüce, s. 143; Paslı, s. 125; Yıldız (Eşit İşlem), s. 35. 319 Tekinalp, s. 274; Yıldız (Eşit İşlem), s. 76; Gürbüz, s. 30.
160
Anonim şirket sermayesinin korunması ilkesinin kapsamına anonim şirketin sadece sermayesinin mi yoksa tüm malvarlığının girdiği konusunda doktrinde farklı görüşler mevcuttur. Her ne kadar kanun koyucu TTK hükümlerini kaleme alırken özellikle sermayeyi korumayı amaçlamış321
olsa da doktrinde hâkim olan görüş ilkenin kapsamına anonim şirketin bütün malvarlığının dahil olduğunu kabul etmektedir322.
Sermayenin korunması ilkesine aykırı olarak itibari değerinin altında yeni pay ihraç edilmesine ilişkin genel kurula sunulan yönetim kurulu teklifi butlan yaptırımına tabidir323
. Yine yönetim kurulunun finansal tabloların ve faaliyet raporlarının incelenmeden kaldırılmasına karar vermesi de butlan ile maluldur324
. Ayrıca pay sahibi olmamasına rağmen yönetim kurulu üyelerine kâr payı avansı dağıtılmasına ilişkin yönetim kurulu kararlarının da butlan yaptırımına tabi olduğu kabul edilmektedir325.
TTK m. 379 ila 389 arasında düzenlenen şirketin kendi paylarını iktisap etme ve rehin alma yasağı, TTK m. 358 hükmü gereğince şirkete borçlanma yasağı gibi düzenlemeler anonim şirket sermayesinin korunmasına ilişkindir. Söz konusu yasaklara aykırı olarak alınan bir yönetim kurulu toplantısı kararı hem TTK m. 391/1-b bendinde düzenlenen sermayenin korunması ilkesine aykırı olması nedeniyle
321 TTK m. 391 gerekçesi. 322
Şehirali Çelik (Kırca/Manavgat), s. 130; Teoman, Ö.: “Türk Ticaret Kanunu Tasarısı‟nın Anonim
Ortaklık Yönetim Kuruluna İlişkin Bazı Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, Tüm Makalelerim C. III:
2002-2010, İstanbul 2010, s. 260; Tekinalp, Ü.: “Anonim Ortaklıkta Sermayenin Korunması İlkesi”, Prof. Dr. Rona Serozan’ Armağan, İstanbul 2010, s. 1698.
323
Pulaşlı (Şerh II), s. 1344; Sayın, s. 135.
324 Bahtiyar, s. 228.
161
hem de TTK m. 340’ta düzenlenen emredici hükümler ilkesi nedeniyle butlan yaptırımına tabidir.
3. Pay Sahiplerinin Vazgeçilmez Nitelikteki Haklarını Ġhlal Eden ve/veya Bu Hakların Kullanılmasını Kısıtlayan ya da GüçleĢtiren Yönetim Kurulu Kararları
Pay sahiplerinin bireysel/vazgeçilmez nitelikteki hakları kendileri istese bile vazgeçemedikleri, pay sahibine kanun tarafından tanınmış ve yine kanunla sınırlandırılması gereken haklar olarak açıklanmaktadır326
.
Pay sahibinin vazgeçilemez ve ondan alınamaz niteliğine sahip olan hakları arasında genel kurul kararlarının butlanının tespiti veya iptal ettirilmesi için dava açma hakkı, genel kurula katılma ve öneride bulunma hakkı, TTK m. 437’ye göre anonim şirket faaliyetleri hakkında bilgi alma ve inceleme hakkı, kâr payı alma hakkı327, TTK m. 438’de düzenlenen özel denetim talep etme hakkı veya yöneticilere
karşı sorumluluk davası açma hakkı gösterilebilmektedir328. Söz konusu bu hakların
doktrinde pay sahiplerinin vazgeçilemez ve ondan alınamaz nitelikteki hakları olarak değerlendirilmesi pay sahibinin şirkete üye olabilmek için anonim şirket sermayesine
326 Bahar Sayın, s. 173; Yüce, s. 155.
327 Kâr payı alma hakkının sınırlarına ilişkin bkz. Yanlı, V.: “Yeni Ticaret Kanunu ve Anonim
Şirketlerde Kâr Payı Dağıtımı”, BATİDER 2014, C. 30, S. 1, s. 23. Ayrıca, kâr payının esas
sözleşmede düzenlenecek bir hüküm ile kazanılmış hak olarak kabul edilebileceğine ilişkin bkz. Tekinalp, s. 354; Gürbüz Usluel, A.E.: Anonim Şirketlerde Pay Sahibinin Kâr Payı Hakkı, Ankara 2016, s. 105.
162
yaptığı yatırımı ve yatırımdan beklediği faydayı koruyucu nitelikte olmalarından kaynaklanmaktadır329.
Eşit işlem ilkesi yukarıda330
da açıkladığımız üzere TTK’da genel olarak nisbî eşitlik başka bir deyişle sermayeye katılma oranına göre uygulanmasına rağmen pay sahibinin vazgeçilemez nitelikteki hakları eşit işlem ilkesinin mutlak eşitlik olarak uygulandığı yerlerden biridir331
. Buna göre pay sahibinin oy hakkı dışında kalan vazgeçilmez nitelikteki haklarının kullanılmasında sermayeye katılma oranı ilkesi uygulanma alanı bulmamaktadır332
.
4. Diğer Organların Devredilemez Yetkilerine Giren Konulardaki Yönetim Kurulu Kararları
6762 sayılı TTK’dan farklı olarak 6102 sayılı TTK’da hem yönetim kurulunun hem de genel kurulun devredilemez nitelikteki yetkileri kanun koyucu tarafından ayrı ayrı hüküm altına alınmıştır. TTK m. 391/1-d bendinde düzenlenen bu hüküm ile kanun koyucu tarafından organlar arası işlev ayrımı ilkesinin korunması amaçlanmaktadır333
.
TTK m. 408’te sayılan “esas sözleşmenin değiştirilmesi, yönetim kurulu üyelerinin seçimi, süreleri, ücretleri ile huzur hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında karar verilmesi ve görevden alınmaları, kanunda
329
Tekinalp, s. 275.
330 Ayrıntılı bilgi için bkz. Dördüncü Bölüm, III, A, 1. 331 Bahar Sayın, s. 101.
332 Bahar Sayın, s. 173.
163
öngörülen istisnalar dışında denetçinin seçimi ile görevden alınması, önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı, kanunda öngörülen istisnalar dışında anonim şirketin feshi, finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kâr üzerinde tasarrufa, kâr payları ile kazanç paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya dağıtılacak kâra katılması dahil kullanılmasına dair kararların alınması” şeklindeki yetkiler münhasıran genel kurula ait yetkilerdir ve ne esas sözleşmeyle ne de yönetim kurulu iç yönergesiyle yönetim kuruluna devredilebilmektedir.
TTK m. 408’de düzenlenen genel kurulun münhasır yetkilerine ilişkin yönetim kurulunun aldığı kararlar butlan yaptırımına tabidir. TTK m. 391/1-d bendinde yer alan hüküm devredilemez hakların tümden devredildiği hallerde uygulandığı gibi münferiden devredildiği hallerde de kendine uygulanma alanı bulmaktadır334.
B. Elektronik Yönetim Kurulu Toplantısı Kararlarının Butlanının