Tevhid-i Tedrisat kanunundan önce, eğitimle ilgili yapılan çalışmalar içerisinde beden eğitimi öğretmeni yetiştirmeyle ilgili ilk karar, 15 Temmuz 1923 yılında düzenlenen Birinci Heyet-i İlmiye toplantısında alınmıştır. Birinci Heyet-i İlmiye toplantısından sonra 14 Ağustos 1923 yılında toplanan Dördüncü İcra Vekilleri Heyetinin, eğitim ile ilgili kararları arasında beden eğitimi öğretmeni yetiştirmeye de yer vermiştir (Neziroğlu ve Yılmaz, 2013). Sonraki süreçte 27 Kasım 1924 yılında toplanan Bakanlar Kurulu toplantısında Maarif Vekili Mehmet Şükrü Saraçoğlu yaptığı açıklamayla hükümetin eğitim politikasını ortaya koymuş ve öğretmen eksiğinin tamamlanması gerekliliğini belirtmiştir (TBMM, 1924):
48
"Meclisi Âlinizin yüksek kararı ile tevhidi tedrisat esaslarını kabul ederek selâmet yolunu bulmuş olan maarifinizi aynı yolda yürütmek ve Türk vatanına talim ve terbiyenin muhtaç olduğu intizam ve inzibat altında yeknesak terbiye ve tahsil ile mücehhez, hayat için hazırlanmış gençler yetiştirmek gayemiz olacaktır. Halkımızın maarife karşı gösterdiği büyük alâkayı bihakkın tatmin edebilmek üzere muallim noksanının telâfisine çalışmak ve alelûmum mektep programları ile mektep teşkilâtlarının istikrarını temin için lüzumsuz tebdülâttan
içtinap etmek vazifemizdir."
Ali Fethi OKYAR hükümeti bakanlar kurulunda açıkladığı hükümet programı doğrultusunda öğretmen ihtiyacını gidermek adına yurt dışına öğrenci göndermiştir (Bilge, 1989). Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar geçen süreçte Türkiye’de farklı kurumlar bünyesinde beden eğitimi ve spor öğretmeni yetiştirilmiştir. Bilge (1989) beden eğitimi ve spor öğretmeni yetiştirme sistemlerini beş ana başlık altında incelemiştir. Kurslar vasıtasıyla (1926-1930), enstitüler vasıtasıyla (1933-1979), akademiler vasıtasıyla (1974 – 1982), yüksekokullar vasıtasıyla (1978 – 1982), üniversiteler vasıtasıyla (1982’den itibaren) bu başlıkları oluşturmaktadır ve beden eğitimi öğretmeni yetiştirmeye yönelik kronolojik yapıyı göstermektedir.
İlk olarak 1926 yılında özellikle Selim Sırrı Tarcan’ın vermiş olduğu çabaların bir sonucu olarak İstanbul Çapa Kız Muallim Mektebinde Selim Sırrı Tarcan yöneticiliğinde beden eğitimi dersini öğretecek elemanlar bulup yetiştirmeyi amaçlayan bir kurs açılmış, bu kursa kız ve erkek öğretmen okulunu bitirmiş öğretmen adayları, başarılı ve yetenekli ilkokul öğretmenleri ve ordudan bu özelliklere sahip subaylar çağırılmıştır (Abalı, 1974; Yücel, 1993). Kurs ilk açıldığında Selim Sırrı Tarcan yöneticiliğini yapmış, daha sonra ise (1928) yurt dışından dönen Nizamettin Kırşan bu görevi devralmıştır (Bilge, 1989).
Ders programı içerisinde beden terbiyesi nazariyatı, fizyoloji, anatomi, mihanikiyeti hareket, hıfzıssıhha dersleri ile spor nazariyatı ve tatbikat dersleri bulunan kursta (Altunya, 1986), yurt dışından getirilen öğretmenlerin yanı sıra Selim Sırrı Tarcan ve Nizamettin Kırşan da derse girer (Bilge, 1989).
Cumhuriyet döneminde beden eğitimi ve sporda eğitim ve öğretim faaliyetleri genel olarak beden eğitimi öğretmeni yetiştirme amacıyla gerçekleşmiştir. Antrenörlük eğitimi, spor yöneticiliği ve rekreasyon gibi bölümler henüz yokken beden eğitimi öğretmeni yetiştirme politikası ülkemizin beden eğitimi geleceğine yön vermeyi amaçlamıştır. Yukarıda bahsedilen kurslar aracılığıyla beden eğitimi öğretmeni yetiştirme politikası sonraki
49
dönemlerde daha geniş bir bakış açısıyla geliştirilmiştir. 1933-1979 yılları arasında beden eğitimi öğretmeni yetiştirme gayesi enstitülerin programlarında yerini almıştır.
5 Temmuz 1932 tarihinde 105 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu kararı ile Gazi Orta Muallim Mektebi ve Terbiyesi Enstitüsü bünyesinde açılan ve üç yıl süreyle eğitim öğretim veren "Beden Terbiyesi" bölümü yüksek öğretimde beden eğitimi öğretmeni yetiştirme amacını güden ilk kurum olarak karşımıza çıkmaktadır (Milli Eğitim Bakanlığı, 1932). Kuruluşunun ilk yıllarında beden terbiyesi bölümünün eğitmen kadrosunda yabancı öğretmenler yer almış, ancak bu bölümden yetişen öğrenciler ise mezun olduktan sonra bu kadroda yer almıştır. Bölümde, Beden Terbiyesi, Metodika, Spor ve Oyun, Anatomi, Yabancı Dil, İnkılap Süel dersler (askerlik) dersleri verilmiştir (Bilge, 1989).
Cumhuriyet döneminde beden eğitimi öğretmeni yetiştiren bir başka kurum ise gençlik ve spor akademisidir. İlk kez 1974 yılında 1739 sayılı Milli Eğitim Temel kanunu kapsamında Ankara 19 Mayıs Gençlik ve Spor Akademisi açılmıştır. Sonraki süreçte Anadolu Hisarı Gençlik ve Spor Akademisi ve Manisa Gençlik ve Spor Akademisi açılmıştır.
Gençlik ve Spor Akademilerinin amacı, kapsamı, akademi organları ve görevleri, eğitim ve öğretim faaliyetleri 11 Temmuz 1980 tarihli 17044 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Gençlik ve Spor Akademileri Kuruluş, Öğretim ve Sınav Yönetmeliğiyle belirlenmiştir. Bu yönetmeliğe göre akademinin amacı;
“Akademilerin amacı, öğrencilerini bilim anlayışı kuvvetli milli tarih şuuruna sahip, vatanına, örf ve adetlerine bağlı, milliyetçi ve sağlam düşünceli bilgi ve tecrübe sahibi, dil, din, ırk, sınıf ve mezhep ayrılıklarına meydan vermeyen insan hak ve hürriyetlerine saygılı, Devletin, Milleti ve Cumhuriyeti ile bölünmez bütünlüğüne inanan, kanun, tüzük, yönetmelik ve tüm kurallara bağlı, sağlam karakterli vatandaşlar olarak, kalkınma planlarına uygun gençlik, beden eğitimi ve spor hizmetleri için 3530 sayılı Beden Terbiyesi Kanununun ön gördüğü monitör, antrenör, gençlik lideri, yönetici, uzman yetiştirmek, hizmet içi eğitim programları düzenlemek ve uygulamak, Gençlik Sorunları ile Beden Eğitimi ve Sporun tüm alanlarında spor sağlığı konularında, akademice ihtiyaç̧ duyulan ya da ilgili Devlet Kuruluşlarınca işbirliği anlayışı içinde istenecek bilimsel inceleme ve araştırmalarla planlama çalışmaları yapmak ve yayınlarda bulunmaktır.”
Aynı yönetmelikte akademilerin kapsamı ise şöyle belirtilmiştir;
“Akademide, Lisans - Lisansüstü öğretimi, akademiler arası Kurulca tespit edilecek teorik ve uygulamalı dersler, Laboratuvar çalışmaları ve araştırmalar, staj, diploma tezi gibi çalışmalar; ayrıca öğretim üyeleri, öğretim görevlileri ve okutmanların gerekli görebilecekleri
50
alan çalışmaları, deneyler, ödevler ve raporların eğitim ve öğretim konuları içine alınması ve akademi organlarınca düzenlenecek uygulamalarla ilgili esaslar bu yönetmelik hükümlerine göre yürütülür.”
Akademilerin amacı incelendiğinde, ilk kez Türkiye’nin beden eğitimi ve spora ilişkin tüm politikasını etkileyecek önemli noktaların olduğu görülmektedir. Beden eğitimi öğretmeni yetiştirme kursları ve enstitüler daha çok beden eğitimi öğretmeni yetiştirmeyi amaçlarken, 3530 sayılı Beden Terbiyesi Kanununda yer alan antrenör ve monitör kavramları, bunlar dışında spor yöneticisi, gençlik lideri, uzman meslek isimleri yer almış, akademilerin amaçlarından biri de bu meslekleri yapacak insan gücü yetiştirmek olmuştur. Dolayısıyla gençlik ve spor akademileri günümüzde beden eğitimi ve spor alanında eğitim ve öğretim faaliyetleri gerçekleştiren yükseköğretim kurumlarındaki bölümlere öncü olmuştur.
1978 – 1982 yılları arasında yüksekokullar aracılığıyla beden eğitimi öğretmeni yetiştirilmek istenmiştir. İlk zamanlar, Gazi Yüksek Öğretmen Okulu, Atatürk Yüksek Öğretmen Okulu, Buca Yüksek Öğretmen Okulu ve Diyarbakır Yüksek Öğretmen Okulu içerisinde Beden Eğitimi Bölümleri açılmıştır. Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu adıyla ilk kez Ege Üniversitesi bünyesinde beden eğitimi öğretmeni yetiştirilmiştir. Ayrıca ODTÜ bünyesinde Beden Eğitimi Spor ve Rekreasyon bölümü açılmıştır. 1982 yılından itibaren beden eğitimi öğretmeni yetiştirme görevini üniversiteler devralmıştır. Yükseköğretim kanunu ile birlikte bu bölümler ve akademiler kaldırılmış yerine eğitim fakültelerine bağlı beden eğitimi bölümleri getirilmiştir (Bilge, 1989).
Günümüzde Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulları, Spor Bilimleri Fakülteleri, Eğitim Fakültelerine bağlı Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bölümleri bünyesinde beden eğitimi ve spor öğretmenleri yetiştirilmektedir.