2017 anayasa değişikliği ile kabul edilen en önemli değişikliklerden bir diğeri Cumhurbaşkanı ve Meclis seçimlerinin birlikte yapılmasıdır.724 Seçimlerin birlikte ya-
pılmasından anlaşılması gereken hem Cumhurbaşkanı hem de Meclis seçimlerinin ayrı
ayrı ama aynı günde yani eş zamanlı725 yapılmasıdır. Cumhurbaşkanı ve Meclis se-
çimlerinin birlikte yapılması kanaatimizce sistemin işleyişinde asli bir özellik olarak ele alınmalıdır. Her ne kadar diğer hükümet sistemlerinden ayırt edilmesinde asli bir nitelik taşımasa da sistemin iç işleyişinde asli bir özellik olarak kabul edilmesi yerinde olacaktır. Zira uygulamada Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin işleyişinde olumlu veya olumsuz anlamı verecek iki özellikten726 bir tanesidir.
Anayasa’nın 77’nci maddesinin 1’inci fıkrasında TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin beş yılda bir aynı gün yapılacağı esası kabul edilmektedir. Buna göre nor- mal şartlar altında görev süresi dolan her iki organında seçimleri birlikte yapılacaktır. Bununla birlikte ayrı bir özellik olarak aşağıda ele alacağımız Cumhurbaşkanı ve Mec- lis’in seçimleri yenileyebilme yetkisi vardır. Bu yetki ister Cumhurbaşkanı ister Meclis tarafından kullanılsın seçimlerin birlikte yapılması esastır. Seçimlerin birlikte yapıl- masının istisnalarından ilki, 101’nci maddenin 6’ncı fıkrasında zikredilen şartların ger- çekleşmesi halinde ‘sadece’ Cumhurbaşkanı seçiminin yenilenmesidir. İkinci istisnası ise 106’ncı maddenin 2’nci fıkrasına göre cumhurbaşkanlığı makamının, genel seçime
bir yıldan fazla bir süre varken herhangi bir nedenle boşalması durumunda Cumhur- başkanı seçiminin yapılmasıdır. Anayasa’nın 101’inci maddesinin 5’inci fıkrasına
göre “genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday, Cum- hurbaşkanı” olarak seçilmektedir. Ancak adaylardan birinin geçerli oyların salt çoğun- luğunu sağlayamaması durumunda ikinci bir oylama yapılacaktır. İkinci oylama en çok oyu almış iki adayın katılması ile gerçekleştirilir. Geçerli oyların çoğunluğunu kazanan aday Cumhurbaşkanı seçilir. Bununla birlikte ikinci oylamaya katılma hakkı
724 Cumhurbaşkanı ve meclis seçimleri, ilk kez 24 Haziran 2018 Pazar günü birlikte yapılmıştır. Önü-
müzdeki dönemin olağan işlemesi halinde 18 Haziran 2023 Pazar günü, Cumhurbaşkanı ve Meclis se- çimleri birlikte yapılacaktır.
725 Atar, Türk…, s. 176.
726 Bir diğer özellik Cumhurbaşkanının ve Meclis’in seçimleri yenileyebilme yetkisidir. Bir sonraki
kazanmasına rağmen adaylardan birinin seçime katılmaması halinde ilk oylamadaki üçüncü kişi ikinci aday olarak ikame edilir. Fakat ikinci oylamaya tek aday kalırsa seçim, referandum şeklinde yapılır. Seçime tek aday kalmakla birlikte geçerli oyların salt çoğunluğunu alamaz ise ‘sadece’ Cumhurbaşkanı seçimi yenilenecektir. Seçimle- rin birlikte yapılmasının ikinci istisnası, Cumhurbaşkanlığı makamının, genel seçime bir yıldan fazla bir süre varken herhangi bir nedenle boşalması halinde ortaya çıkmak- tadır. Bu durumda Anayasa’nın 106’ncı maddesinin 2’nci fıkrasına göre kırkbeş gün içinde yeni bir cumhurbaşkanlığı seçimi yapılacaktır. Şayet genel seçime bir yıl veya
daha az bir süre kalmışsa bu durumda seçimlerin birlikte yapılması gerekmektedir.
Seçimlerin eşzamanlı yapılması ile yürütme organı ve yasama çoğunluğunun aynı siyasi görüşte veya eğilimde olan partilerden oluşması sağlanmak istenmekte- dir.727 Zira farklı zamanlarda yapılan seçimler bölünmüş hükümet oluşumunu kolay- laştırmaktadır.728 Seçimlerin eşzamanlı yapılması ile sistem tıkanmalarının önüne ge-
çilmesi planlanmaktadır.729 Nitekim, seçimlerin eş zamanlı yapılmasına yönelik ana-
yasal bir düzenlemesi olmamakla birlikte Fransa Anayasası’nda yapılan devlet başka- nının görev süresi değişikliği ile devlet başkanı ve genel seçimlerin aynı yıl içinde yakın tarihler de yapılması amaçlanmıştır ki zaten 2000 yılından beri Fransa’da koha- bitasyon dönemleri görülmemektedir.730 Keza başkanlık sistemi ile yönetilen Arjantin,
Brezilya ve Şili’de de başkanın görev süreleri yakın zamanda değiştirilerek başkan ile yasama organının aynı siyasi görüşten olma ihtimali kuvvetlendirilmek istenmiştir.731
Bununla birlikte seçimlerin eş zamanlı yapılması erkler ayrılığını ve erkler arası denge ve denetlemeyi zayıflatması nedeniyle eleştirilmektedir. Zira yasama ve yürütme or- ganının aynı siyasi görüşten oluşması neticesinde erklerin birbirlerini dengelemesi ve denetlemesi özellikle disiplinli parti sistemlerinin varlığıyla ciddi ölçüde
727 Esen, Değişiklik Teklifinin…, s. 46.
728 Sartori, Karşılaştırmalı…, s. 231. Bölünmüş hükümet, yasama çoğunluğuna ve yürütme organına
ayrı siyasi partilerin hâkim olmasını ifade ederken birleşik hükümet ise yasama çoğunluğuna ve yürütme organına aynı siyasi partinin hâkim olmasını ifade etmektedir. Her iki ifade de yer yer kullanılacaktır. Bkz. Özsoy Boyunsuz, Siyasi Parti…, s. 9; Sartori, Karşılaştırmalı…, s. 118.
729 Eren, Akıncı, Cumhurbaşkanlığı…, s. 50. 730 Ertaş, Kuvvetler Ayrılığı…, s. 168.
731 Serdar Gülener, Başkanlık Sistemlerinde Denge ve Denetleme, 1. Baskı, Seta Yayınları, İstanbul,
zayıflamaktadır.732 Böylece yürütmenin güçlendiği ve yasamanın neredeyse yürütme
lehine çalışan bir organ haline geldiği görülebilmektedir.
Seçimlerin birlikte yapılması kimi Latin Amerika başkanlık sistemlerinde gö- rülmektedir. Brezilya, Peru, Şili ve Kosta Rika bunlardan bazılarıdır. Bununla birlikte ABD başkanlık sisteminde de başkanlık seçimleri ile genel seçimler aynı tarihe denk gelebilmektedir.733 Ancak Başkan, 4 yıllık sabit bir süre için seçilmektedir. Kongre ise Temsilciler Meclisi ve Senato’dan oluşmaktadır. Temsilciler Meclisi üyeleri 2 yıllık bir süre için seçilirken Senato üyeleri 6 yıllık bir süre için seçilmektedir.734 Temsilciler
Meclisi için seçimler iki yılda bir yapılır. İki yılda bir Senato üyelerinin üçte biri ye- nilenmektedir. Kısacası yasama organının görev sürelerinin farklılığı yasama ve yü- rütme organının farklı siyasi görüşte olmasını mümkün kılmaktadır. Bu yönüyle Cum- hurbaşkanlığı hükümet sistemi ABD başkanlık sisteminden farklılaşmaktadır. Zira hem Meclis hem de Cumhurbaşkanı 5 yıllık görev süresi için birlikte seçilmektedir.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin bu özelliği, sistemin işleyişi bakımın- dan asli bir özellik niteliğindedir. Zira Cumhurbaşkanı ile Meclis çoğunluğunun aynı siyasi görüşte veya eğilimde olmasının tercih edilme sebebi olan istikrarlı, hızlı karar alabilen, etkili ve etkin bir sistem olmasına katkı sağlayacaktır. Zira çağın koşulları gereği yürütmenin güçlendirilmesi dikkate alındığında bu özelliğin yürütme ile yasa- manın birlikte çalışmasına olanak sağlayacağı söylenebilir.735 Nitekim meclis çoğun-
luğunu arkasına alan bir Cumhurbaşkanı, politikalarını uygulayabilmek noktasında daha avantajlı olacaktır.736 Diğer taraftan seçimlerin birlikte yapılması erklerin tam
anlamıyla birleşmesine ve sistemin denge ve denetim mekanizmasından yoksun işle- yebilmesine neden olabilir.737 Böylece Cumhurbaşkanı, anayasal yetkilerinin yanında Meclis’in de yürütme lehine çalışan bir organ haline gelmesi neticesinde esas ve tek unsur haline gelebilir. Bu ise Cumhurbaşkanının bütün siyasal sistemi domine ettiği
732 Açıl, Latin Amerika…, s. 55.
733 Açıl, Latin Amerika…, s. 55, (dn.167). 734 Turhan, Hükümet…, s. 33-34.
735 “…günümüzün ağır basan ihtiyacının işleyen ve sorumlu hükümetlere sahip olmak düşüncesindey-
sek o takdirde eş zamanlı seçimleri tercih etmemiz gerekir.” Bkz. Sartori, Karşılaştırmalı…, s. 231.
736 Gülener, Denge ve Denetleme…, s. 17. 737 Gözler, Elveda…, s. 17.
bir durum yaratarak erkler ayrılığını işlevsiz kılabilir.738 Görüldüğü üzere Cumhurbaş- kanı ve Meclis seçimlerinin birlikte yapılması özelliğinin iki veçhesi vardır. Bir yanda yürütme istikrarı ile birlikte hızlı karar alabilen, etkili ve etkin bir yürütme ortaya çı- kabileceği gibi diğer yandan erkler birliğini halinde ortaya çıkabilecek riskleri barın- dırmaktadır. 2017 yılı Anayasa değişikliği ile tali kurucu iktidarın sistemin istikrarlı işlemesini gözeterek bir tercihte bulunduğu görülmektedir.