Bu başlıkta, yeni gelişen liderlik türlerinden olan “transformasyonel” dönüşümsel liderlik kuramı ve bu liderlik modelinin özellikleri incelenecektir.
3.4.1.Dönüşümsel Liderlik Kuramı
Dönüşümün sözlük anlamı, olduğundan başka bir biçime girme, başka bir durum alma, şekil değiştirme, tahavvül, inkılap, transformasyon olarak tarif edilmiştir (Türk Dil Kurumu Sözlüğü, 2014). Dönüşümsel liderlik aynı zamanda dönüşümcü liderlik olarak da bilinmektedir. Değişimin etkin olduğu günümüzde, değişimin yönetilmesi geleneksel liderlik anlayışları ile mümkün gözükmemektedir. Bu sebeplerden değişim temelli liderlik anlayışına ihtiyaç duyulmuştur. Bu bağlamda yapılan liderlik çalışmaları dönüşümsel liderlik olarak ileri sürülmüştür. Bu tarz liderlik modelinde insan odaklılık, yenilikçilik ve değişim ön plana çıkmış ve değişim çağı olarak nitelediğimiz yaşanan bu dönemde güncel bir kuram olarak kabul görmüştür (Sabuncuoğlu & Tüz, 2013: 224).
Dönüşümsel lider, organizasyon kültürünü etkiler, örgütsel değişime vurgu yapar, aynı zamanda süreç ve gelişmeye odaklanır (Tucker & Russell, 2004:104-106).
Dönüşümsel liderlik, 1978 yıllında James McGregor Burns tarafından literatüre kazandırılmış bir liderlik teorisidir. 1985 yılında Bernard Bass bu teoriyi özellikle örgütsel davranış ve değişim uygulamalarına uygulanabilecek şekilde tanımlamış ve geliştirmişidir (Conger & Kanungo, 1994:441).
Bass, dönüşümsel liderliğin karakteristik özelliklerini aşağıdaki şekilde 4 ana başlık etrafında tarif etmiştir. Bunlar (Bass, 1997:320);
Karizma; misyona anlam katar, vizyon verir, gurur aşılar, saygı ve
güven kazandırır.
İlham; yüksek beklentiler uyandırır, harekete geçilmesi için çeşitli
77
Entelektüel uyarım; zekayı teşvik eder, rasyoneldir, problemleri
dikkatli çözer.
Bireysel dikkat; kişisel dikkatini verir, bütün çalışanlara birey olarak
davranır, koçturlar, danışmanlık yaparlar.
Yukarıdaki ifadelerden de anlaşılacağı üzere, dönüşümsel lider, astlarına organizasyonun gerçek anlamda vizyonunu anlaşılır ve kabul edilir şeklide verir, onlara saygı ve güven aşılar. Dönüşümsel liderler, ekibine bir takım zorlukları başarması için onları harekete geçirecek girişimlerde bulunur, astların var olan davranış kalıplarını değiştirerek onları daha etkin ve sorun çözücü bireyler haline getirmek için çabalar sarf eder. Son olarak dönüşümsel liderler, her astına özgün biçimde davranarak onların kendilerini önemli hissetmelerini sağlar ve böylece örgütün değişim ve ilerleme süreçlerinde hep birlikte katkı sağlayacak biçimde örgütü harekete geçirir.
3.4.2.Dönüşümsel Liderliğin Özellikleri
Değişimin hızlı yaşandığı çağımızda liderlik anlayışlarında da değişimler kaçınılmaz olarak yaşanmaktadır. Örgütlerdeki değişim ve dönüşüm süreçlerini başarı ile gerçekleştirecek gerçek liderlere ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Çalışmamamızın konularından olan İngilizcesi “transformational leader” olan ve Türkçe’de “dönüşümsel lider” olarak ifade ettiğimiz bu tarz liderliğin kendine has bir takım önemli özellikleri aşağıdaki gibi açıklanmaya çalışılmıştır.
3.4.2.1.Vizyon Belirleme ve Yön Çizme
Liderin geleceği görmesi, bugünden gelecek ile ilgili öngörülerde bulunması, geleceğin ne şekilde oluşacağının kestirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu sürece liderliğin vizyon belirleme yeteneği olarak bakılmaktadır. Liderler, vizyon belirleme açısından incelendiğinde, gerçek anlamda liderlik sergilemesi için vizyon sahibi olmakta ve bu vizyonu gerçekleştirmek için kendilerine son derece güven duymaktadırlar (Tetik, 2008: 91).
78
Dönüşümsel liderin mevcut vizyonu uygulamaktan ziyade kendi inandıkları ve örgütü başarıya götürecek vizyonu ortaya koymaları gerekmektedir. Kendine tabii olan izleyicilerini bu vizyona inandırmaları ve yönlerini buna göre belirlemelerini sağlamak için çaba sarf etmeli ve gerekli bilinci uyandırmalıdırlar.
3.4.2.2.Destekleyici Örgüt Kültürü Geliştirme
Kültürel değişim süreci, dönüşümsel liderliğinin önemli unsurlarından birisidir. Kültürel gelişimin ve değişimin başarı ile uygulanması soncunda, bireysel gelişim ve organizasyonun performansı olumlu yönde artacaktır (Tucker & Russell, 2004:106).
Ortak değeler, çalışana ve çevreye saygı gibi genel kavramlar etrafında kenetlenişmiş bir örgütün başarılı bir süreç sergilemesi muhtemel olabilecektir.
3.4.2.3.Ekip ile Çalışabilme, Ekip Oluşturma
Dönüştürücü liderler, birlikte çalışacakları ekipleri çok iyi koordine etme ve seçme yeteneğine sahip olmalıdır. Çünkü belirledikleri vizyonu ve amaçları gerçekleştirme için hedefe odaklanmış güçlü kişilere ihtiyaç duyacaklardır. Doğası gereği işler tek başına gerçekleştirilemeyeceği için yardımcılarını ve danışmanlarını titizlikle seçmektedirler (Akdemir, 2008:97).
Organizasyonlar, bireylerden oluştuğu için söz konusu bu bireylerden ekip oluşturma ve bu ekibi koordine etme liderin yönetim sürecini gerçekleştirirken önem taşımaktadır. Örgüt içindeki işlerin yürütülmesi, kilitlenmiş hedefe ulaşmak için doğru insanların seçilmesi ve eğitilmesi liderin de güçlü kılınmasını sağlayabilecektir.
3.4.2.4.Bilgili Olma
Değişimin hızla yaşandığı dünyamızda öğrenilmiş bilginin de her geçen gün gelişmesi yeni değişimlere uğraması muhtemeldir. Liderler ile izleyicileri
79
arasında iletişimin gereği olarak sürekli bir bilgi alışverişi olmaktadır. Liderlerin özelliklerinde birisi de bilgiyi paylaşabilmektir (Çetin, 2008:35). Liderler, izleyicilerine karşı birçok konuda bilgili olduğunu göstermeleri ve onları yönlendirmeleri gerekeceğinden hayat boyu öğrenme, araştırma ve inceleme eğilimine sahip olmalıdırlar.
3.4.2.5.Yetki ve Sorumluluğu Devretme
Dönüşümsel liderler, süreç çıktılarının önemi konusunda çalışanlarının bilinçlenmesini sağlarlar ve takipçilerine söz konusu çıktıları elde etme metotlarını öğretirler (Kırılmaz & Kırılmaz, 2010:121). Liderin yetki devri ile yapılacak uygulamalar ile yerinde karar verme ve iş yapma usulleri ile takipçileri güçlenecek ve yetkinliklerinin artması sağlanabilecektir.
3.4.2.6.Yatatıcılık
Aralarında daha önceden herhangi bir ilişkinin kurulmadığı nesneler ile düşüncelerin etkileşim sonucunda yeni bir ilişkinin elde edilmesi ve bunun sorunları çözmede kullanılması dönüşümsel liderlerin belirgin özellikleri arasındadır (Akdemir, 2008:98).
Gerçek liderler, geleceği doğru değerlendirmeler yaparak şekillendiren bunun için organizasyonda stratejik yönetim bilinci oluşturan ve bu yönde ekibini yönlendiren onları yenilikçi ve yaratıcı olmaya yönlendirebilenlerdir (Kırmaz, 2010:216).
Liderler, bu özellikleri ile birçok zorluğun üstesinden, bulacakları yeni yöntemler ile gelebilmekte ve örgüte yeni bakış açısı kazandırabilmektedirler.
3.4.2.7.Sorun Çözme
Bir bireyin, örgütün hatta ülkenin güçlü olabilmesi sorun çözme yeteneğinin olması ile ölçülebilmektedir. Sorun çözme yeteneği dönüşümsel lider için de geçerlidir. Liderin sorun çözmedeki başarısı onu farklılaştıracak ve
80
liderliğinin kanıtlanmasını ve perçinlenmesini sağlayacaktır (Tetik, 2008:94). Kronikleşmiş sorunlarını etkili bir şekilde çözen sistemler, kaynaklarını etkili ve verimli kullanmış olacaklarından rakiplerine göre daha güçlü olabilecek ve bu alandaki boşa harcanacak zaman ve enerjilerini pozitif yönde firmaya katkı sağlayacak şekilde yapabilme yeteneğini geliştirebileceklerdir.
3.4.2.8.Pozitif Bakış Açısı
Kişilikleri üç ayrı kategoride irdelemek mümkündür. Bunlar pozitif, nötralize ve negatif kişiliktir. Negatif kişilik her olguya ve olaya eleştiri ile yaklaşmakta ve sorun çözmekten ziyade sorunun bir parçası olabilmektedir. Nötralize kişilik ise, başka birine bağımlı olmayı yapılacak işin doğruluğuna yada yanlılığına bakılmadan verilen görevi yapmayı ifade etmektedir. Bunlara karşın pozitif kişilik, eleştiri getiren, alternatif üreten, çözüm için harekete geçen kişiler için kullanılır. Dönüşümsel lider pozitif kişilik yapısına sahip, olaylara eleştirel bakabilen ve eksikleri görebilen özelliklere sahip olabilmelidir (Akdemir, 2008:99).
3.4.2.9.Sonuçlara Ulaşma
Dönüşümsel liderlerin, örgütlerin ortak vizyon hedeflerine ve kayda değer sonuçlara ulaştığını araştırmalar göstermektedir. Dönüşümsel liderlerle çalışan kişilerin bağlılık, fedakârlık, doyum ve başarı düzeyleri yüksek olmaktadır. Bu tür liderler izleyicilerine gurur, saygı ve güven aşılarlar (Pielstick, 1998:35).
Bireysel ve örgütsel açıdan istenen ve hedeflenen sonuçlara ulaşmak gerekliliği adeta bir zorunluluk halini almaktadır. Lider, organizasyonu arzulanan sonuca ulaştırdığında başarılı addedilecektir. Olumlu sonuçlar ise bireyi ve örgütü daha da ileriye taşıyabilecektir.
81