Cami ve Mescitler

Cami mescitler kalenin içindekiler ve kalenin dıĢındakiler olmak üzere iki kısımda incelenecektir.

268

Pirdavuut Mahmut, “Hanakani Hawler”, Hawler Ansiklopedisi, 1. baskı, C. 5, Grin Galeri Basımevi, Lübnan, 2009, s. 2215.

269

Halil Süleyman el-Assafi, Lamahat İçtimaiyye, s. 91.

270

1936 Doğumlu Hacı Casim Muhammed Kasım ile 15.3.2016 tarihinde bir görüĢme.

271

72 3.4.1.1. Kaledeki Camiler

● Ulu Camî

Ulu cami kale içindedir. Erbil Kalesi'nin ortasında ve Kale Hamamı yanında Tekke Mahallesi'nin baĢlangıcındadır. Bu cami günümüze kadar değiĢik dönemlerde farklı isimlerle adlandırılmıĢtır.272

Ġbnü'l-Mustevfi, Tarih Erbil adlı kitabında, bu camiyi Kale Camisi olarak adlandırmıĢtır. Irak, dolayısıyla Musul, Erbil ve ġehrizor Halife Ömer b. Hattab döneminde Sa’d b. Ebi Vakkas ve Utbe b. Ferkad es-Selemi tarafından fethedilmiĢtir.273 Fetihten sonra274 Kale Camisi, es-Selemi tarafından inĢa ettirilmiĢtir. Bazı rivayetlere göre es-Selemi, bu cami yerinde bulunan kiliseyi yıktırmıĢ ve yerine camiyi yaptırmıĢtır.275 Bu yapı Emevi, Abbasi ve Osmanlı dönemlerinde de büyük öneme sahipti.276/ M 1719-1720 tarihinde Ebu Bekir Albanî bin Molla Ömer tarafından onarılmıĢ ve onarım tarihi caminin minaresine kaydedilmiĢtir.

Bundan yaklaĢık 125 sene sonra, M 1845 yılında, Bağdat Valisi Necip PaĢa tarafından yeni bir onarım daha yapılmıĢ; bu onarımda cami sadece onarılmakla kalmayıp aynı zamanda da geniĢletilmiĢtir. Ayrıca 1908 yılında Hacı Ömer Efendi'nin oğlu Molla Ebu Bekir Efendi tarafından ve M 1959 yılında da Kadı ReĢat Müftü tarafından onarılmıĢtır.277

Caminin minaresi, mihrabın sağ tarafında caminin haremi içinde sayılır. Caminin kubbeye kadar olan yüksekliği 2.40 metredir.278 Ulu Cami, Cuma namazı kılınan iki camiden birisi idi (Diğeri ġeyh Çöli Camisidir).279 Kale, bugün iskân alanı olmaktan çıktığı için buradaki camiî de faal değildir. Ancak sadece cuma günleri Cuma namazı için ibadete açılmaktadır. Kale ile beraber Ulu Camî'de UNESCO'nun restorasyon projesi içinde yer almaktadır.

● Ahmdtiyye Mescit ve Medresesi

Bu mescit M 1750 yıllarında Molla Efendi Dedeleri tarafından yapılmıĢtır. Mescit M 1980 yıllarında belediye tarafından istimlak edilerek yerine su deposu yapılmıĢtır.

272

ġerzad ġeyh Muhammed, “el-Mescid el-Cami fi'l-Kale”, Barış, Erbil, Sayı. 10, 2007, ss.72-73.

273

Abdurrahman Gezneyi, Erbil ve Mau'ş- Şurb Beyne'l-Mazi ve'l-Hazır, Erbil 1997, s. 17.

274

ġerzad ġeyh Muhammed, el-Asar ed-Diniye fi Erbil el-Mekabir ve'l-Mesacit ve'l-Cevami ve't-Tekaya el-Kadime fi Erbil, Türkmen Cephesi Basımevi, Erbil 2002, s. 21

275

Husamüddin NakĢibendi, “Hutat Erbil fi Kitab Ġbnü'l-Mustevfi”, Selahettin Üniversitesi, S. 1, Erbil, 1989, s.140.

276

ġerzad ġeyh Muhammed, el-Asar ed-Diniye, s. 21. 

Bukadar caminin oluĢu halkın dine önem verdiğini göstermektedir. Ayrıca kaledeki camilerin sayısını, kale dıĢındaki camilerle kıyaslarsak az olmasının nedeni Kale’de Ulu Cami’nin byük olduğundan dolayıdır. Kalede oturanların büyük bir kısmı bu camiyi tercih etmekteydi.

277

Zubeyir Bilal Ġsmail, “el-Cami el-Kebir fi Kalet Erbil”, Şaneder, S. 2, s. 13.

278

Halil Süleyman el-Assafi, Lamahat İçtimaiyye, s. 62.

279

73 ● Molla Ġbrahim Doğramacı Camisi

Kimilerine göre bu cami 300 yıl önce yapılmıĢtır. Kalenin güney tarafındadır. Bu camiye ayrıca ġeyh Hani Camisi de denilirdi. Cami M 1912 yılında yeniden yapılmıĢtır. Molla Ġbrahim Doğramacı bu camide göreve baĢladığında camiye Molla Ġbrahim Doğramacı Camisi de denildi.

Ġbrahim Doğramacı M 1831 yılında Erbil'de doğmuĢ, M 1938 yılında vefat etmiĢtir ve Erbil'in Büyük Mezarlığı'nda toprağa verildi.280

Burası Saray Mahallesi’nde küçük bir cami olup Cuma namazı hariç diğer vakitler kılınmaktaydı. Molla Ġbrahim kendisi de imamlık yapmıĢtır.281

● Esaad Camisi

Bu cami 20. yüzyılın baĢlarında Esaad Çelebi tarafından kalenin Tophane Mahallesi’nde yapılmıĢtır. Bu mescit ġeyh Salih Yegen Tekkesi'nin karĢısındadır.

Halk kaleden indiğinde cami ihmâle uğradı ve zamanla terk edildi. Caminin avlusunda Esad Çelebi’nin ve ailesine ait üç mezar bulunmaktadır.

3.4.1.2. Kale'nin DıĢındaki Camiler

● Neccarin Mescidi (Marangözler Mescidi)

Bu mescit kalenin güney kapısı tarafındadır. Bu mescit hayırsever Abdül-latif en-Neccar tarafından 1786 yılında yaptırılmıĢtır ve sonrasında birkaç defa onarımdan geçmiĢtir.282

● Camiî es-Suk El-Kebir (ÇarĢı Ulu Camisi)

Bu cami kalenin güneyinde ve ondan 200 metre uzaklıktadır. ÇarĢının merkezinde sayılır. Cami bir Hintli hayırsever tarafından M 1790 yılında yaptırılmıĢtır. Birkaç defa onarılan cami son tadilatını Ġngiliz iĢgali döneminde yaĢamıĢtır.

Kale Ulu Camisi'nin ardından Ģehrin alt kısmandaki Cuma kılınan ilk camidir. Ayrıca cami hacı Davut tarafından onarıldığı için ismini de almıĢtır.

280

ġeyh Ömer ġeyh Latif Berzenci, Geştek Be Nav Tekyev Mızgevtekani Hawler, Kültür ve Sanat Genel Müdürlüğü Basımevi, Erbil 2001, s. 51.

281

1936 doğumlu Hacı Casim Muhammed Kasım ile 15.3.2016 tarihinde bir görüĢme.

282

74

● Mescid ve Tekiyye ġeyh Abdullah Kutb el-Medar (ġeyhalla Camisi)

Bu caminin yapım tarihi çok net değildir ama yaklaĢık 150-300 yıl önceye denk düĢmektedir. Ġlk olarak ġeyh Abdullah Kutb el-Medar tarafından tekke olarak yapıldı. ġeyh M 1844 yılında vefatından sonra tekkesinin kubbesi altında defnedildi.

Ardından halk Ģeyhin mezarı yanında bir mescit yaptırdı. Bu cami günümüze kadar gelmiĢtir ve hâlâ ibadete açıktır. Bu Cami halk içinde ġeyh Allah Camisi adlı ile meĢhurdur.283

● Halidiye Hankah ve Camisi

Bu cami M 1805 yılında yapılmıĢtır. Cami kalenin altındaki güney kısımdadır. Bu camiyi ġeyh Hidayetullah Erbilli yaptırmıĢtır. ġeyh Hidayetullah, ġeyh Mevlana Halit NakĢebendi ile çok yakın bir isimdi. Bu caminin yerinde önceden Mevlana Halid'in küçük bir zaviyesi (Ġbadet yeri) vardı. Sonra Ģeyhin müritleri çoğaldığı için ona ġeyh Hidayetullah bu camiyi yaptırdı.

Cami yaklaĢık 1800 yılları civarında yapılmıĢtır. ġeyh Hidayetullah çok yetenekli bir büyük idi. Vefat ettiğinde ġeyh Abdülkadir Geylani Camisi'nde toprağa verildi.284

Bu camide imam, müezzin gibi camiye hizmet eden kiĢilerin odaları vardı. Ayrıca hastalara bakan ġeyh ġerif’in de odası bulunmaktaydı.285

● Altı Parmak Mescidi

Bu mescit M 1800 yıllarında ġeyh Abdülkerim Bin Haris tarafından yaptırıldı. Bu cami ilk olarak bir Kadiri tekkesi olarak kullanıldı sonradan camiye çevrildi. Birkaç kez de onarım gördü.286 Küçük bir cami olup günümüze dek Cuma namazı kılınmamaktaydı. Burada Molla Abdullah Altıparmak imamlık yapmıĢtır.

● ġeyh Mustafa NakĢibendi Zaviye ve Camisi

Bu mescit M 1785 yılında yapılmıĢtır. M 1814 yılında eski mescit yıkılarak aynı adla yeniden yapılmıĢtır. Bu mescit Kalenin kuzey doğusundan 500 metre uzaklıktadır. ġeyh Mustafa'nın vefatından sonra yerine oğlu ġeyh Abdullah geçmiĢtir. Hacı Casım Muhammed Kasım'a bu cami ile ilgili Ģu anısını aktarıyor:

283

ġerzad ġeyh Muhammed, el-Asar ed-Diniye, s. 57.

284

Halil Süleyman el-Assafi, Lamahat İçtimaiyye, s. 63.

285

1936 doğumlu Hacı Casim Muhammed Kasım ile 15.3.2016 tarihinde bir görüĢme.

286

75

“Basra tacirlerinden olan Abdülhamit en-Nasır bir gün Erbil'e geldi ve bizim dükkânımızda bize ġeyh Mustafa NakĢibendi Camisi’ni ziyaret etmek istediğini söyledi. Biz ona “Siz Basra'dansınız. Nasıl bu cami tanıyorsunuz?” diye sorduk. Ben bu camide din eğitimi aldım dedi”. Abdülhamit en-Nasır Ģöyle anlatıyor:

“Ben bu camide din eğitimi aldığımda baharlarda halk bahar gülü getirirdi ve türbeye bırakırdı. Bir gün ben içeriye girdim ve içimden “bu güllerin kokusu ne güzeldir.” dedim. Gece ġeyh Mustafa rüyama girdi ve “Abdülhamit kokulu güllerim mi?” dedi. Ben de “yâ Ģeyh yalnız benim içimden geçen bir Ģeydi ve hiç kimseye anlatmadım.” dedim.

“Sen git gülleri çıkart ve tekrar içeriye gir.” dedi. Ben bu rüyaya aldırmadım ikince gece tekrar Ģeyh rüyama girdi ve “Abdülhamit gülleri çıkart ve tekrar içeriye gir.” Ben de gittim ve Ģeyhin dediğini yaptım ve içeride olan tüm gülleri çıkardığımda türbenin kokusu on misli arttı.287

● DerebruĢe Camisi

Erbil'in eski camilerinden biridir. Bu camiyi Âmine Han, Molla Salih DerebruĢe için M 1846 yılında yaptırmıĢtır.288

Arap Mahallesi’ndedir. Bu camide Molla Abdullah ve oğlu Süleyman görev yapmıĢ, cami bir kaç kez onarılmıĢtır.289

● Mahmut PaĢa Camisi

Seyyid Mahmut Seyyid Muhammed Ahmetli tarafından M 1882 veya 1892 yılında yaptırılmıĢtır. Arap Mahallesi’nde yer almaktadır. Burada ilk imamlığı Molla Salih Dabbağ yapmıĢtır. Bu cami birkaç kez tamir edilmiĢtir ve halen hizmet vermektedir.290

● ġeyh Çöli Cami ve Zaviyesi

Arap Mahallesi'nde Üzeyir Peygamber'in makam ve türbesi yanındadır. Cami ġeyh Osman en-NakĢibendî tarafından M 1881 yılında yaptırılmıĢtır.291 ġeyh Çöli M 1891 yılında vefat ettiğinde yerine oğlu ġeyh Mustafa geçmiĢtir. Caminin arkasında bir de mezarlık vardır.292

Çok salih ve keramet sahibi. Kerametlilerden biridir. ġeyh Çöli hergün çöle giderdi ve yolu

287

1936 doğumlu Hacı Casim Muhammed Kasım ile 15.3.2016 tarihinde bir görüĢme.

288

Halil Süleyman el-Assafi, Lamahat İçtimaiyye, s. 63.

289

1936 doğumlu Hacı Casim Muhammed Kasım ile 15.3.2016 tarihinde bir görüĢme.

290

ġeyh Ömer ġeyh Latif Berzenci, Tekyev Mızgevtekani Hawler, s. 34.

291

Zübeyir Bilal Ġsmail, Şeyh Çöli, Naz Basımevi, Erbil 2002, s. 12.

292

76

üstünde Hacı ReĢit Ağa Divanhanesi'nin önünden geçerdi ve selam verirdi. Bir gün Ģeyh mutat olduğu üzre çöle gidiyordu ve divahaneye varmadan önce oturanlar dediler:

“Yine keçi geldi ve selam verecek” ama bu sefer Ģeyh geçti ve selam vermedi. ġeyh dönüĢte de selam vermedi. ReĢit Ağa sordu “ġeyh bugün niçin selam vermedin?’’ ġeyh de dedi “Oğlum keçi nasıl selam verir.’’ Oradakiler hepsi ayağa kalktılar ve Ģeyhin ellerini öptüler. O günden itibaren ReĢit Ağa, ġeyh Çöli'ye çok vefalı oldu ve ölünce de ġeyh Çöli yanında toprağa verildi. ġeyh Çöli'nin ikinci bir kerameti ise, bir bakkalın ayağında bir yara çıkar ve doktorlar ona çare bulamazlar. Adam, ġeyh Çöli'ye gelir ve Ģeyh ona dua eder ve iyileĢir. Adam iyileĢtikten sonra adam Ģeyhe der:

“Cami için Ģunu Ģunu ve Ģunları yapacağım inĢallah.” ġeyh adama der ama dediklerini yap inĢallah. Adam dediklerini yapmaz ve Ģeyhte ona hatırlatır fakat adam yine de yapmaz. Adamın yarası tekrar nükseder ve Ģeyhe gider fakat Ģeyh ona bir Ģey yapmaz. Adam baĢka birisiyle Musul'da bulunan ġeyh Muhammed Ağvani'nin yanına gider. ġeyh Ağvani onlara:

“Yatın sabah görüĢürüz inĢallah” der. Sabah namazında ġeyh Ağvani, hastayla gelen adama:

“Al hastanı götür ben her defa hastanızın üzerine elimi sürdüğümde bir el benim elimi çekiyordu. O el ġeyh Çöli'nin eli idi. Ben de ġeyh Çöli ile yapamam” der. Sonunda adam o yarayla ölür.293

● Abdulkadir ed-Debbağ Mescidi

Mescit; M 1890 yılında yapılmıĢtır. Kalenin altında güney tarafındadır. Abdülkadir ed- Debbağ tarafından yaptırılan caminin yanında bir de hamam vardır. Kendisi ġeyh Çöli müritlerinden olduğu için ġeyh Çöli Camisi'nin Mezarlığında toprağa verildi. Bu mescit bir kaç kez onarılmıĢtır.294

Buranın en ünlü hocası Molla Abdullah Kune Fluseyi idi.295

● Badava Mescidi

Badava, Erbil'in bir köyü idi. Burada Molla Efendi’nin köĢkü bulunmaktaydı. Bu cami M 1905 yılında yapılmıĢtır.296

293

1936 doğumlu Hacı Casim Muhammed Kasım ile 15.3.2016 tarihinde bir görüĢme.

294

ġeyh Ömer ġeyh Latif Bercenci, Tekyev Mızgevtekani Hawler, s. 38.

295

1936 doğumlu Hacı Casim Muhammed Kasım ile 15.3.2016 tarihinde bir görüĢme.

296

77 ● Molla Nebi Mescid (Küreciler Mescidi)

Bir kaç kürecinin bir araya gelip Tacil Mahallesi'nde bir cami yapmak için para toplamasıyla üzerine M 1906 yılında bu cami yapılmıĢtır. Bu mescidin ilk imamı Molla Nebi idi. Bu cami M 1954 yılında HurĢit Etyan tarafından yeniden yaptırılmıĢtır.297

Cami Küreciler (Çömlekçiler) Camisi adıyla da meĢhurdur. Ayrıca bu cami Hacı HurĢit tarafından onarıldığı için, buraya Hacı HurĢit Camisi de denilmiĢtir.298

● Müfti (Müftü) Camisi

Bu cami M 1900 yılında Tacil Mahallesi'nde yapılmıĢ idi. Bu caminin ilk imamı Molla Ġshak Müfti’dir. Bu cami, içinde Müslümanlar ve Musevilerin yaĢadığı Tacil Mahallesi içinde bulunmaktadır. Yakın zamana kadar ihmal edilmiĢti ve durumu çok kötü idi.299

Abdullah Efendi Müfti tarafından yapılmıĢtır. ġeyh Muhyiddin ve Erbil eĢraflarından Hacı Muhammed Hacı Kasım ve halkın yardımlarıyla bu caminin yeniden yapımına baĢlanmıĢtır. Sonradan Molla Ali Molla Abdullah el-Müderris burada imam oluĢtur.300

● Molla Abid Camisi

Molla Nebi Mescidi yakınlarında idi. Bu cami de bir küreci hayırsever tarafından yaptırılmıĢtır. Yapım tarihi M 1912'dir. Bu caminin ilk imamı Molla Abid idi. Hacı Ali Yunus Topal tarafından bu cami onarılmıĢtır.301

● Mevlüt Fettah Erbilli Camisi (Kadı Camisi ġeyhi ReĢke Camisi)

Bu camiyi Mevlüt Fettah Erbilli M 1910 yılında yaptırmıĢtır. Caminin minaresinde bir leylek yuvası vardı.302

● Molla Salih Debbağ Camisi (Kıble Huar/ Eğeri Kıble Camisi)

Bu cami M 1900 yıllarında yapıldı. Kıblesi eğri olduğu için bu camiye Kıble Huvar Camisi denilmiĢtir. Camiyi Hacı Salih Debbağ yaptırmıĢtır.

297

ġerzad ġeyh Muhammed, el-Asar ed-Diniye, s. 111.

298

Halil Süleyman el-Assafi, Lamahat İçtimaiyye, s. 65.

299

ġeyh Ömer ġeyh Latif Berzenci, Tekyev Mızgevtekani Hawler, s. 45.

300

1936 doğumlu Hacı Casim Muhammed Kasım ile 15.3.2016 tarihinde bir görüĢme.

301

ġerzad ġeyh Muhammed, el-Asar ed-Diniye fi Erbil, s. 113.

302

78

Bir kaç kez yeniden yapılmasına rağmen Eğri Kıble Camisi olarak anıldı.303

3.4.2. Tekkeler

Türkmenler arasında dinî tarikatlardan, kuzey bölgede Kürtlerin bulunduğu yörelerde NakĢibendilik yaygın iken, Kerkük, Musul ve Bağdat Ģehirlerinde yaĢayan Türkmenler arasında NakĢibendiliğin yanı sıra Kadirilik, Mevlevilik ve Rufailik yaygındır. Bu tarikatların açmıĢ olduğu tekke ve zaviyeler Osmanlı toplumunda bir nevî medrese iĢlevini yerine getirmekteydiler.

Osmanlı toplumunda bu tarikatların önem kazanmasının baĢka bir nedeni de siyasi amaçları korumaya yardım etmek olmuĢtur. Ġran'ın Anadolu ve Irak topraklarında yaymaya çalıĢtığı ġiilik mezhebini önlemek, Sünni mezhebini korumada bu tarikatlar önemli görevler üstlenmiĢlerdi.304

● Sıddıki Tekkesi (ġeyh Zade Tekkesi)

Bu tekke Erbil'in en eski tekkelerinden biri sayılır ve Saray mahallesinde idi. Bu tekkenin yapımı Sultan Muzaffereddin dönemindedir. Bu tekkeyi yapan kiĢi Sıddik Hazretlerinin soyundan olan ġeyh Ġbrahim Sıddıki'dir. Bu Ģeyhten sonra yerine ġeyh Safvet geçmiĢ ancak daha sonra bu zat Erbil'i terk ederek Urfa'ya gitmiĢtir. ġeyh ġerif Sıddıki onun makamına geçmiĢtir. ġeyh ġerif, Ģeyh olması yanında doktorluk da (Hekimlikte) yapmaktaydı.305

ġeyh ġerif 29 Mart 1957 vefat etmiĢ olup dedelerinin bulunduğu mezarlıkta toprağa verilmiĢtir. Vefatının ardından oğlu ġeyh Abdulkadir, onun ardından da ġeyh Fuat yerine geçmiĢtir. Kalede yaĢayan insanlar günden güne azaldığı için bu tekkedekiler de M 1984 yılında kaledeki yerlerini terk ettiler ve Zanyari Mahallesi'ne geçtiler. Bu tekke Kadiri tarikatına bağlı olup günümüzde de faaliyetlerine devam etmektedir.306

● Telaferli ġeyh Hacı Molla Hıdır (Hacı Baba) Tekkesi

Bu tekke Erbil Kalesi'nin Tekke Mahallesi'nde idi. Tekke 20. yüzyılın baĢlangıcında ġeyh Hacı Molla Hıdır tarafından yapılmıĢ olup tekkedekiler Kadiri tarikatına mensuptular. ġeyh Hacı

303

Halil Süleyman el-Assafi, Lamahat İçtimaiyye, s. 65. 

Erbil halkı Ģeyh ve dinadamlarına fazla saygı duymuĢ. Onların büyük kısmı her Cuma ve Pazartesi gecesi tekkelerde zikir halkalarında bulunmaĢlardır. Kadınlar da dahil aynı Ģekilde bir evin odasını kendilerine tekke olarak kullanmıĢlar.

304

Sinan Marufoğlu, Kuzey Irak, s.58 "

305

ġeyh Ömer ġeyh Latif Berzenci, Tekyev Mızgevtekani Hawler, s. 358.

306

79

Baba'nın M 1932 yılında vefatının ardından yerine Telaferli ġeyh Abdülkerim geçmiĢtir. ġeyh Abdülkerim, bu tekkede çalıĢmalara devam ettirmiĢtir.307

● Berzenci ġeyh Muhyiddin ve ġeyh Muhammed Salih Camisi ve Tekkesi

Bu tekke, Arap Mahallesi'nde DerebruĢa Camisi yanındadır. Bu cami ve tekkedekiler Kadiri tarikatına mensuplardı. Berzenci ġeyh Muhyiddin ve Salih ġeyh Muhammed tarafından M 1892 yılında inĢa edilmiĢtir. Bu tekkede cemaat namazları, hatim, zikir ve mübarek gecelerde dini törenler yapılırdı. Berzenci ġeyh Salih, M 1830 yılında Ömer Gıde köyünde dünyaya gelmiĢ ve M 1916 yılında vefat etmiĢtir.

Bunun ardından ġeyh Muhyeddin bu görevi devam ettirmiĢtir.308

ġeyh Muhyeddin, gözü tok ve çok cömert biri idi. M 1953 yılında Kudüs'te bir Ġslami konferansa katılmıĢtır. Bu konferansta Seyyid Kutup, ebu'l-Ala el-Mevdudi ve ebu'l-Hasan el-Nedvi ile görüĢmüĢtür. Uzun bir süre Ġslam'a hizmet ettikten sonra 23 Temmuz 1980 yılında vefat etmiĢ ve babasının mezarı yanında toprağa verilmiĢtir. Bu tekke de hala faaliyetlerini sürdüren tekkelerdendir.309

● Berzenci ġeyh Arif Tekkesi

Bu tekke yaklaĢık 150 sene önce Berzenci ġeyh Emin tarafından kaleye yakın olan Arap Mahallesi'nde yaptırılmıĢtır. Vefatının ardından oğlu ġeyh Muhyiddin ve onun ardından da oğlu ġeyh Arif tekkenin baĢına geçmiĢ ve tekkenin çalıĢmalarına devam etmiĢtir. Bunlar Kadiri tarikatı mensuplarıdır. ġeyh Arif M 1994 yılında vefat etmiĢtir.310

● Halife Hasan RaĢo Tekkesi

Bu tekke, Arap Mahallesi'nde Berzenci ġeyh Muhyiddin Tekkesi'nin arkasındadır. Hasan ReĢo'nun ardından Halife Rufai Seyyid Abbas görevi almıĢtır. Onun ardından da oğlu Halife Ahmet yerine geçmiĢtir. Halife Abbas M 1930'lu yıllarda vefat ettikten sonra ardı ardına Halife Abdülvehap ve Halife Abdülmecid bu tekkenin baĢına geçmiĢlerdir. Bu tekke Rifai Tarikatı'na mensuptur.311

307

Halil Süleyman el-Assafi, Lamahat İçtimaiyye, s. 66.

308

ġeyh Ömer ġeyh Latif Berzenci, Tekyev Mızgevtekani Hawler, s. 358.

309

ġerzad ġeyh Muhammed, el-Asar ed-Diniye, s. 113.

310

ġeyh Ömer ġeyh Latif Berzenci, Tekyev Mızgevtekani Hawler, s. 368.

311

80 ● Kadın Tekkeleri

Erkekler, tekkelerde her Cuma ve Pazartesi geceleri zikir yaptıkları gibi kadınlarda aynı günlerde kendi tekyelerinde zikir yapmaktaydılar. Kadınlar, saliha bir kadın olan Halife MeroĢ'un evinde toplanırdı. Bu kadının çok güzel sesi vardı. Ayrıca bu kadın bayanları tedavi ederdi.

Belgede Erbil kazası'nın siyasi, sosyal ve ekonomik durumu (1876-1908) (sayfa 84-93)