Döviz Kuru Kanalı

Döviz kuru, ya bir birim yabancı para ile değiştirilebilen ulusal para miktarı; ya da bir birim ulusal paranın karşılığı olan yabancı para tutarıdır53. Döviz kuru politikası para ve maliye politikalarının etkililiğini belirleyen önemli bir iktisat politikası aracıdır. Sermaye hareketlerinin serbest olduğu günümüz ekonomilerinde döviz kuru politikası, para ve maliye politikalarının hasıla üzerindeki etkilerini belirleyen temel araçtır. İki temel kur rejimi bulunmaktadır. Bunlar, sabit kur rejimi ve esnek kur rejimidir. Esnek kur rejimi tercih edildiği zaman, kurların oluşumunda yetkili otoritelerin müdahalesi olmaksızın tamamen piyasa güçlerinin belirleyiciliği ön plana çıkmaktadır. Esnek kur rejimi uygulandığında ulusal paranın aşırı değerlenmesi sorunu ortaya çıkmayacağı için dış talebe dönük mal üreten sektörlerin olumsuz yönde etkilenmesi söz konusu olmamaktadır. Ayrıca, kurların sabit bir oranda tutulması zorunlu olmadığı için merkez bankasının bağımsız bir para politikası uygulama şansı artmaktadır. Sabit kur rejiminde ise, kurların önceden belirlenen düzeyde sabit tutulması zorunluluğu bulunmaktadır. Sabit kur rejiminin uygulanması halinde, parasal otoritenin bağımsız bir para politikası uygulama olanağı bulunmamaktadır. Para politikası uygulamaları, döviz kurunun önceden ilan edilen düzeyinden sapmasını önlemek amacıyla kullanılmaktadır. Sabit kur rejiminin iktisadi anlamda en önemli etkisi, ihracatı negatif yönde etkileme olasılığının yüksek olmasıdır. Sabit kur rejiminin uygulanması halinde, ulusal paranın aşırı değerlenmesi ihracat sektörünü negatif yönde etkilemektedir. İhracatın azalmasının nedeni ise, yurtiçi malların yabancılar açısından pahalı hale gelmesidir54.

1970’ li yıllarda dolar-altın bağının koparılmasıyla birlikte Bretton Woods Sistemi’ nin yıkılmasından sonra bazı ülkeler uluslararası sermaye kontrollerini

52 _{Mishkin, “The Transmission …”, s. 6.}

53 _{Halil Seyidoğlu, Uluslararası Finans, 4. b., Güzem Can Yayınları, İstanbul, 2003, s. 86.}

54 _{Seyfettin Erdoğan, Politik Konjonktür Hareketleri Teorisi Perspektifi İle Siyaset-Ekonomi}

sürdürmelerine rağmen birçok ülke esnek döviz kuru rejimine geçmiştir55. Esnek döviz kuru rejimine geçilmesiyle birlikte sermaye hareketlerinin derecesi önem kazanmaya başlamıştır. Döviz kuru ile aktarım, sermaye hareketlerinin derecesine bağlıdır. Bu durumla ilgili iki uç model bulunmaktadır. Biri, sermaye hareketliliğini tamamen göz ardı eden model ve diğeri, Mundell ve Fleming’ in öncülüğünü yaptığı sermaye hareketliliğinin tam olduğu modeldir. İlk modele göre, yani sermaye hareketliliğinin olmadığı durumda, döviz kuru kanalı işlememekte ve faiz oranı kanalı anahtar rol oynamaktadır. Buna karşılık, Mundell-Fleming modelinde, yani sermaye hareketliliğinin tam olduğu durumda, döviz kuru kanalı, para politikasının reel hasıla üzerindeki etkisi açısından kritik bir kanal olmaktadır. Ancak, birçok makroekonomik model sermaye hareketlerinin derecesine ilişkin uç varsayımları analiz etmesine rağmen sermaye tamamen hareketsiz ya da tamamen hareketli değildir 56.

Döviz kuru kanalının etkileri iki şekilde ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki, döviz kurunun net ihracat üzerindeki etkisidir. Döviz kuru kanalında esnek döviz kuru rejimi ve tam sermaye hareketliliği varsayımı altında daraltıcı bir para politikası uygulandığında reel faiz oranı artacaktır. Daha yüksek faiz oranı ülke içerisine sermaye girmesine neden olacaktır. Bu durumda, ülke içerisinde döviz miktarı artacağı için ulusal para değer kazanacaktır. Ulusal paranın değer kazanması yurtiçi malları yurtdışı mallara nazaran daha pahalı hale getirecektir. İhracat, dünya piyasasında ülkenin rekabet edebilirliğinin bozulmasından dolayı azalacaktır. Buna karşılık ülke içerisinde yerleşik kişilerin harcamalarını yabancı mallara kaydırmaları neticesinde ithalat artacaktır. Sonuç olarak, net ihracatta düşme meydana gelecek ve bu toplam talep ve hasılada azalmaya neden olacaktır57. Anlatılanların özeti olarak döviz kuru üzerinden işleyen aktarım mekanizması aşağıdaki gibi şematize edilebilir:

M↓ Î id↑ Î E↑ Î NX↓ Î Y↓ (9)

55 _{Aysu İnsel, Nesrin Sungur, “Sermaye Akımlarının Temel Makroekonomik Göstergeler Üzerindeki}

Etkileri: Türkiye Örneği-1989: III – 1999: IV”, Türkiye Ekonomi Kurumu Tartışma Metni, 2003/8, Aralık 2003, s. 2.

56 _{Byung Chan Ahn, “Monetary Policy and The Determination of The Interest Rate and Exchange}

Rate in a Small Open Economy With Increasing Capital Mobility”, Federal Reserve Bank of St. Louis Working Paper, 1994-024A, ss. 1-7.

57 _{Norhana Endut, James Morley, “Identifying The Transmission Mechanism of U.S. Monetary}

Burada; M, id, E, NX ve Y sırasıyla para arzı, yurtiçi faiz oranı, ulusal paranın değeri, net ihracat ve hasılayı göstermektedir.

Döviz kuru kanalının diğer bir etkisi ise, firma bilançoları üzerinden olmaktadır. Döviz kurlarındaki dalgalanmalar, hem finansal hem de finansal olmayan firmaların bilançoları tarafından etkilenen toplam talep üzerinde önemli etkilere sahiptir. Yükselen piyasa ekonomilerinin birçoğunda hem finansal hem de finansal olmayan kesimin yabancı paralar cinsinden borçları bulunmaktadır. Bu ülkelerde, eğer finansal ve finansal olmayan kesimin borçlarının çoğu yabancı paradan oluşuyorsa, uygulanacak genişletici bir para politikası (M↑) ulusal paranın (E↓) değer kaybetmesine neden olacak ve borç yükümlülüğünü artıracaktır. Alınan yabancı paralar cinsinden borçlar karşılığında yabancı para yaratılmamışsa, varlıklar içerisinde yer alan ulusal para cinsinden varlıkların değeri atmayacağı için firmanın net değeri (NW↓) azalacak ve bilançodaki bu bozulma ters seçim ve ahlaki riziko problemlerini artırarak kredilerde (L↓) düşüşe neden olacaktır. Kredilerdeki daralma yatırımları (I↓) azaltacak ve sonuçta hasılada (Y↓) düşme meydana gelecektir. Bu aktarım mekanizması aşağıdaki gibi şematize edilebilir58:

M↑ Î E↓ Î NW↓ Î L↓ Î I↓ Î Y↓ (10)

Döviz kurlarındaki değer kaybı yükselen piyasa ekonomilerinde banka bilançolarının bozulmasıyla toplam talepte bir azalmaya neden olabilir. Yükselen piyasa ekonomilerinde, genişletici para politikası (M↑), banka bilançolarının (NWb↓) bozulmasına, banka kredilerinin (L↓) azalmasına, yatırım (I↓) ve toplam talebin (Y↓) düşmesine neden olarak daraltıcı olabilmektedir. Bu durum aşağıdaki gibi şematize edilebilir59:

M↑ Î E↓ Î NWb↓Î L↓ Î I↓ Î Y↓ (11)

58 _{Mishkin, “The Transmission …”, ss. 7-8.} 59 _{Mishkin, “The Transmission …”, ss. 8-9.}