Araştırmanın bu bölümünde, mesleki müzik eğitiminin yükseköğretim düzeyinde ele alındığı “Müzik öğretmeni yetiştirme programında” yer alan “T.S.M.”
adlı ders ve T.M.D.K. programlarında yer alan “T.M.S. ve T.” adlı dersin ve öğretim elemanlarının görüşlerinden elde edilen veriler betimsel istatistik yöntemleriyle işlenmiştir. Bu işlemin sonucunda elde edilen bulgular, çizelgelerle verilmiş olup, verilen çizelgelerdeki bulgular çizelgelerin altında açıklanmış ve yorum olanağı bulunan bulgular yorumlanmıştır. Söz konusu bulguları gösteren çizelge, açıklama ve yorumlar ilgili alt problem başlığının altında verilmiştir.
2.1 Mesleki Müzik Eğitimi Kurumları Öğretim Programlarında Türk Müziğine İlişkin Derslerde Usûl Konusunun Değerlendirilmesi
Mesleki müzik eğitimi kurumlarında yürütülmekte olan günümüz adlandırmaları ile “T.S.M.” ve “T.M.S. ve T.” adlı derslerin öğretim programları içerisinde usûl unsuruna ilişkin kuram, kavram, yöntem ve uygulama kapsamında ne derece yer verildiği ile ilgili değerlendirmeler söz konusu öğretim programları üzerinde içerik çözümlemeleri yapılarak bulgulara dönüştürülmüştür.
Bu doğrultuda araştırmanın birinci alt problemi olan “Müzik öğretmenliği programında yer alan “T.S.M.” dersi öğretim programında usûl konusunun durumu nedir?” ile araştırmanın dördüncü alt problemi olan T.M.D.K. da yer alan “T.M.S. ve T.” dersi öğretim programında usûl konusunun durumu nedir?” sorularına ilişkin bulgular bu bölümde değerlendirilmiştir.
Müzik eğitimi, “Bireyin genel ve müziksel davranışlarında kendi müziksel yaşantıları yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişmeler oluşturma süreci”75 olarak tanımlanmaktadır.
Müzik eğitimine ilişkin oluşum, planlama ve uygulamalar ülkeden ülkeye, dönemden döneme ve kurumdan kuruma değişiklikler gösterebilmektedir. Türk Müzik eğitimine bu açıdan bakıldığında özellikle Cumhuriyet sonrası Musiki Muallim
75 Uçan, a.g.e., s.30
Mektebi, Ankara Devlet Konservatuarı, Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü, Müzik Seminerleri, İ.T.Ü. Türk Müziği Devlet Konservatuarı, Eğitim Fakülteleri Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalları ve A.G.S.L. Müzik Bölümleri gibi örgün eğitim kurumları yanı sıra Musiki Cemiyetleri, Dernekler ve Belediye Konservatuarları gibi yaygın eğitim kurumları bulunmaktadır. Söz konusu müzik eğitimi kurumlarının adları faklı olduğu gibi amaçları da birbirinden farklıdır. Bir kısmı Batı Müziğine yönelik sanatçı ve bu sanatçıları yetiştiren eğitimcileri yetiştirme amacı güderken bir kısmı
“Türk Müziği’ne” yönelik sanatçı ve eğitimcileri yetiştirme amacını taşımaktadır. Diğer bir kısmı da müzik öğretmeni yetiştirme amacına yönelik programları gerçekleştirmek üzere eğitim-öğretim etkinliklerini sürdürmektedir. Sözü edilen eğitim kurumlarının tarihsel derinlik ve etkinlikleri birbirinden farklı olarak günümüze değin süregelmiştir.
Türk müzik eğitiminde işlevini sürdüren müzik kurumlarından müzik öğretmeni yetiştirme görevini bugün sürdürmekte olan üniversitelerin Eğitim Fakültelerine bağlı müzik eğitimi bölümlerinde geleneksel müziklerin öğretiminin başlamasının tarihi yakın döneme rastlamaktadır. Müzik öğretmeni yetiştiren kurumların öğretim programlarında son 28 yılda yer almaya başlayan geleneksel müziklerimizin, programlardaki adları zaman içerisinde değişikliklere uğrayarak eğitim-öğretim etkinlikleri içerisinde yerini almıştır. Bugün T.S.M. ve T.H.M. adları altında iki müzik türü ve dolaylı da olsa (seçmeli ya da kuram-uygulama) iki farklı çalgı eğitiminin varlığından söz edilebilir. Geleneksel müziklerimiz kaynak, araştırma ve kuram açısından değerlendirildiğinde Türk Müziği kaynak, araştırma ve kuram yönüyle daha zenginleştirilmiş olduğu görülür. Bu yönde bir zenginliğin oluşum nedenlerini anlamak için Türk Müziği eğitimi, kuramı, kaynak ve araştırmalarını büyüteç altına alarak bulmak mümkün olabilir.
T.M.D.K. bünyesinde Türk Müziği’ne yönelik sanatçı yetiştiren kurumların öğretim programlarında Türk Müziği’nin tarihsel, kuramsal, kavramsal değişimi ve gelişimi, öğretim yöntemleri ile uygulama alanları doğrultusunda icra geleneği boyut, kapsam ve nitelikleri açılarından geniş bir biçimde ele alınmaktadır. Bu araştırmanın sınırlılıkları doğrultusunda söz konusu sanatçı yetiştiren kurum kapsamında
uygulanmakta olan öğretim programı çerçevesinde yer alan “T.M.S. ve T.” adlı ders içerikleri değerlendirme ve inceleme kapsamına alınmıştır*.
Buna göre müzik eğitimi alanı öğretim programında yer alan “T.S.M.” ile Türk Müziği alanı öğretim programında yer alan “T.M.S. ve T.” adlı derslerin içerikleri söz konusu öğretim programlarında usûl unsurunun durumu nedir temelli inceleme ve değerlendirmeler yukarıda yapılan açıklamalar ışığında aşağıda verilen maddelere göre düzenlenmiş bir şekilde yapılmıştır.
Öğretim programları
a. Tarihsel süreç içerisinde ve günümüzde usûl unsurunun bilinci, önemine ilişkin gelişim ve değişim açısından;
b. Tarihsel süreç içerisinde ve günümüzde usûl unsurunun kuramı ve ona bağlı kavramların tarif, gelişim ve değişiminin, öğretiminin hangi kuram/kuramlar temelli gereçleştirildiği açısından;
c. Tarihsel süreç içerisinde ve günümüzde usûl unsurunun Türk Müziği öğretimi, aktarımı ve gelenek ile bağının sürdürülebilmesi kapsamındaki yeri ve önemi açısından;
d. Tarihsel süreç içerisinde ve günümüzde usûl unsuruna Türk Müziği uygulama ve icraları kapsamında ne derece yer verildiği açısından değerlendirilecektir.
2.1.1 Musıki Muallim Mektebi Talimatnamesi (1925 ve 1931) 76
Söz konusu talimatnamelere ilişkin yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda Türk Müziği ile ilgili derslere yer verilmiş olmasına rağmen usûl unsuruna bu dersler kapsamında yer verilip verilmediği konusunda herhangi bir bulguya rastlanmamıştır
*Giriş bölümünde mesleki müzik eğitimi veren kurumlar kapsamında yürütülen öğretim programları Türk Müziği’ne yer verip vermeme açısından bir incelemeye ve değerlendirme alınmıştır. Bu bölümde ise söz konusu öğretim programları çerçevesinde usûl unsuruna yer verip vermeme kapsamında incelenecek ve değerlendirilecektir.
76 Uçan, Ali, Gazi Yüksek Öğretmen Okulu Müzik Bölümü Müzik Alanı Birinci Yıl Programının Değerlendirilmesi, Müzik Eğitimi Yayınları, Ankara, 1982, s. 195-196
2.1.2 Gazi Orta Öğretmen Okulu ve Terbiye Enstitüsü Müzik Şubesi Müfredatı Programı* (1937/1938–1968/1969) 77
Bu programa ilişkin yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda başlı başına Türk Müziği ile ilgili bir dersin olmadığı görülmektedir. Ancak program kapsamında yer alan diğer derslerin içeriklerinde Türk Müziği’ne ilişkin bazı etkinliklerin gerçekleştirileceği bu doğrultuda Türk Müziği’ne belirli noktalarda yer verildiği söylenebilir.
Buna göre “Kulak Terbiyesi (birinci sınıf)” dersi kapsamında “Yerli milli usuller içinde her türlü tempo ve dinamik unsurları kullanılmak üzere irtifa ve ritim terimleri, deşifre ve imla”, “Müzik Tarihi (üçüncü sınıf)” dersi kapsamında “Bu programa ilaveten Türk Müziğinin teessüs ve inkişafı ile bu müziğin ana hatları hakkında muhtasar malûmat verilecektir”.
Bu bağlamda kulak terbiyesi dersi içeriğinde yer verilen milli usûller Batı Müziği öykünmesi ele alınacağından yukarıda sözü edilen maddeler kapsamında bir bulgu oluşturacak verinin elde edilemediği söylenebilir.
2.1.3 Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü Programı (1969–1970)78
Bu programa ilişkin yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda başlı başına Türk Müziği ile ilgili bir dersin olmadığı görülmektedir. Bununla birlikte program kapsamında yer alan diğer ders içeriklerinde de usûl unsuruna ilişkin bir etkinliğe rastlanmamıştır.
2.1.4 Gazi Yüksek Öğretmen Okulu Müzik Bölümü Programı (1980)79
Bu programa ilişkin yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda Tarihsel süreç içerisinde müzik öğretmeni yetiştiren kurumlarda uygulanan öğretim programları kapsamında ilk defa “Geleneksel Türk Sanat Müziği” adı altında başlı başına Türk Müziği ile ilgili bir dersin yer aldığı görülmektedir. Bu ders içeriğinde Türk Müziği’nin en önemli üç temel öge olan perde, makam (seyir) ve usûle yer verildiği anlaşılmasına
* Bu program 1944 öğretim yılı başından itibaren geçerli olmak üzere değişikliğe uğramıştır. Ancak araştırma kapsamına girecek bir değişiklik değildir.
77 Uçan, a.g.e., s.187-204
78 ⎯, a.g.e., s.173-187
79 ⎯, a.g.e., s.158-172
rağmen bu unsurların öğretimi konusunda herhangi bir kapsam ve sınırlılık belirtilmemiş olup öğretim konusu da ele alınmamıştır.
2.1.5 Müzik Öğretmenliği Lisans Programı (1998)
Bu programa ilişkin yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda 1980 programının devamı niteliğinde “T.S.M.” dersinin varlığı tespit edilmiştir. Ders içeriğinde Türk Müziği’nin tarihsel gelişimi, kuramsal temelleri ve okul müziğindeki yeri gibi konulara yer verileceği anlamında kapsam açıklamaları yapılmıştır. 1998 programında diğerlerinden farklı olarak Türk Müziği’nin kuramsal temelleri kapsamında usûl unsuruna “Arel-Ezgi Türk Müziği Kuramı” doğrultusunda yer verileceği ve usûllerin tanıtılacağı bir öğretimin planlandığı düşünülmektedir.
2.1.6 Müzik Öğretmenliği Lisans Programı (2006)80
Bu programa ilişkin yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda müzik öğretmeni yetiştirme görev ve yetkisiyle donatılmış mesleki müzik eğitimi kurumlarından Gazi Yüksek Öğretmen Okulu Programında (1980) ilk kez bir dönemlik bir ders olarak yer alan “T.S.M.” dersi 2006 programında kuram ve uygulama olmak üzere ikiye ayrılmış ve her biri bir dönem olmak üzere programda iki dönem olarak yerleştirilmiştir. Söz konusu derslerin programdaki yerleşimi şöyledir: Programın beşinci yarı yılında “Geleneksel Türk Sanat Müziği” adıyla; altıncı yarı yılında ise
“Geleneksel Türk Sanat Müziği Uygulaması” adıyla toplam 4 saat ve 3 kredi olmak üzere uygulanmaya konmuştur. Y.Ö.K. 2007–2008 eğitim-öğretim yılı itibariyle söz konusu müzik öğretmenliği programının öğretimini gerçekleştirecek ilgili tüm üniversite birimlerine uygulama zorunluluğu getirmiştir.
“Geleneksel Türk Sanat Müziği” ders içeriğinde kapsam: “Geleneksel Türk Sanat Müziği’nin kökleri ve tarihsel gelişimi, Arel-Ezgi-Uzdilek ses sistemi doğrultusunda usûller (10 zamanlıya kadar)” biçiminde verilmiştir.
“Geleneksel Türk Sanat Müziği Uygulaması” ders içeriği kapsamında gerçekleştirilecek icralar sırasında usûl unsuruna özel bir değinmenin bulunmadığı görülmüştür. Bununla birlikte çeşitli tür ve biçimde eser icralarının gerçekleştirileceği belirtilirken (Yürük Semai, Ağır semai, Peşrev, Saz semaisi, Longa vb) dolaylı da olsa usûl unsuruna değinilmesi gerektiği söylenebilir.
80 http://www.yok.gov.tr/egitim/ogretmen/muzik_ogretmenligi.doc
Demek ki, söz konusu edilen biçimlerin icrası sırasında usûl unsurunun biçimler üzerindeki önemi, etkisi ile usûl kuramı, kavramları ve uygulamaları alanlarına ilişkin genel bilgiler verileceği düşünülmektedir.
2.1.7 Türk Müziği Devlet Konservatuarı Temel Bilimler Lisans Programı81
Araştırmanın sınırlılıkları doğrultusunda Türk Müziği alanı bünyesinde yürütülen “T.M.S. ve T.” adlı dersin öğretim etkinlikleri içerisinde usûl unsurunun durumunun ne olduğu incelenmiş, değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Bununla birlikte söz konusu usûl unsuru ile ilgili müzik eğitimi alanı öğretim programlarına ilişkin tarihsel süreç içerisinde bir inceleme ve değerlendirme yapılmış olmasına rağmen Türk Müziği alanı öğretim programları kapsamında İ.T.Ü. T.M.D.K. Temel Bilimler Bölümü (T.B.B) günümüz öğretim programı kıstas olarak alınarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda “T.M.S. ve T.” adlı dersi öğretim etkinlikleri kapsamında usûl ögesine yer verilme durumu aşağıda verilmiştir: