Cumhuriyet Dönemi Eğitimde Kurumsallaşma Çabaları

Türkiye’de eğitim konusundaki arayışlar en yoğun şekilde 1. Dünya Savaşından sonraki döneme rast gelmektedir (Çelebi, 2006). Milli eğitim ile ilgili ilk çabalar Cumhuriyet kurulmadan çok önceye, hatta savaşın devam ettiği yıllarda başlamıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün başkanlığında 16 Temmuz 1921 günü, “yeni bir devletin, Türkiye’nin, eğitimine bir perspektif oluşturması amacıyla” Maarif Kongresi düzenlenmiştir (Gümüşgül ve Göral, 2014; Deniz, 2001; Milli Eğitim Bakanlığı, 2018). Maarif Kongresinde her ne kadar önemli bir karar alınamamışsa da dönemin ağır savaş koşulları altında, Türkiye’nin önemli eğitim sorunlarının bu kadar geniş bir katılımcı kitlesiyle tartışılması çok önemli bir olaydır (Kapluhan, 2014).

Cumhuriyetin ilk dönemlerinde eğitim ile ilgili kararlar almak, eğitimi düzenlemek ve eğitim öğretim faaliyetlerini yürütmek adına çeşitli kurumlar kurulmuştur. Kurtuluş savaşı döneminde oluşturulan önemli kurumlardan bir tanesi Telif ve Tercüme kurumudur. Bu kurum 1921 – 1926 tarihleri arasında faaliyet göstermiş, 1926 yılında üçüncü heyeti ilmiye kararı doğrultusunda Milli Talim ve Terbiye Dairesine yerini bırakmıştır (MEB, 2018). Türk Eğitim tarihinde ilk sistemli çalışma olarak yer alan birinci Heyet-i İlmiye toplantısına beden eğitimi ile ilgili olarak Darul Muallimini Aliye Beden Terbiyesi Muallimi Sırrı Bey davet edilmiştir. I. Heyet-i İlmiye Kongresi eğitim öğretimin millileştirilmesi ve modernleştirilmesi yönünde atılan önemli bir adım olmuştur (Okur, 2005). Eğitim alanındaki gerçek anlamda teşkilatlanma da 1923 yılında başlamış, eğitim teşkilatı ilmi ve idari olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Heyet-i İlmiyeler yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin eğitim politikalarının belirlendiği, eğitim meselelerinin tanınmış̧ eğitimcilerin fikir, düşünce ve tecrübelerinden yararlanarak tartışılıp karara bağlandığı ve belli bir uygulama gücü̈ olan ilmı̂ toplantılardır (MEB, 2018)

15

Heyet-i İlmiyeler 1923, 1924 ve 1926’da olmak üzere üç kere toplanmıştır. Heyet-i İlmiyeler, Talim Terbiye Dairesi ile Millî Eğitim Şûralarının görevlerini üstlenmiştir. Millî Eğitim Şûraları; Heyet-i İlmiyelerin kurumsallaşmış, düzenli aralıklarla çalışan devamı olarak da değerlendirilebilir (Deniz, 2001). İkinci heyeti ilmiye çalışması 1924 yılında toplanmış ve ilkokul öğretim süresi, ortaokul ve liselerin birer bölüm haline getirilmesi, bu kademelerin eğitim süresi, öğretmen okullarının öğretim süresi, kız liselerinin düzenlenmesi, okulların programlarının genişletilmesi ve geliştirilmesi, ders kitaplarının yazdırılması gibi konularda kararlar alınmıştır (Milli Eğitim Bakanlığı, 1995a). Üçüncü Heyet-i İlmiye çalışmaları 27 Aralık 1925’te başlamış, dönemin Millî Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey başkanlığında Ankara’da toplanmıştır. Gündeminde;

• Millî Eğitime ayrılan kaynakların en uygun kullanımı, • Ortaokullarda karma eğitime geçilmesi,

• Eğitim-öğretimle ilgili çalışmalar yapacak ‘Talim Terbiye Dairesi’ kurulması, gibi konular yer almıştır (Milli Eğitim Bakanlığı, 1995a).

Eğitim-öğretimi tek bir çatı altında toplama arzusu ise 3 Mart 1924 tarihinde kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile gerçekleştirilmiştir. Topses (1999), bu yasayla medrese- mektep ikileminin tümüyle ortadan kalktığını tüm okulların Maarif Vekaletinin kontrolüne verilmesi suretiyle Cumhuriyet devletine bağlandığını belirtmiştir. Cumhuriyet döneminde eğitimin başlıca amacı, her düzeydeki okullarda Cumhuriyetin gerektirdiği ve ihtiyaç duyulan nesillerin yetiştirilmesiydi (Akyüz, 2008). “Maarif Misakı” adıyla çıkarılan bakanlık genelgesi Cumhuriyetin ilk döneminde eğitim düşüncesinin alt yapısını oluşturan önemli bir belgedir. Bu genelge ile birlikte, eğitim etkinliklerinin halk seviyesine ulaştırma ve yaygınlaştırma düşüncesi, eğitimin temelini oluşturmuştur (Topses, 1999). Eğitim Bakanı İsmail Safa Özler’in 8 Mart 1923 tarihinde genelge halinde yayınlayıp ülkenin bütün öğrenim kurumlarına ve okullarına gönderdiği belgede eğitimin amaçları sıralanmış, “çağdaş ve ulusal eğitimle gençliği geleceğe yöneltmek ve böylece herhangi bir geriye dönüşün önüne geçmek” fikri asıl gözetilmesi gereken olarak vurgulanmıştır (Akgün ve Uluğtekin, 1989).

Bu genelgeye göre eğitimin amaçları aşağıdaki gibidir (Akyüz, 2008):

-Nesillerin, milli varlıkları ile çatışmayan her fikre saygılı olarak yetiştirilmesi, -Okulların, ülkeyi iktisadi esaret altında bırakmayacak kafalar yetiştirmesi,

16 -Her şeyde güçlü ve azimli nesiller yetiştirilmesi.

Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında eğitimin temellendirilmesi ve sistemin kavranmasında belirli aralıklarla Türkiye’ye yabancı eğitim uzmanları davet edilmiş ve Türk eğitimi ile ilgili rapor oluşturmaları talep edilmiştir ki bu raporlar dönemin eğitimi için büyük önem taşımaktadır (Topses, 1999). 1924 yılında John Dewey Türkiye maarifi hakkındaki raporunda tavsiyelerine eğitimin amaç ve hedefleriyle başlamıştır. Diğer önemli bir konu ise eğitimin ülkedeki tüm insanları kapsaması gerekliliğidir. Kısaca, bu raporda eğitim programlarının esasları, teşkilatlanma, denetleme, değerlendirme, yayın faaliyetleri başlıkları altında tavsiyeler bulunmaktadır (Akkutay, 1996). Bu rapordan sonra, 1925 yılında Kühne’nin Mesleki eğitim ile ilgili raporu, 1927 yılında Omer Buyse’nin teknik öğretim hakkındaki raporu, 1931 yılında Albert Malche’nin İstanbul üniversitesi ile ilgili raporu, 1934 yılında Beryl Parker’ın ilköğretim ile ilgili raporu, 1933-1934 yılları Amerikan Heyeti Raporundan Maarif işleri tavsiyeleri Türkiye’deki eğitimi her anlamda geliştirmek amacıyla kullanılmıştır.

Eğitimin kurumsallaştırılması çabaları doğrultusunda, güçlü bir teşkilat yapısına ihtiyaç duyulmaktaydı. Eğitimin kurumsallaşmasına ilişkin ilk çabalar 1920-1926 arasında kuruluş çabaları olarak görülmüş, bu dönemde, dünyadaki eğitim faaliyetleri takip edilmiş, yabancı eserler Türkçeye çevrilmiş, bilimsel toplantılar yapılmış, Türk eğitim sistemi ve bu sistemin ilkeleri saptanmaya çalışılmıştır. 1926-1933 arasında Maarif Teşkilatına dair kanunun çıkarılarak, sadece eğitim ve öğretim işleriyle meşgul olmak üzere “Talim ve Terbiye Dairesi” adıyla bir birim kurulmuştur. 1933-1941 arasında bakanlık örgütü tamamlanmıştır. 1941-1960 arasında, Mesleki ve Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü “Müsteşarlık” haline getirilmiş, bir Teftiş Kurulu oluşturulmuş, temel ve yardımcı birimlere yer verilmiştir. 1960-1965 arasında, Milli Eğitim Düzenleme Komisyonu oluşturulmuştur. 1965-1970 arasında Kültür müsteşarlığı ile birlikte bakanlıkta üç müsteşarlık yer almıştır. 1970-1980 arasında, Kültür bakanlığının kurulmasıyla birlikte bakanlık iki müsteşarlıkla yönetilmiştir. Kısa süre sonra Kültür Bakanlığı lağvedilmiş ve Kültür Müsteşarlığı tekrar bakanlığa bağlanmıştır. 1980-1983 arasında, darbeden sonra genel seçimlere kadar bakanlık tek müsteşarla yönetilmiştir. 1983-1992 arasında, Milli Eğitim Bakanlığı ile Spor ve Gençlik Bakanlıkları birleştirilmiştir. Talim ve Terbiye Kurulu kararlarının Eğitim ve Öğretim Yüksek Kurulu onayına sunulduğu bir sistem getirilmiştir. 1992’den sonra, 3797 sayılı örgüt yasası yayınlanmış, bu yasaya göre örgüt

17

yapısı yeniden düzenlenmiş ve Milli Eğitim Bakanlığının görevleri belirlenmiştir (Binbaşıoğlu, 2005).

14 Eylül 2011 tarihinde çıkan 652 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Milli Eğitim Bakanlığının görevleri yeniden düzenlenmiştir (Resmi Gazete, 2011). Ancak eğitim ile ilgili kurumun adı sürekli değiştirilmiştir. 1920’de Maarif Vekaleti, 1935’te Kültür Bakanlığı, 1941’de Maarif Vekilliği, 1946’da Milli Eğitim Bakanlığı, 1954’te Maarif Vekaleti, 1961’de Milli Eğitim Bakanlığı, 1983’te Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı, 1991’de yeniden Milli Eğitim Bakanlığı adını almıştır. 1920’den 1950’ye kadar bakanlık merkez örgütü beş kez önemli yapısal değişim geçirmiştir (Başaran, 1999).