Döviz Müdahalelerinin Çeşitleri

Merkez bankaları tarafından yapılan döviz müdahalelerinin gerekliliği ve yarattığı etki tartışmalı bir konudur. Savunulan bir görüşe göre döviz müdahaleleri döviz kurunun seviyesi üzerinde etkili olmakta ve döviz kuru oynaklığının düşmesini sağlayarak döviz piyasasını düzene sokmaktadır. Diğer bir görüşe göre ise, döviz müdahaleleri döviz kuru üzerinde etki yaratamamakta ve döviz kuru oynaklının artmasına sebep olmaktadır (Dominguez, 1998: 162).

Döviz müdahalelerinin, sterilize edilen, sterilize edilmeyen, gizli, açık, tek taraflı, ortaklaşa, aynı ve ters yönde olmak üzere çeşitli türleri bulunmaktadır. Bu müdahaleler aşağıda açıklanmıştır.

2.4.2.1. Sterilize Edilen ve Sterilize Edilmeyen Müdahaleler

Döviz kuru piyasasına parasal tabanda değişiklik yapmadan müdahale edilen müdahaleler sterilize edilen müdahaleler olarak tanımlanmaktadır (Weber, 1986).

Merkez bankaları erişmek istedikleri parasal büyüklüğe ulaşabilmek için döviz müdahalesinde bulunduktan sonra müdahalenin tersi yönünde bir açık piyasa işlemi gerçekleştirmektedir. Müdahalenin parasal tabandaki olası etkisinin önüne geçmeyi

33 _{TCMB, 2005c. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nda Döviz Rezervi Yönetimi. Ağustos 2005. Erişim Tarihi:}

23.05.2016. < http://www.tcmb.gov.tr.>

34 _{TCMB, 2015b. Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi Tablosu. 30 Haziran 2015. Erişim Tarihi: 24.05.2016.}

73

sağlayan bu yöntem ile parasal taban ve para arzı aynı kalmaktadır (Dornbusch ve Fischer, 1994).

Merkez Bankası bilançosunda aktif tarafta bulunan Net İç Varlıklar (NİV) ve Net Dış Varlıklar (NDV)’ın, pasif taraftaki Para Tabanı (PT)’na eşit olduğu aşağıdaki denklem ile gösterilebilir:

NİV+NDV=PT (5)

Para tabanı denklemine göre, Merkez Bankası uluslararası döviz rezervlerini arttırdığı zaman, NİV azaltılmadığı sürece NDV değerindeki artış, para tabanındaki değeri arttırmakta ve böylece parasal genişleme söz konusu olmaktadır. Eğer uluslararası rezervler arttığında para tabanının genişlemesi istenmiyor ise NİV azaltılarak para tabanının aynı kalması sağlanacaktır (Glick ve Hutchison, 2009: 207-210).

Sterilize edilmeyen müdahaleler ise, merkez bankalarının para arzının sabit kalması için herhangi bir yöntem izlemeden gerçekleştirdiği döviz müdahaleleridir. Bu müdahalelerde açık piyasa işlemleri yabancı para üzerinden yapılmakta ve döviz müdahalelerinin etkisi diğer para politikası araçlarının etkisine benzemektedir. Döviz kuru düzeyleri ulusal ve yabancı paraların göreli arzında meydana gelen değişiklikle aynı yönde değişmektedir (Ağcaer, 2003: s.10).

Sterilize edilmeyen döviz müdahaleleri, para tabanının değişmesine yol açmakta be parasal büyüklüğü, piyasadaki beklentileri, faiz oranlarını ve böylece döviz kurlarını etkilemektedir. Fakat parasal büyüme veya küçülmenin döviz kurunu ne ölçüde ve ne zaman etkileyeceği bilinemediğinden bu müdahalelerin döviz kurlarına etkisini anlamak kolay olmamaktadır. Parasal büyüklüğün yanı sıra, ülkeler arasındaki reel getiri farkları, büyüme farkları, ödemeler dengesindeki gelişmeler ve sermaye hareketleri gibi döviz kuru üzerinde etki yaratabilecek birçok faktör bulunmaktadır. Ayrıca döviz kurlarındaki değişikliği ölçen modellerin döviz kuru hareketlerini tam olarak öngörmek gibi bir özelliği bulunmamaktadır. Dolayısıyla, döviz müdahalelerinin sterilize edilmediği durumlarda da döviz kuru hedefine ulaşılmasının kolay olmadığı anlaşılmaktadır.35

35 _{Schwartz, A. J. 2000. The Rise and Fall of Foreign Exchange Market Intervention. NBER Working Paper. Erişim}

74

2.4.2.2. Gizli ve Açık Müdahaleler

Merkez bankaları değişik uygulamalar ile döviz müdahalelerinde bulunmuşlardır. Ancak 1990’ların başına kadar merkez bankalarının gerçekleştirdiği döviz müdahaleleri ile ilgili bilgiler gizli tutulmuştur. Dominguez ve Frankel’e (1993b) göre, döviz müdahalelerinin gizli tutulmasının nedenleri aşağıdaki gibidir:

 Merkez bankası dışında bir otorite müdahale kararı verdiği zaman bu müdahalelerin etkisinin sınırlı tutulmasını sağlamak,

 Uzun vadeli para politikası hedefleri ile uymayan bir döviz müdahalesi

gerçekleştirilecek ise merkez bankasının kredibilitesinin sarsılmasını önlemek,  Politik nedenlerden dolayı başka bir ülkenin merkez bankasının döviz

müdahalelerine katılma zorunluluğunda olmak,

 Döviz kurlarının belirli bir yöne doğru hızla hareket ettiği durumda tersi yönde bir etki sağlamak,

 Destek veya direnç seviyesine yaklaşmakta olan döviz kurlarının piyasanın kritik olarak ifade ettiği bu seviyelerden uzaklaşmasını sağlamak,

 Merkez bankasının kredibilitesinin düşük olduğu bir zamanda döviz piyasasında görülen yüksek oynaklığı düşürmek,

 Döviz alış satışı yaparak rezerv miktarını etkilemek

Merkez bankaları, 1990’lı yılların başlarına kadar döviz müdahaleleri ile ilgili bilgileri açıklamamakta ve gerçekleşirilen müdahaleler ancak gayri resmi kaynaklardan öğrenilmektedir. Daha sonraları ise şeffaflık artmaya başlamış ve merkez bankaları müdahalele verilerini resmi olarak açıklamaya başlamıştır. Gelişmiş ülkelerin merkez bankaları başta olmak üzere (FED, BoJ vb.), birçok merkez bankası geçmişe ilişkin döviz müdahalelerinin bilgilerini kamuoyuna açıklayarak açık müdahale politikası izlemektedirler. Merkez bankalarının yaptığı açıklamalar dışında günlük gazeteler, bankacılık ağları (Reuters vb.) veya televizyon aracılığıyla da döviz müdahaleleri bilgilerine ulaşılabilmektedir. Döviz müdahaleleri ile ilgili artık daha şeffaf bir politika izleyen merkez bankalarının halen kimi zaman döviz müdahalelerini gizli tutarak yaptığı da gözden kaçmamalıdır.

75

2.4.2.3. Tek Taraflı ve Ortaklaşa Müdahaleler

Bir ülkenin merkez bankası döviz müdahalesini tek başına gerçekleştirebileceği gibi, başka ülkelerin merkez bankaları ile anlaşarak ortaklaşa müdahale yapabilmektedir. Bir ulusal paranın değerinde meydana gelen değişiklik diğer paralarda da etki yaratacağından, gerçekleştirilen müdahale yalnız söz konusu döviz piyasasını etkilemekle kalmayabilir ve bundan dolayı kimi zaman merkez bankaları ortaklaşa hareket etmek durumunda kalmaktadırlar. Bu tür ortaklaşa müdahalelerde birçok merkez bankası döviz kuruna aynı yönde etkide bulunma amacıyla müdahalede bulunduğu için sinyal etkisinin daha kuvvetli olacağı düşünülmektedir. Sabit kur rejimi uygulayan ülkelerde ortak müdahaleler yapılırken katılım zorunludur, ancak esnek kur rejimi benimsenen ülkelerde ortaklaşa müdahale yapıldığında katılma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ortaklaşa müdahaleler daha çok gelişmiş ülkelerin merkez bankaları tarafından yapılmakta, gelişen piyasalarda daha çok tek taraflı müdahaleler gerçekleştirilmektedir.

2.4.2.4. Aynı Yönde ve Ters Yönde Müdahaleler

Döviz müdahalelerinin döviz kurlarının izlediği yönün tersine bir etki yaratmak amacıyla yapıldığı durumda ters yönlü müdahale (leaning against the wind), kur yönünün hareketini güçlendirmek amacıyla yapıldığında ise aynı yönde müdahale (leaning with the wind) yapılmış olur. Döviz kuru dalgalanmalarının yüksek olduğu durumlarda döviz kurunun yönünü belirlemek zor olacağından müdahalelerin de yönünü belirlemek güç hale gelmektedir. Bu tür durumlarda müdahale gerçekleştiği anda aynı yönde gibi görünse de daha sonradan bakıldığında o müdahalenin ters yönde bir müdahale gibi görünme olasılığı bulunmaktadır. Eğer piyasada düzensiz kur hareketi var ise merkez bankaları genellikle ters yönlü müdahalede bulunmaktadırlar. Kimi zamanlarda ise döviz kurlarının aynı yönde gitmesi ve kur hareketini güçlendirmek amacıyla aynı yönde müdahale gerçekleştirmektedirler (Ağcaer, 2003).