II Dünya Savaşı Sonrası Yayınlar

II. Dünya Savaşı, uluslararası yayıncılık tarihine; savaş haberleri ve propagan- da içerikli yayınların yoğunlukta olduğu, bazı yayıncılar açısından habercilik ilkele- rinin korunamadığı bir dönem olarak geçmiştir. Alman propaganda yayınlarına daha

çok doğru ve tarafsız bilgiyle karşılık vermeyi ilke edinen BBC Yabancı Diller Ser- visleri’nin bu amacı, savaşın bitmesinin ardından değişmiştir. Savaş koşullarının ya- rattığı zorluklar nedeniyle kamu hizmeti yayıncılığının “çeşitlilik ve kalite” ilkesini pek de yerine getiremeyen BBC, bundan sonra kamu hizmeti yayıncılığının; çoğulcu- luk ve çeşitlilik, bağımsızlık, kalite ve ulaşılabilirlik ilkelerine daha ağırlık vermiştir. Böylece BBC Türkçe Servisi’nin de içerik ve üslubu ile yayın saatleri büyük oranda değiştirilmiştir.

Andrew Mango’ya göre, 1947’den itibaren Avrupa’da baskıcı rejimlerin yok olmasının ardından BBC için bu defa karşı taraf Joseph Stalin yönetimindeki Sovyet- ler Birliği olmuştur. Moskova ve Doğu Avrupa’da sayısı artan Türkçe yayınlarla yo- ğun bir propaganda kampanyası yürütüldüğünü belirten Mango, BBC’nin de buna habercilik ilkeleri çerçevesinde yanıt verenlerden biri olduğunu ifade etmektedir (BBC Türkçe, 2009b). Mango'ya göre, BBC Türkçe için savaş sonrası dönem, aynı zamanda programların içerik ve üslup bakımından daha zenginleştiği ve çeşitlendiği bir dönem olmuştur. (BBC Türkçe, 2009c). II. Dünya Savaşı’nın ardından değişen koşullar ve tutumlar nedeniyle BBC Türkçe programcılarının yeni görevi farklı yayın ürünleri ortaya koymak olarak belirmiştir. Savaş yıllarında tarafsız, doğru ve hızlı habercilikle elde edilen prestij, eğiterek ve eğlendirerek devam ettirilmiştir (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989b). Bu dönemin tanıklarından Feyyaz Fergar, Beethoven ve Shakespeare’in yanı sıra Batı müziği ile İngiliz romancıları içeren edebiyat ve müzik programları yayınladıklarını belirtmektedir (BBC Türkçe, 19 Kasım 2009a). “BBC Türkçe yayıncıları, savaş yıllarında şatolardan ve bodrum katlardan yapılan yayıncı- lıktan çıkarak şehirlerde olayları yerlerinden izlemeye başlamıştır” (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989b).

Bu dönemde BBC Türkçe’de gün içinde dört bültenden oluşan yayınlar ikiye düşürülmüştür. Öğleden önce saat 11.00 ile öğleden sonra saat 15.30 bültenleri kaldı- rılmıştır. Bunların yerine sabah yayını ile akşam saat 17.30’da radyo ile İngilizce dersleri ve akşamları saat 19.00 veya 20.45’te 45 dakika süreyle yayın yapılmıştır.

Andrew Mango’ya göre 1950 ile 1960 yılları arasında BBC Türkçe yayınları sürekli kendisini yenileme ve dinleyiciye daha da yaklaştırma amacını taşımıştır. Mango o yılları şöyle anlatmaktadır:

“Programlar üslup bakımından biraz değiştirilmiş ve konuşmaların uzunluğu azaltılmıştır. Programları çok sesli sunuş biçimi uygulamaya konulmuştur. Öz bakı- mından ise en önemli dönüm noktası Türkiye’de öğrenci olaylarının başladığı 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi’nden önceki süreç ve bu olaydan sonraki dönem olmuş- tur. Kısmi bir sansürün yürürlüğe konduğu bu zamanda dinleyici daima dış radyola- ra yönelmiştir. Özellikle Türkiye’yi ilgilendiren konulara yer verilmiştir. Yine bu dö- nemde en büyük değişiklik haber bültenlerini tamamlamak için İngiliz basınından muhabir haberlerine yer vermek olmuştur. Çünkü BBC bültenlerinde Türkiye ile ilgi- li haberler oldukça azken, İngiliz basınında çok daha geniş yer alan haberleri Türki- ye’deki dinleyicilere ulaştırmak istenilmiştir” (BBC Türkçe, 1989b).

Türkiye’nin eski başbakanlarından Adnan Menderes’in uçağı Londra’da düştü- ğünde BBC Türkçe’nin Türkiye’deki etkinliği daha da artmıştır. “The European Ser- vice of the BBC” adlı kitapta bu durum şöyle ifade edilmektedir:

“1959 yılında BBC yayınları Türkiye’de temel bir bilgi kaynağı olarak dikkate alınmıştır. Türk Başbakan’ın uçağı Gatwick yakınında kaza yaptığında BBC Türkçe Servisi, Türkiye’deki insanlara sürekli sağladığı en son haberlerle önemli bir rol oy- namıştır. Türk basınının ön sayfaları şaşırtıcı bir boyutta Londra kaynaklı yayınlarla kaplanmıştır. Başbakan Adnan Menderes’in bir mesajı, Londra kliniğindeki yata- ğında Ankara Radyosu’na sabit hatla iletilmiş ve bu yayın Türk toplumunun endişe- lerini gidermekte etkili olmuştur” (BBC, 1959: 27).

BBC Türkçe’nin kazandığı şöhretin bir müddet devam ettiğini anlatan Andrew Mango, daha sonra Türkiye’de siyasi yaşamın hareketlenmesiyle ister istemez dış radyo ve dış dünyadaki gelişmelere dikkatin azaldığını ifade etmektedir. BBC ile dinleyici arasındaki bağlantıyı korumak için bu defa yeni bir yöntem uygulanmıştır. Bu yöntemi Mango şöyle dile getirmektedir:

“Dinleyici istekleri, dinleyicilerle baş başa dediğimiz programları geliştirmeye başladık. Çünkü dinleyicilerden mektup almak son derece önemli ve esas malzeme- mizdi. Bu mektuplara dayanarak BBC Türkçe Dinleyici Kulübü kuruldu, BBC Türkçe Bülteni çıktı. Böylece BBC’nin siyasi öneminin azaldığı bir devrede radyo yayıncılı- ğının önemi muhafaza edildi” (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989b).

BBC Türkçe'de bir dönem görev yapmış olan yapımcı Mübeccel Argun, BBC Türkçe Dinleyici Kulübü’nün faaliyetlerini yürütmüş, istek programlarında dinleyici mektuplarına yanıt vermiştir. Ayrıca “BBC Türkçe Yılın Dinleyicisi” adlı yarışmalar düzenlenerek kazanan dinleyicilere Londra’da tatil yapma imkânları sunulmuştur.

Türkiye’nin eski başbakanlarından Bülent Ecevit de o yıllarda BBC Türkçe’ye program yapanlardan biri olmuştur. Ecevit o günlere ilişkin şunları ifade etmektedir:

“1946-1950 yılları arasında Londra’da Türk Basın Ateşeliği’nde görevliydim. Aynı zamanda vakit bulabildiğim kadar öğrenimimi de sürdürmeye çalışırdım. O yıl- larda BBC’nin Türkçe Servisi’ndeki arkadaşlarımızla ortak ilgilerimiz ve zevklerimiz vardı. Çünkü ben de edebiyat ve sanatla yakından ilgiliydim, onlar da yakından ilgi- liydiler. Ve o yıllarda benden bazı programlar yapmam istendi. Kültür, sanat ve ede- biyat içerikli bazı konuşmalar yaptığımı ve BBC Türkçe Servisi’ne bu şekilde katkıda bulunabildiğimi anımsıyorum” (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989b).

“1960’lı yıllarda bazı Türklerin Avrupa’ya göç etmeye başlamasından sonra Türkçe yayınlarının mikrofonları BBC stüdyolarına giden Türk yazarlarına açılmış- tır. Yaşar Kemal, Dursun Akçam ve Mahmut Makal bu yazarlardan bazılarıdır” (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989b).

BBC Türkçe’de çalıştıktan sonra Türkiye’ye dönen birçok kişi; siyaset, eğlen- ce, kültür, sanat ve edebiyat gibi birçok dalda ün kazanmıştır. “Feyyaz Fergar Kayacan, Mehmet Refiğ, Bülent Ecevit, Mahmut Makal, Can Yücel, Tektaş Ağaoğlu, Sadun Aren, Orhan Boran, Halit Kıvanç bu isimlerden bazılarıdır” (BBC Türkçe, 2009c).

1947 yılından sonra dünya Soğuk Savaş diye adlandırılan bir döneme girmiştir. Soğuk Savaş; Sovyet Bloğu, Doğu Bloğu ya da Demir Perde isimleriyle de anılan, bu bloğa ait ülkeler ile emperyalist olarak nitelendirilen ülkeler arasında II. Dünya Sa- vaşı'nın hemen ardından başlayan ve 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasına kadar devam eden uluslararası siyasi ve askerî bunalımın yükseldiği dönem olarak ifade edilir. Soğuk Savaş’ın en şiddetli dönemleri; 1950-1953 Kore Savaşı, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı John F. Kenndy ile Sovyetler Birliği arasında 1962’de dünyanın nükleer savaşın eşiğinden döndüğü Küba füze krizi olmuştur.

İngiliz Başbakan Winston Churchill’in 1946 yılında Sovyetler Birliği’nin Av- rupa’yı bir Demir Perde ile bölmeye başladığını anlatan konuşması radyolarda sık sık tekrarlanmıştır. Sovyetler Birliği, Doğu Avrupa’yı tehdit altında tutmuş, Macaristan Radyosu dünya uluslarına, susturulmadan önce “yardım çağrısı” yapmıştır (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989b). Bu şekilde başlayan Soğuk Savaş dönemi; kitle iletişim araçlarının daha da gelişmesi, yabancı dil yayınları sayısının artarak uluslararası ya- yıncılığın öneminin yükselmesi anlamına gelmektedir. Başta Amerika olmak üzere Sovyetler Birliği ve İngiltere’nin öncülük ettiği uluslararası radyo yayınlarında ö- nemli olaylar canlı olarak dinleyicilere iletilmiştir. “NATO’nun kuruluşu, Berlin Du- varı’nın yükselişi, Kore Savaşı, Süveyş bunalımı, Vietnam Savaşı, Macaristan’ın iş- gali, Cezayir’in özgürlük savaşları ve Kennedy suikastı gibi pek çok önemli olay radyoların mikrofonlarında yaşanmıştır” (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989b). BBC Türkçe de bu olayları Türkiye’deki dinleyicilerine ulaştırmıştır.

Soğuk Savaş döneminde BBC Türkçe yayınları dünya haberlerinin yanı sıra çoğunlukla Türkiye ile ilgili de olmuştur. 1960’lı yıllarda Türkçe Servisi’ni daha ya- kından ilgilendiren Kıbrıs sorunu ortaya çıkmıştır. Bu olay üzerine BBC Türkçe de yayın saatlerini artırmış ve ek bültenler yayınlamıştır. Bu bültenlerde daha çok başta Amerika, Yunanistan ve Türkiye olmak üzere birçok yerden ısmarlanan özel haberler yayınlanmıştır. Bu yayınlar BBC Türkçe yönetimi tarafından kriz bittikten sonra kal- dırılmıştır. “1960’lı yıllar Türkiye ile İngiltere ilişkileri açısından bir ziyaretle sona ermiştir. Kraliçe Victoria döneminden sonra İngiltere’de ilk kez bir Türkiye devlet

başkanı ağırlanmıştır. Türkiye’nin 5. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, 1967 yılında İngiltere’ye resmi ziyaret için gitmiştir. BBC Türkçe ziyaretin tamamını canlı yayınla Türkiye’ye aktarmıştır” (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989b).

Bu dönemde BBC’nin Doğu Bölümü bünyesinde yayın yapan BBC Türkçe Servisi; aralarında Portekizce, İspanyolca, İtalyanca ve Yunanca’nın da bulunduğu Güney Avrupa Bölümü’ne bağlanmıştır” (Özbey, 19 Kasım 2004).

1970’li yılların en önemli olayları da BBC Türkçe Servisi tarafından Türki- ye’deki radyo dinleyicilerine ulaştırılmıştır. Bunlara; Amerikan Başkanı Richard Nixon’un Vietnam Savaşı’nı sonlandıracak bir antlaşmaya en kısa zamanda kavuşa- bileceklerini açıkladığı konuşma, Amerika ile Çin’in arasında uzun bir süre devam eden dargınlıkları sona erdiren buluşma, uçak ve insan kaçırma olayları, bombalı mektup olayları, sokak ortasında patlayan bomba ve roket saldırıları ve Münih Olim- piyatları’na yapılan suikast örnek olarak gösterilebilir (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989c).