Cenaze Namazı

Bu başlık altında cenaze namazının kılınışı ve cenazenin gömülmesiyle ilgili konulardaki ihtilaflara delilleriyle birlikte değineceğiz. İhtilaf nedenleri hakkında kısa değerlendirmelerde bulunacağız.

1.16.1. Cenaze Namazının Kılınış Şekli

İbn Ebî Leylâ ile Ebû Hanîfe cenaze namazında alınan tekbir sayısı konusunda ihtilaf etmişlerdir. İbn Ebî Leylâ’ya göre cenaze namazında alınacak tekbir sayısı ifttah tekbiriyle birlikte beştir.170

İbn Ebî Leylâ cenaze namazını kılarken beş tekbir alınması gerektiğini kabul etmiştir. Bu konuda Tabiûn fakihlerinden Cabir b. Zeyd’in (93/711-712) uygulamasını görüşüne dayanak olarak kabul etmiştir.

167 _{Maide, 5/6.}

168 _{Cessâs,age., IV, 27.}

169 _{Kâsâni, Ebû Bekir b.Mes’ûd b. Ahmed (587/1191), Bediu’s-Sanâi fî Tertîbi’ş-Şerâi, I- VII, Dâru’l-} Kütübü’l-İlmiyye 1986, I, 46.

170

" َلَع َرَّبَك ُهَّنِإَو ،ااعَبْرَأ اَنِزِئاَنَج ىَلَع ُرِّبَكُي ٌدْيَز َناَك :َلاَق ،ىَلْيَل يِبَأ ِنْب ِنَمْحَّرلا ِدْبَع ْنَع ،ااسْمَخ ٍةَزاَنَج ى َّلَص ِالله ُلوُسَر َناَك :َلاَقَف ُهُتْلَأَسَف اَهُرِّبَكُي َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُالله ى "

Abdurrahman b. Ebî Leylâ anlatıyor: “Cabir b. Zeyd’in cenazelerimiz üzerine dört tekbir getirirdi. Bir ara cenaze üzerine beş tekbir getirmişti. Ona bunun sebebini sorduğumda dedi ki: Resulullah o tekbirleri getirirdi dedi.”171

Ebû Hanîfe ise cenaze namazında dört tekbir alınması gerektiğini savunmaktadır.172

Peygamberimizin dört, beş, altı, yedi, sekiz tekbir alarak cenaze namazı kıldırdığı Necaşi ( 9/630) öldüğünde 173

cemaati arkasında saf yaptı ve dört tekbir alarak cenaze namazı kıldırdı. Cenaze namazını Peygamberimizin vefatına kadar dört tekbirle kılınmasının sabitlediğini ifade etmiştir.174

Peygamberimizin cenaze namazını dört tekbirle kıldığını ifade eden şu hadisi delil olarak almıştır:

" َأ ،َةَرْيَرُه يِبَأ ْنَع ِمْوَيْلا يِف ،ِةَشَبَحْلا َبِحاَص َيِشاَجَّنلا َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُالله ىَّلَص ِالله ُلوُسَر اَنَل ىَعَن :َلاَق ُهَّن :َلاَقَف ،ِهيِف َتاَم يِذَّلا َرْيَرُه اَبَأ َّنَأ ،ِبِّيَسُمْلا ُنْب ُديِعَس يِنَثَّدَحَو :ٍباَهِش ُنْبا َلاَق ْمُكيِخَ ِلْ اوُرِفْغَتْسا َلوُسَر َّنَأ ،ُهَثَّدَح َة ٍتاَريِبْكَت َعَبْرَأ ِهْيَلَع َرَّبَكَف ىَّلَصَف ،ىَّلَصُمْلاِب ْمِهِب َّفَص َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُالله ىَّلَص ِالله "

‘Ebû Hureyre (ra.) Habeşistan Hükümdarı Necaşi öldüğü gün onun öldüğünü haber verdi. Peygamberimiz kardeşiniz (Necaşi) için Allah’tan bağışlanma dileyiniz dedi. İbn Şihâb Said İbn. Müseyyeb’den Ebû Hureyre (ra.): Cemaati namaz kılınan

yerde saf oluşturup onlara (gıyaben) cenaze namazını dört tekbir alarak kıldırdı.’175

Ebû Hanîfe, Peygamberimizin hayatının sonuna doğru kıldırdığı cenaze namazlarında dört tekbir aldığını bu uygulamasının önceki uygulamalarını kaldırdığını savunmuştur. Hanefi âlimleri sahabe uygulamalarını Hz Ali’nin Fatıma’nın cenaze namazında dört tekbir getirmesini, Hz. Ömer’in cenaze namazının tekbir sayısı konusunda birleşmeye çağırmasını ve sahabilerin de dört tekbir üzere ittifak etmelerini esas almıştır.176

171 _{Müslim “Cenâiz” 23.(no:957); Ebu Davûd, “Cenâiz” 58, (no:3197)} 172

Ebû Yûsuf, age.,118; Şafiî, age.,VII, 150.

173 _{Öztürk, Levent, “Necaşî Ashame”, DİA, XVI, 590.}

174 _{İbn Rüşt el-Hafîd, Ebu’l-Velîd Muhammedb. Ahmed b.Muhammed b.Rüşd el-Gurtubî (595/1198),} Bidâyetü’l-müctehid ve Nihâyetü’l-Muktasid, I-VI, Dâru’l-Hadîs 2004, I, 248.

175 _{Müslim” Cenâiz”,27.(no:964)} 176

İbn Ebî Leylâ da tekbir sayısının beş olmasını savunurken, cenaze namazındaki her bir tekbirin, diğer namazlarda bir rek’atın yerine geçtiğini, farz namazlarda ise dört rek’atı geçen namazın olmamasına kıyas yapmıştır. Alınan ilk tekbir başlama tekbiri yerine geçtiği, diğer tekbirlerin ise farz namazlardaki dört rek’atın yerine geçtiğini kabul etmiştir.177 Rivayetlerin çok olması sebebiyle rivayetlerden kıyasa en uygun olanını esas almış, rivayetlerin Peygamberimiz tarafından ne zaman söylendiğini dikkate almamış ve cenaze namazındaki tekbir sayısının beş olduğu kanaatine varmıştır.178

İki müçtehidin ihtilaf etmelerinin temelinde Peygamberimizden cenaze namazıyla ilgili farklı rivayetlerin olması yatmaktadır.

1.16.2. Cenaze Namazında İmamın Duracağı Yer

İbn Ebî Leylâ imamın, erkeğin göğsü hizasında, kadının ise ortasında duracağını söylemiştir. İbn Ebî Leylâ’nın bu konudaki delili Hz. Peygamberin şu hadisidir: " ،ٍبْعَك ِّمُأ ىَلَع ىَّلَصَو ،َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُالله ىَّلَص ِّيِبَّنلا َفْلَخ ُتْيَّلَص :َلاَق ،ٍبُدْنُج ِنْب َةَرُمَس ْنَع َيِهَو ْتَتاَم اَهَطَسَو اَهْيَلَع ِة َلََّصلِل َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُالله ىَّلَص ِالله ُلوُسَر َماَقَف ،ُءاَسَفُن "

‘Semure b. Cündebden: Ümmü Ka’b öldüğünde Peygamberimiz onun cenaze namazını kılarken arkasında cenaze namazı kıldım. Peygamberimiz o kadınının cenaze namazını kılarken cenazeyi ortalayarak durup cenaze namazını kıldığını söylemiştir.’179

Hanefilere imamın cenaze namazı kıldırırken duracağı en güzel yer, ölünün göğsü hizasıdır. Eğer başka bir hizada durursa da geçerli olacağını kabul etmişlerdir.

Hanefiler görüşlerini şu şekilde açıklamışlardır: İnsan bedeninin en şerefli organı göğüstür. Çünkü burası ilim ve hikmet yeridir. Orada durmak tıpkı erkekte olduğu gibi daha önceliklidir. İman nurunun bulunduğu yer olduğu için kadın cenazenin ortasında durulması gerektiğini savunmuşlardır. Ayrıca şu ayeti görüşlerine delil olarak kullanmışlardır:

177 _{İbn Hümâm, age., II, 125.} 178 _{Serahsî, age.,II, 63.} 179

" َص ُ َّالله َحَرَش نَمَفَأ يِف َكَُِل ْوُأ ِ َّالله ِرْكِذ نِّم مُهُبوُلُق ِةَيِساَقْلِّل ٌلْيَوَف ِهِّبَّر نِّم ٍروُن ىَلَع َوُهَف ِم َلَْسِ ْلِْل ُهَرْد

ٍنيِبُم ٍل َلََض

" ,

‘Allah kimin gönlünü İslâm'a açmışsa o, Rabbinden bir nûr üzerinde değil midir? Allah'ı anmak hususunda kalpleri katılaşmış olanlara yazıklar olsun. İşte

bunlar apaçık bir sapıklık içindedirler.’180

Hanefiler bu ayetten hareketle cenaze namazının kılınması iman nedeniyledir. İşte bunun için göğüs hizasında durulması gerektiğini ve göğsün aslında bedenin orta yeri olduğunu ifade etmişlerdir.181

1.16.3. Cenaze Namazında Cenazelerin Konuluş Şekli

İbn Ebî Leylâ birden çok cenaze bulunuyorsa, cenazeler merdivene benzer yere konması gerektiğini, cenazeler yerleştirilirken birisinin kafası diğerinin göğsü hizasına ya da birinin kafası diğerinin kafasından daha geride olacak şekilde sıralanması gerektiğini söylemiştir.182

Ebû Hanîfe ise birden çok cenaze bulunuyorsa, cenazeler merdivene benzer yere konulabilir ya da cenazeler yerleştirilirken birisinin kafası diğerinin göğsü hizasına gelecek şekilde sıralanması da güzeldir. Çünkü burada şart olan, cenazelerin imamın önünde bulunmasıdır. Nasıl konulursa konulsun. İster sırayla ister meyilli ona göre, şart gerçekleşmiş olur. Cenazenin konuluş şeklini seçmek, cenaze namazını kılanlara bırakılması gerektiğini ifade etmiştir.183

Bazı kaynaklarda Ebû Hanîfe’nin birden çok cenaze olduğunda konuluş sırasının; imamın karşısına en yaşlı ve en faziletli olanından başlanarak yerleştirilerek konulması gerektiği görüşünü benimsediği nakledilmektedir.184