Din görevlisi ve cemaatin iletişim kurabilmeleri, birbirlerini tanımalarına ve karşılıklı anlayış oluşturmalarına bağlıdır. Sevgi, saygı, hoşgörü ve içtenlik, iletişim sürecini başlatmak ve devam ettirmek için gereklidir. Etkiletişim daima iki yönlüdür.352 Bu sebeple cami görevlisi ile cemaat karşılıklı birbirini etkiler. Önemli olan ilişkinin ve etkilemenin yapıcı ve müspet olmasıdır.
Tablo 65. Camiye beş vakit devam eden cemaat sayısının dağılımı
Kişi sayısı Camiye beş vakit devam eden
cemaatin sayısının odağılımı adet %
1-10 38 18,6 11-20 41 20,1 21-30 40 19,6 31-50 47 23,0 51- yukarısı 38 18,6 Toplam 204 100,0
Araştırmaya katılan İmam-hatiplerin %23’ünün camilerine beş vakit devam eden cemaat sayısını 31-50 arası, çok yakın oranlarla %20,1’inin 11-20 arası, %19,6’sının 21-30 arası ve %18,6 sının da 51 ve yukarısı olarak belirttiği görülmektedir. Bunun sonucunda daha çok camilere beş vakit devam eden cemaat sayısının 31-50 arasında olduğu, genel olarak cemaat sayısının az olduğu görülmektedir.
Tablo 66. Cemaatin yaş ortalamasına göre dağılımı
Kişi sayısı Cemaatin yaş
ortalamasının dağılımı Adet %
15-25 yaş 3 1,5 26-35 yaş 4 2,0 36-50 yaş 112 54,9 51- yukarısı 85 41,7 Toplam 204 100,0
İmam-hatiplerin %54,9’u cemaatinin yaş ortalamasının 36-50 yaş olduğunu, %41,7’si 51 ve yukarı yaş olduğunu, %2’si 26-35 yaş olduğunu, %1,5’i gibi çok az bir kısmı ise 15-25 yaş olduğunu belirtmektedir. Genel olarak cemaatin yaş ortalamasının genç yaştan başlayarak yaşlılığa ve insanların kendilerini ölüme daha yakın hissettikleri zamana doğru arttığı görülmektedir. Gençlerin camiye rağbet etmedikleri, bunda en fazla görevin ailelere, sonra da İmam-hatiplere düştüğü söylenebilir. Cemaatin yaş ortalamasında, orta yaş grubu (36–50) ön plana çıkmaktadır. Genç cemaat (15-25) ise yok gibidir. Yaş ilerledikçe, ölüm hissinin arttığı, emeklilik çağınının geldiği, insanların daha çok hacca gittiği, dünya işleri ile ilişkinin azaldığı ve buna paralel olarak, cemaat sayısının da nispeten arttığı söylenebilir.
Veysel Demir’in benzer çalışmasında, cemaatin yaş ortalamasının oldukça yüksek olduğu, gençlerin sayısının ise çok az olduğu tesbit edilmiştir. Bunun sebebinin ise ailelerin çocuklarıyla ilgilenmemesi ve gereken dini eğitimi vermemeleri, okullarda da verilen din eğitiminin yetersiz olduğu söylenebilir.353 Yapılan başka bir araştırmada da cemaatin hemen hemen yarısının (%49) yaş ortalamasının 41-50 arasında olduğu belitilmiştir.354Genel olarak ortaya çıkan sonuçlara baktığımızda, cemaatin yaş ortalamasında en az oranı genç yaştakiler oluşturmaktadır.
Tablo 67. İmam-hatiplere göre gençlerin camiye daha az gelme sebepleri
Kişi sayısı Gençlerin camiye daha az gelmelerinin sebepleri
adet %
Anne- babaların ilgilenmemeleri ve telkinde
bulunmamaları 99 48,5
Okullarda verilen dini eğitimin yetersizliği 57 27,9 Medyadaki gençliği dinden soğutan yayınların etkisi 30 14,7 Gençlerin cami içi dini konuşmaları tatmin edici
bulmamaları 4 2,0
Görevlilerin gençlere yeteri kadar diyolog kuramaması 11 5,4
Diğer 3 1,5
Toplam 204 100,0
Araştırmamıza katılan imam-hatiplerin %48,5’i ( yarıya yakını ) gençlerin camiye daha az gelmelerinin sebebini, anne-babaların ilgilenmemeleri ve telkinde bulunmamalarını, %27,9’u okullarda verilen din eğitiminin yetersizliğini, %14,7’si medyadaki gençliği dinden
353
Veysel Demir, a.g.t., s. 140.
354
soğutan yayınların etkisini, %5,4’ü gençlerin cami içi dini konuşmaları tatmin edici bulmamaları olarak görmektedir. Ayrıca gençlerin camiye az gelmelerinin sebebi; imam- hatiplerin gençlerle yeteri kadar iyi diyalog kuramaması (%2), cemaatin öteleyici olması ve gençlerin manevi değerlerinden uzaklaşması (%1,5) olarak görülmektedir.
Anne-babalara büyük işler düşmektedir. Bu konuda ebeveynler bilinçlendirilmeli ve eğitilmelidir. Yetkililerin okullardaki din eğitimiyle ilgili konulara eğilmesi ve bu konuları gözden geçirmesinin faydalı olacağı söylenebilir. Bu konu da medyanın etkisi de yadsınamaz. Gençlerin olumsuzluklardan kurtulması için gerekenler yapılmalı ve camiye sıcak bakmaları için onlarla samimi diyalog kurulmalıdır.
Tablo 68. Cami cemaatinde en çok problem çıkaran yaş gruplarının dağılımları
Kişi sayısı Cemaatte en çok problem çıkaranların
yaşlarına gore dağılımıı Adet %
15-25 yaş 3 1,5
36-50 yaş 12 5,9
51- yukarısı 189 92,6
Toplam 204 100,0
İmam-hatiplere göre, cemaatten en çok problem çıkaranların, %92,6 ile 51 ve yukarı yaştakilerin olduğu görülüyor. Bunu, %5,9 ile 36–50 yaş ve %1,5 ile de 15–25 yaş arasındakilerin takip ettiği görülüyor. Bunun sonucunda cemaatten en büyük problemi yaşlıların çıkardığı anlaşılmaktadır. Yaşlıların emeklilikle beraber boş zamanlarının arttığı ve kendilerini daha çok ibadete verdiği, bununla beraber de en çok problem yaşanılan grubu oluşturduğu söylenebilir. Gençlerin ise camiye gitme oranının da az olmasıyla paralel olarak en az problem yaşanılan grup olduğu anlaşılmaktadır. Bu konuda, din görevlileri ile cemaatin bilinçlendirilerek ortak noktalarda uzlaştırılmaları sağlanmalı ve problemler en aza indirilmelidir.
Bu konuyla ilgili daha önce yapılmış alan araştırmasına göre, cemaatten en çok problem çıkaranların oranının gençlerden başlayarak, yaşlılara doğru giderek arttığı görülmektedir. Yaşlılarda bu oran en yüksektir. Buna göre cemaatten en çok yaşlıların
problem çıkardığı, yaş azaldıkça problem çıkarma oranının da azaldığı görülmektedir.355Her iki sonuç arasında yıllar geçmiş olsa da paralellik olduğu söylenebilir.
Mustafa Köylünün bu alanla ilgili yaptığı çalışmada, cemaat ve halkın ,imam-hatipleri müftülüğe şikayetiyle ilgili soruya, imam-hatiplerden %84.27’si ‘‘şimdiye kadar herhangi bir şikayet olmadı’’ şeklinde cevap verirken, %14,30’u ‘‘ara-sıra ’’, %1,43’lük gibi küçük bir bölümü de ‘‘sık sık şikayetler oluyor’’ şeklinde cevap vermiştir. Dolayısıyla imamlardan büyük çoğunluğunun (%84,27) bu tür şikâyetlerle ilgili herhangi bir problemlerinin olmadığı sonucuna varabiliriz.356 Bu çalışmada da büyük oranda bu tür şikâyetlerle ilgili herhangi bir problemin yaşanmadığı görülmektedir. (Bkz. Tablo. 67)
Tablo 68’in bulguları 10. varsayımımızı kısmen doğrulamaktadır. Tablo 69. İmam-hatiplerin cami dernek yöneticileriyle problem durumu
Kişi sayısı Cemaatteki dernek yöneticileri ile problem
durumu adet %
Evet 3 1,5
Hayır 104 51,0
Cami derneğimiz yok 97 47,5
Toplam 204 100,0
Araştırmamıza katılanların %51’inin ( yaklaşık yarısının )cami dernek yöneticileriyle bir probleminin olmadığı, %1,5 gibi çok az bir oranın ise problem yaşadığı, bunun yanında %47,5’inin de cami derneğinin olmadığını görülmekredir.
İmam-hatiplerin, derneği olan camilerdeki dernek yöneticileriyle uyumlu oldukları, genelde problem yaşamadıkları anlaşılmaktadır.
Cemal Tosun’un yaptığı doktora tezindeki alan araştırmasına göre, din görevlilerinin %28,7’si dernek yöneticileri ie problemleri olduğunu belirtmişlerdir.357 Balıkesir’ de 1992’de yapılan başka bir çalışmada ise camilerinde dernek bulunan 39 din görevlisinin %51,28’i dernekleriyle problemi olduğunu belirtmişlerdir. Din görevlilerinin, fiziki yapıdan kaynaklanan problemleri önlemede faydalı olurken, bazı problemlere de sebebiyet
355
Özer Çetin, a.g.t., s. 46.
356
Mustafa Köylü, a.g.e., 127.
vermektedir. Dernek üyelerinin camiyi sahiplenmeleri, din görevlisinin din görevliliği ile aralarındaki görüş ayrılıkları, dernek üyelerinin din görevlisini kendilerine bağlı bir memur gibi görmeleri, din görevlileri ile dernek üyeleri arasındaki yetki kargaşası dernek üyelerinin farklı kültürlere sahip olmaları problemlere neden olmaktadır.358
Bu çalışmaya katılan görevlilerinin %39‘unun camisinde dernek bulunduğu bunların da yarısına yakının dernek yöneticileriyle problem yaşadığı görülmektedir. Günümüzde ise dernek sayısının arttığı ve %39’ dan %52,5’e yükseldiği görülmektedir. Derneği olan camilerin %1,5’inde yöneticilerle problem yaşandığı ve bu oranın gerilediği anlaşılmaktadır. Şu anda da dernek yöneticileri ile yaşanan problemin yok denecek kadar az olduğu ve görevlilerinin yöneticilerle ilişkilerinin daha iyi olduğu söylenebilir.