CEMİYET NAMINA ÇIKARILAN KARARNAMELER Cemiyetin fahri başkanı, Başvekil İsmet Paşa, kurumun ilk kongresin

açarken yaptığı açılış konuşmasında, Cemiyetin kuruluşunun vatanperverlerin şahsi kıymetlerini ifade eden bir gelişme olmadığını, bütün milleti kapsayan esaslı bir muvaffakiyet olduğunu ifade etti. İsmet Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın sene başı açılışındaki nutkunda değindiği ve bütün vatanperverlerin yanında Büyük Millet Meclisi Vekillerinin de hava savunması konusunda yapılması gerekenleri üzerlerine vazife olarak bilmelerini ve bu konuda fikir teatisinde bulunmalarını takdire şayan kıldığını hatırlattı.228

Milletvekilleri üzerlerine vazife olarak bildiği hava savunması için, çeşitli çareler arama gayreti içerisine buldukları çözümleri, vakit kaybetmeden hayata

226 _{Verel, 1966, s. 65.66.} 227 _{THKA, (EK -10)}

geçirmek için meclise önergeler verdi. Meclisten çıkarılan kararnamelerle, konuya çözüm getirilmeye çalışıldı. Konuyla ilgili olarak, Cemiyet merkezinin ve şubelerinin evrak gönderip alma konusunda ki harcamaları göz önünde tutularak, Muş milletvekili İlyas Sami Bey ve sekiz arkadaşı bu konuda bir teklifte bulundu. Teklifte 5-27-295 sayılı kanun ile 9.11.1925’te, Himaye-i Etfal ve Hilal-i Ahmer Cemiyetleri ile İtibar-ı Milli Bankasının merkez ve şubeleri ile yararlandıkları posta kanunu muafiyet kısmının, 4. Fıkrasından Türk Tayyare Cemiyeti’nin de istifa ettirilmesine dair bir yasa tasarısı, Dâhiliye Vekâletine sunuldu.229 _{9 Kasımda} Meclise sunulan kanun tasarısı, hızlı bir şekilde 11 Kasımda yürürlüğe konularak,230 Tayyare Cemiyeti’nin de mezkûr Cemiyetler gibi posta kanunundan yararlanması sağlandı.

Himaye-i Etfal, Hilal-i Ahmer ve Türk ocakları gibi amacı hayır olan Tayyare Cemiyeti’nin de kırtasiye masrafları için, 17 Mart 1928’de meclise sunulan bir kararnamede,

“ Kararaname

Himaye-i Etfal Tür Ocakları Hilal-i Ahmer ve Tayyare Cemiyeti gibi cemiyet-i Hayriye tarafından masraf-ı kırtasiyenin asgari bir hadde ettirilmesi mülahazasıyla ihtiyaçlarının Maliye Vekâletinin umum ve devair namına yaptığı mübayaat meyanından satın alınmasını talep edilmiş ve bu şekil hazinece fabrikalardan yapılacak mübaayatın daha muvaffık şeraitle tedarik edilebilmesini mucip bulunmuş olduğundan mezkûr cemiyetlere ait levazım-ı kırtasiyenin süratle temini Maliye Vekâleti celilesinin 17 Mart 928 tarih ve 10556numaralı tezkiresiyle vuku bulan teklifi ve İktisat Vekâleti celilesinin 4 Nisan 928 tarih ve 2141/77 numaralı mütaalanamesi üzerine icra vekilleri heyetinin 11 Nisan 628 tarihli icraatında tasvip ve kabul olunmuştur.

11Nisan 628

Reisicumhur Mustafa Kemal Paşa

Hariciye Vekili, Dâhiliye Vekili, Müdafaa-i Milliye Vekili, Adli Vekil, Baş Vekil, Maliye ve Muavenet İçtima Vekili, Nafia Vekili, Maarif Vekili, Maliye Vekili”231

229 _{BCA, Fon kodu, 030.0.010.000.000.7.43.6.1, Tarih,13 Teşrini Sani 341 ( EK 11)} 230 _{BCA, Fon kodu,030.0.010.000.000.7.43.6.2, Tarih,11.11.341}

Cemiyete ait kırtasiye masraflarının Maliye Vekâleti tarafından bir kararname ile üstlenmesi kabul edildi. Osmanlı Devleti zamanında kurulan ve Cumhuriyet döneminde kaldırılan Donanma Cemiyetinin gelirlerinin de Tayyare Cemiyeti’ne aktarılması kurum için önemli bir gelir kaynağı oluşturdu. 232

Başvekâletten Maliye Vekâletine, 1.1.1927 tarih ve 33/ 1405/3062 numaralı bir yazıyla, Türkiye’de Tayyareciliğin layık olduğu cihetle ilerleme kaydetmesi için yeni bir gelir kaynağı oluşturacak olan, tedavülden kaldırılan kıymetleri Maliye Vekâleti tarafından ref edilen evrak, evlenme cüzdanı, gümrük evrakı, icra tebligatları gibi değerli evrakların satışının, Tayyare Cemiyeti’ne verilmesi isteniyordu.233 Tütün inhisar vergi idaresine ziraat erbabı, tüccar ve maliye görevlileri tarafından akdedilmiş ve İnhisar talimatnamesinde belirlenen evrakın ve medeni kanunun kabulünden önce uygulanan icra tebligatları, evlenme defter ve cüzdanlarının satış hakkının Türk Tayyare Cemiyeti’ne ait olduğu kabul edildi.234 _{1927 ve 1928 yıllarında Cemiyet kıymetli evraktan, üç yüz otuz beş bin} lira kazandı.235

“ Maliye Vekâletince kıymetleri ref olunan kıymetli evrak; Kıymeti Kıymeti

15 icar mukavelenamesi 5 istifaname

15 resen icar ve ihtar mukavelenamesi 5 tediyeyi yemin ihbarnamesi 5 vekâletname-i umumisi 5 protesto name

5 vekâletname-i hususi 5 İnce parşömen kabına adl 5 resen senet varakası

5 ferağ vekâletnamesi

Kanun-ı Medeniyenin (evlenme) Muamelatına Mahsus Evrak Defter ve cüzdanları

Kıymeti Kıymeti

5 Evlenme Beyan kâğıdı 5 izin kâğıdı

5 evlenme ittihaz kâğıdı 5 nüfus memurluğuna ihbar kâğıtları 5 evlenme ilan kâğıdı 500 evlenme sicil defteri (yüz sayfalık) 5 evlenme muvafakat kâğıdı 250 evlenme sicil defteri (elli sayfalık)

232 _{Türk Hava Mecmuası, 1 Haziran 1926, Sayı.1, s. 19.}

233 _{BCA, Fon kodu,030.0.010.000.000.3.14.25.2 Tarih,1.1.1927, No.33/1405/3062} 234 _{BCA, Fon kodu,030.0.010.000.000.3.14.25.3 Tarih,5.1.1927, No.6/67}

Kıymeti

500 evlenme cüzdanı (birinci sayfa) 250 evlenme cüzdanı (ikinci sayfa) 100 evlenme cüzdanı (üçüncü sayfa) Gümrük evrakı

Nevi Kıymeti İthalat Beyannamesi 5 İhracat Beyannamesi 5 Ticaret-i dâhiliye Beyannamesi 5 İthalat vapur manifestosu 5

İthalat yelken manifestosu 5

İhracat vapur manifestosu 5

İhracat yelken raporu 5

Şimendifer Beyannamesi 5 Hudut Beyannamesi 5 Vapur 5 Yelken 5 Teslim şimendifer 5 Aktarma emtiası 1 ” 236

Kurum, yukarıda görüldüğü üzere Maliye vekâleti tarafından kıymetleri ref olunan evraktan yararlandı ve bu evrakların satışından elde edilen gelir Türk havacılığı için yerine getirilmesi lüzum görülen teşebbüsler için harcandı.

Cemiyet, tütün, tekel ürünleri ve damga237 _{vergisinden muaf tutularak} önemli bir giderden kurtarıldı. Tiyatro, sinema gibi eğlence yerlerine ait giriş ücretlerine, beş kuruş gibi cüzi bir miktar vergi konularak, Tayyare Cemiyeti’ne bırakıldı.238 _{Trakya bölgesinde işletilen tütün inhisar idarelerindeki tütün ziraatının,} Tayyare için teberruata dönüştürülmesi, 28.04.1927’de kabul gördü ve bu

236 _{BCA, Fon kodu, 030.0.010.000.000.3.14.25.4,Tedavülden kaldırılan evrakların Türk Tayyare}

Cemiyeti’nin kullanması

237 _{BCA, Fon kodu, 030.10.00.00.60.403.32, Tarih, 15.9.928, No.3750}

238_{Seçil Akgün Karal, Murat Uluğtekin,“Kuruluşunun İlk Yıllarında Türk Tayyare Cemiyeti (Türk}

Hava Kurumu)”Cumhuriyetin 80.Yılına Armağan, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi

tebberruattan elde edilen gelirin yüzde dokuzunun (% 9 ) Tayyare Cemiyeti şubelerinin masrafları için kullanılmasına karar verildi.239

Devlet için düzenli gelirlerden olan, el ve duvar duyuruları, damga

harçları, kurum yararına ayrıldı. Tekel maddesi olarak tütün-sigara gelirlerinden, her bir sigara paketinden bir sigara bedelinin, Türk Tayyare Cemiyeti'ne verilmesi kararlaştırıldı. Uşak şeker fabrikasının her yıl ürettiği ilk parti şekerin bedeli, askerlik terhis belgelerinden cüzi miktarda bir yüzdelik gelir, İzmir’in Ödemiş ilçesinde bulunan Küre ve Bağcılar bölgesindeki iki cıva madeninin işletme gelirleri de Tayyare Cemiyeti’ne verildi. Bu iki madenin gelirleri daha önce kaldırılmış olan Donanma Cemiyetine aitti. 240

Tayyare Cemiyetine elde edilen gelirlerden önemli olan bir kalem de Kuruma devredilen arsa ve apartmanların satışından elde edildi. Ankara'da mübadil Rumlardan Küpeci oğlu Anastas ile Aleksandros'tan terkedilmiş arsanın, İzmir Tayyare Cemiyeti'nin istimlak ettiği arsa karşılığı olmak üzere mübadil yapıldı.241 16 Ağustos 1928‘de çıkarılan bir kararname ile Bilad-ı Yunus ( Bursa) halkına bırakılmış bulunan vakfa ait, 471 dönüm araziden, köye uzak ve üç evlik yerden ibaret olan bölümünün, ziraat yapılamadığı ve İstanbul- Eskişehir- Çanakkale hava hatları için askeriye açısından önemli olmasına karşılık, arazinin kullanımının, Tayyare Cemiyeti adına ihalesi yapıldı. Arazinin Müdafaa-i Milliye adına bir heyet tarafından takdir edilen beş bin lira bedel karşılığında satın alınarak, Cemiyete verilmesine karar verildi.242 Yine Çanakkale’nin Tire ilçesinde, Cezayirli Gazi Hasan Paşa Vakfı'na ait zaviyenin etrafında bulunan, dönümüne on lira bedel biçilen yirmi dokuz dönüm arazinin, Mecliste 12 Ağustos 1928’de çıkarılan bir kararname ile Tayyare Cemiyeti'nin tasarrufuna verilmesi kararlaştırıldı.243 Tayyare Cemiyeti yararına olacak arazi, vakıf ve metruk binalar uygun fiyatlarla kurumun kullanımına açıldı. Açılacak olan Cemiyet şubeleri için onarılan binalar, çıkarılan kararnamelerle kullanıma hazır hale getirildi.

239 _{THKA, Tarih, 2.5.1927 No.10820} 240 _{Akgün Karal, Uluğtekin , 2004, s. 39,}

241 _{BCA, Fon kodu, 030.0.018.001.001.30.55.5, Tarih, 6 Eylül 928} 242 _{BCA, Fon kodu, 0.30.0.18.01.01.030.53.019, Tarih,16.8.928} 243 _{BCA, Fon kodu, 030.0.018.001.001.30.51.017, Tarih,12 Ağustos 928,}

Tayyare Cemiyetine devredilen Harikzadegan apartmanlarının gelirinin, Kuruma tahsisi hakkında ki kanunların, kabul ve tasdik edilmesiyle bu apartmanlardan birikmiş olan hasılat, 1926 yılında seksen bin lirayı buldu. Apartmanlardan bir senede otuz bin lira hasılat beklenmekteydi.244 Kara ve hava gümrük depolarda sahipsiz kalan veya kaçak olması sebebiyle el konulan ve biriken eşyalar, 13 Mart 1927’de Gümrük kanunun 43. Maddesinde belirlenen kurallara göre çıkarılan bir kanunname ile Tayyare Cemiyeti’nin kullanımına bırakıldı.245

3.2.2. CEMİYETE GELİR BULMAK AMACIYLA DÜZENLENEN