II Dünya Savaşı Dönemi Yayınları

II. Dünya Savaşı BBC için, yayıncılığın hem en zor hem de en başarılı dönemi anlamına gelmektedir. Çünkü Alman uçaklarının bomba tehdidine karşı Londra’daki stüdyolarını birkaç defa yer değiştirmek zorunda kalan BBC, derme çatma evlerin içinde bulunan stüdyolardan yayın yapmıştır. Diğer taraftan BBC, tarafsızlık ilkesini bu dönemde elde ederek dünya çapında ün kazanmıştır.

“II. Dünya Savaşı başladığında BBC'nin yabancı dil yayınları, tarafların radyo frekansları üzerinden propaganda savaşı yürüttüğü bir ortamda kilit rol üstlenmiştir. Bunun nedeni, savaş yıllarında İngiltere ve müttefiklerinin kazanımlarının yanı sıra kayıplarını da duyurmasıyla BBC Dünya Servisi'nin güvenilir bir kaynak olarak ün- lenmesinin temellerinin atılmış olmasıdır” (BBC Türkçe, 2007).

II. Dünya Savaşı yılları, Avrupa’da özellikle İngiltere’de BBC için zor bir dö- nem anlamına gelir. Çünkü BBC Türkçe Servisi, Fransa’dan kaçan Orleans dükünün şato görünümlü evinden yayın yapmıştır. Servise 1942 yılında giren bölümün eski müdürlerinden Feyyaz Fergar, yayınevi çevresinde hedef arayan Alman uçaklarının sesleri eşliğinde yayın yaptıklarını belirtmektedir. Etrafı ormanlık olan, iç ve dış yü- zeyi şato görünümlü evin bazı odalarında stüdyolar bulunduğunu dile getiren Fergar, evin çevresinde dolaşan Alman savaş uçaklarının bazen arama yaptıktan sonra bom- ba atamadan ayrıldığını, bir defasında ise yayınevinin çatısını delerek stüdyoya düşen bombanın bir spikerin ölümüne neden olduğunu dile getirmektedir (BBC Türkçe, 19 Kasım 2009a). 1941 yılının Nisan ayında bu bölümde çalışmaya başlayan Gordon Smith o günleri şöyle anlatmaktadır:

“Ben o zaman radyo yayıncılığının yanı sıra sivil savunma hizmeti olarak yan- gın gözcülüğü görevini de yapardım. Ayrıca bize silah kullanma dersleri de verilirdi. Atış alanımız vardı. Süngü kullanmadık ama hedefe ateş etmeyi, düşen el bombaları- nı geri fırlatmayı öğrendik. 1941 yılında her an istila tehlikesi vardı. O sırada stüd- yolarımız Londra’ya taşınmıştı. Bir defasında BBC yayın merkezine olası bir saldırı- ya karşı binamızı koruma tatbikatına katılmıştım. O zaman stüdyolarımızın bulundu-

ğu bölge, çok sakin ve çevresi de çok güzel bir yerdi. Aslında bir okul binasıydı ama geçici olarak BBC kullanıyordu. Son derece güzel bir bahçesi vardı. Ben de bu bah- çenin bir köşesinde sebze yetiştirdim ve savaş yılları boyunca da yetiştirdiğim bu sebzelerle yaşadım” (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989a).

Bu dönemin radyo bültenlerinde çoğunlukla savaş haberleri olmuştur. Stüdyo- nun üzerine bomba düşmesi tehlikesi ile geçen savaş yılları aynı zamanda BBC’nin dünya çapında kendini kanıtladığı dönem olmuştur. Savaş, mikrofonlardan teknoloji- nin en son imkanlarıyla takip edilmiştir. Westminister Üniversitesi’nden Paddy Scannell bu dönemi şöyle ifade etmektedir:

“Müttefik güçler Avrupa boyunca ilerledikçe BBC de savaşın kokusunu, nasıl bir şey olduğunu aktarmaya karar vermiş ve bunda inanılmaz bir başarı sağlamıştır. Ses kaydının daha kaliteli olması, küçük teyp makinelerinin kullanılmaya başlanma- sı, tarihi olaylara gerçek bir tanıklık hissi vermiştir” (BBC Türkçe, 20 Kasım 1999c).

Deneyimli yayıncıların bulunmaması nedeniyle savaşta hazırlıksız duruma dü- şen BBC, hem Türkçe hem de İngilizce’yi iyi bilen bir çevirmenden her dakika deği- şen haberlere göre hazırlanan bültenleri zamanında yetiştirmesi istenmiştir. Feyyaz Fergar’a göre o yıllarda BBC’nin yayıncılık ilkesine bağlı olarak Türkçe yayın yapan bölümde mutlaka Türkçe’yi iyi bilen bir kişinin bulunması gerektiği, sık sık savaş ile ilgili satırlık haberleri mikrofonun önünde o an çevirmek durumunda kaldıklarını i- fade etmektedir (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989a).

BBC Türkçe'ye savaş yıllarında katılan servisin eski yapımcılarından Mehmet Refiğ savaş yıllarında; D Day (Normandiya çıkarması, 6 Haziran 1944), Pearl Harbor baskını (7 Aralık 1941), V-E Day (Avrupa'da zafer günü, 8 Mayıs 1945) ve Japonla- rın teslim olması gibi önemli yayınlarını sunmuştur (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989a).

BBC Türkçe Servisi savaş yıllarında; sabah, öğleye doğru saat 11.00, öğleden sonra 15.30 ve akşam 19.00’da birer çeyrek saatlik haber, yorum ve basın özetlerin- den oluşan dört bülten halinde yayın yapmıştır.

II. Dünya Savaşı dönemi radyo yayınları çoğunlukla savaş ve siyasal konular ile ilgili olmuştur. Radyoda kültür ve sanat haberleri yapılmak istenmişse de Japon- ya’nın da savaşa katılmasıyla savaş haberlerinin yoğunluğu nedeniyle bu tür prog- ramların çok fazla yapılması mümkün olmamıştır.

II. Dünya Savaşı’nda “Türkiye’ye yönelik yayınlar pek etkileyici olmamıştır. Türkiye’deki Enformasyon Bakanlığı’nın elemanlarına göre bunun nedeni Almanlar karşısında işe yarar materyal sunamamaları ve spikerlerinin ılımlı bir ton kullanma- maları olarak değerlendirilmiştir. Bu durumu dikkate alan BBC yetkilileri, bir İngiliz tarafından kendi dillerinde konuşma yapmasının Türk insanını memnun edeceği ve bu konuşmaların ilgi ile takip edileceği düşüncesiyle, Türkçe bilen ve Aralık 1939 Erzincan depreminde de Türk halkına seslenen Wyndham Deed’in Türk kamuoyuna BBC’den hitap etmesini istemiştir. Teklifi kabul eden Deed radyo konuşmalarında; İngiliz kara, deniz ve hava kuvvetlerinin gücü, Alman denizaltı kampanyalarının ö- nemsizliği, kolonilerin müttefik güçler ile beraber savaşmaları, koloniler, özellikle de Hindistan’ın hava eğitim programı, Alman ırkının üstünlük iddialarının dünya insan- lığı için ne anlama geldiği ve Almanların işgal ettikleri topraklardaki insanlara dav- ranışları, İngilizlerin hâlâ güçlü olduğu ve Avrupa medeniyetini temsil ettiğini vurgu- layan konuları işlemiştir” (Gugessen’den Aktaran Seydi, 2006: 205).

1944 yılının Haziran ayında başta BBC olmak üzere tüm yayın kuruluşları sa- vaşın gidişatının değişmeye başladığını, müttefik kuvvetlerin Avrupa’ya çıktığını duyurmuştur. Türkçe Yayın Bölümü’nün bağlı olduğu Yakın Şark Bölüm Başkanı da BBC Türkçe mikrofonlarından dinleyicilere Türkçe seslenerek mesajında savaşın bittiğini açıklamıştır (BBC Türkçe, 20 Kasım 1989a).