Ciro, kambiyo senedinde imzası bulunan bir kişinin lehine yapılabileceği gibi, üçüncü bir kişi lehine de yapılabilir. Kambiyo senedi borçlusuna yapılan ciroya geri- ye (geriye doğru) ciro denir305. Keşideci, kabul etmiş muhatap, lehtar, ciranta veya
302 ÖZTAN 577. 303 ÖZTAN 577. 304
ÖZTAN 577.
305 KINACIOĞLU 165; ÖZTAN 636. Geriye ciro kavramı, öğretide bazı yazarlar tarafından farklı
bir anlamda kullanılmaktadır. Müracaat hakkının kullanılması aşamasında hamilin senet borçlula- rına yeni bir ciro ile başvurabilmesi gerekip gerekmediği “geriye ciro” başlığı altında incelenmek- tedir. Ayrıntılı bilgi için Bkz. KAYA (ÜLGEN / HELVACI / KENDİGELEN) 181; POROY /
TEKİNALP 220, N. 372. Yine Yargıtay da geriye ciro kavramını müracaat aşamasında hamilin
başvuru ödeme sonucunda yaptığı ciroya özgü olarak kullanmaktadır. Hatta Yargıtay eski kararla- rında hamilin müracaat haklarını kullanırken borçlu lehine ciro yapması gerektiği, ancak bu şekil- de ödeme yapan borçlunun meşru hamil sıfatıyla kendi borçlularına başvurabileceği yönünde son- radan terk ettiği içtihatlara sahiptir. Yargıtay’ın bu yönde içtihatları ve bunların eleştirisi için bkz.
TEKİNALP, Ünal: Geriye Ciro ve Teminat Senedi Sorunları, XI. Ticaret Hukuku ve Yargıtay
aval veren (avalat) lehine yapılan ciro bu minvaldedir. Örneğin K-L-C1-C2-L(C3)-H
şeklinde bir ciro zincirinin bulunduğu kambiyo senedinde, C2’nin L(C3)’e yapmış
olduğu ciro, bir geriye cirodur. Böyle bir durumda alacaklı ve borçlu sıfatları birleş- mektedir. Fakat burada TBK 135/1’deki borcun sona ermesine ilişkin hüküm uygu- lanmaz. TBK 135/3’te kıymetli evraka ilişkin hükümler saklı tutulmuş, TTK 681/3’te ise, geriye ciro halinde senedin tekrar tedavüle koyulabileceği belirtilmiştir. Ciranta- ya yapılan geriye ciro hakkı dondurmaz. Zira ciranta asıl borçlu olmadığı için, ilk yaptığı cirodan önce gelen kişilere başvurabilecektir. Buna karşılık, poliçeyi kabul etmiş muhataba, keşideciye veya bonoda düzenleyene yapılan ciro, kambiyo sene- dindeki hakkı dondurur306
.
Öğretide kambiyo senedinde ciranta olarak görünen kişiye yapılan ciroya mü- kerrer ciro denildiğinden bahsetmiştik307. Mükerrer’in sözlük anlamı “tekrarlanmış, yinelenmiş”tir308
. Dolayısıyla, burada yanlış bir kullanımdan söz etmek mümkündür. Zira, cirantaya yapılan ciro ile yinelenmiş olan husus ciro işleminin kendisi değil, ciro lehtarının senet alacaklısı sıfatıdır. Örneğin K-L-C1-C2-L(H) şeklindeki bir ciro
zincirinde lehtar, hamil durumundadır ve senedi tekrar ciro etmemiştir. Görüldüğü gibi ilk ciranta olan lehtara sadece bir kez ciro yapılmıştır. Lehtarın senedi ilk iktisa- bında senet kendisine ciro yoluyla devredilmemiştir. Bu anlamda lehtara yapılan tek- rarlanmış bir ciro mevcut değildir. Bununla birlikte lehtar daha önce keşideciden senedi devralarak kazandığı alacaklılık sıfatını bu kez kendisine yapılan ciro ile ka- zanmıştır. Öğretide kullanılan mükerrer ciro kavramı bu durumu açıklamakta yeter- siz kalmaktadır. Kanaatimizce cirantaya yapılan ciroya ilişkin olarak mükerrer ikti- sap veya mükerrer alacaklılık kavramlarının kullanılması daha doğru olacaktır. Zira, örneğimizde L, senedin ikinci kez alacaklısı durumuna geldiği halde, ikinci kez ci- ranta durumuna girmemektedir. Mükerrer ciro kavramının ise, cirantanın tekrar ciro
306
KINACIOĞLU 166; POROY / TEKİNALP 160, N. 262; PULAŞLI 142; TEKİL 135; ÜLGEN
(HELVACI / KENDİGELEN / KAYA) 127.
307 Bkz. Ciroda Kişiler. 308 http://tdkterim.gov.tr/bts/ .
zincirine ciranta sıfatıyla dahil olması durumunda kullanılması uygun olacaktır. Ör- neğin K-L-C1-C2-L(C3)-H ciro zincirinde L’nin C3 sıfatıyla H’ye yapmış olduğu ci-
roya mükerrer ciro denilmesi, kavramların kullanımı açısından daha doğru olacağı düşüncesindeyiz. Zira, L’nin iki ayrı cirosu olduğu görülmektedir.
Senedi kabul etmemiş muhataba yapılan ciro, geriye ciro vasfını taşımaz. Zira, senedi kabul etmemiş muhatabın senetten doğan bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Muhatap senedi ciro ederse, sorumluluğu ciranta sıfatıyla sınırlı olur. Hamil sıfatıyla kabul etmemiş muhatap sıfatının birleştiği durumda, muhatabın müracaat hakkını kullanabilmesi için ayrıca kendi üzerine protesto çekmesi gerekmez309. Zira, kişinin
kendisini protesto etmesi hem hayatın olağan akışına ters düşer, hem de usul ekono- misi yönünden gereksiz bir formalitedir310
. Kabul etmeme protestosu olmadan müra- caat bu durumda ispat yönünden sıkıntı yaratmaz. Burada kabul etmeyen kişinin kendisi müracaat borçlularına başvurduğundan bu durumun ayrıca bir ispat vasıtasıy- la ileri sürülmesi gerekmemektedir.
Geriye ciroda, senedi iktisap eden kişinin başvurabileceği müracaat borçluları- nın kimler olacağı incelenmesi gereken bir diğer husustur. Zira, geriye ciro dolayısıy- la hamilin ilk ciro dolayısıyla kendisinden önce gelen senet borçluları olduğu gibi ikinci ciro dolayısıyla da kendisinden önce gelen senet borçluları vardır. Örneğin K- L-C1-C2-C3-C2-H ciro zincirinde müracaat borçlusu sıfatı ile H’ye ödeme yapan
C2’nin müracaat borçluları kimlerdir? Kambiyo senedini geriye ciro ile iktisap eden
kişi, müracaat haklarını kullanırken, daha sonra senet borçlusu sıfatıyla sorumlu ola- cağı kişilere karşı başvuru hakkına sahip değildir. Bu durum, geriye verilmesi gere- ken şeyi talep eden kimse kötüniyetle hareket eder311
(dolo facit qui petit quod redditurus est312) ilkesi gereğince ve MK 2 hükmü çerçevesinde değerlendirilir. Do-
309
Aksi yönde KARAYALÇIN 198; KINACIOĞLU 166; ÖZTAN 636.
310 HUECK / CANARİS 86 (zikreden ÖZTAN 636, dn. 427). 311 KAYA (ÜLGEN / HELVACI / KENDİGELEN) 181. 312 ÖZTAN 637.
layısıyla örneğimizde H’ye ödeme yapan C2, C3’e alacağı için müracaat borçlusu
sıfatıyla başvuramaz. C2’nin müracaat haklarını K, L ve C1’e karşı kullanabilir. Bu-
rada kısıtlama sadece C2 yönündendir. Yoksa H’ye karşı C3’ün müracaat borçlusu
sıfatı sona ermemektedir.
Geriye ciro rehin cirosunda iki şekilde yapılabilir. İlk olarak, senedi mükerrer iktisap eden kişi senedi rehin cirosu ile almış olabilir. Örneğin K-L-C1-C2-L(H) şek-
linde bir ciro zincirinde L’ye yapılan ciro rehin cirosu olabilir. Bu durumda L, TTK 689’a göre rehin cirosu hükümleri çerçevesinde, rehin hakkı sahibi sıfatı ile K’ya başvurabilir. L, C3 sıfatıyla yeni bir ciro yaparsa bu ciro tahsil cirosu hükmündedir
(TTK 689/1). İkinci olarak ise, senedi mükerrer iktisap eden kişi, senedi rehinli ala- caklıdan ciro yoluyla devralmış olabilir. Örneğin K-L-C1-C2-L(H) şeklinde bir ciro
zincirinde C2’ye yapılan ciro rehin cirosu ise, C2’nin L’ye yapmış olduğu geriye ciro
tahsil cirosu hükmündedir (TTK 689/1).