Bu bölümde, araþtýrma problemini çözmek için toplanan verilerin yöntem bölümünde açýklanan betimsel istatistik teknikleri (frekans daðýlýmý, yüzde daðýlýmý, ortalama, ortanca, standart sapma) ve kanýtlamasal istatistik teknikleri (Mann-Whitney U Testi, Kruskal-Wallis Testi) çözümlenmesi ile elde edilmiþ olan bulgular ve bu bulgulara iliþkin yorumlar bulunmaktadýr.
5.1.KişiselBilgiler
Araþtýrmaya katýlan ortaöðretim okul yöneticilerinin kiþisel özeliklerine (görev durumu, yöneticilik kýdemi, yaþ durumu ve medeni durumu) iliþkin bilgiler Tablo 6’da verilmiþtir.
Tablo 6’da yer alan deðiþkenler sýrasýyla incelendiðinde araþtýrmaya katýlan toplam 75 ortaöðretim okul yöneticisinin 17’sinin (%23) müdür, 58’nin (%77) müdür yardýmcýsý olduðu görülmektedir. Bu bulgulara göre yöneticilerde en yoðun grubu 58 kiþi ile müdür yardýmcýlarý oluþturmaktadýr.
Araþtýrmaya katýlan ortaöðretim okul yöneticilerinden 25’inin (%33) 1–5 yýl;
14’ünün (%19) 6–10 ve 36’sýnýn (%48) 11 yýl ve üzeri yöneticilik kýdemine sahiptir.
Araþtýrmaya katýlan ortaöðretim okul yöneticileri arasýnda çoðunluðu genel olarak 11 yýl ve üzeri yöneticilik kýdemine sahip ortaöðretim okul yöneticileri oluþturmaktadýr.
Araþtýrmaya katýlan ortaöðretim okul yöneticilerinden 25’inin (%33) 31–40 yaþ aralýðýnda ve 50’sinin (%67) ise 41 yaþ ve üzerinde olduðu görülmektedir. Genel olarak araþtýrmaya katýlan ortaöðretim okul yöneticilerinin çoðunluðunu 41 yaþ ve üzeri okul yöneticileri oluþturmaktadýr ve 30 yaþ ve altýnda ortaöðretim okul yöneticisi bulunmamaktadýr.
Araþtýrmaya katýlan ortaöðretim okul yöneticilerinden 73’ünün evli, 2’sinin bekâr ortaöðretim okul yöneticisi olduðu görülmektedir. Genel olarak çalýþmada yer alan ortaöðretim okul yöneticilerinin çoðunluðunu evliler oluþturmaktadýr.
5.2.BirinciAltProbleme İlişkin Bulgular ve Yorum
Araþtýrmada birinci alt problem, “Ortaöğretim okul yöneticileri, stres belirtilerini Stres Belirtileri Ölçeğine göre hangi sıklıkta yaşamakta ve yaşama sıklığına göre nasılsıralamaktadır? biçiminde ifade edilmiþti.
Bu alt problemi çözebilmek amacý ile ortaöðretim okul yöneticilerinin ankete verdikleri cevaplara göre elde edilen sonuçlar; ortalamalar ve standart sapmalar gibi istatistikler olarak madde bazýnda hesaplanmýþtýr. Hesaplanan bu deðerler ve ortaöðretim okul yöneticilerinin stres belirtileri yaþama sýklýðýna göre en yüksek ortalamaya sahip olan stres belirtilerinden en düþük ortalamaya sahip stres belirtilerine doðru sýralanmýþtýr. Bu sýralama Tablo 7’de verilmiþtir.
Tablo 7
Ortaöğretim OkulYöneticilerinin Stres BelirtileriYaşama SıklığınıMaddelerin Ortalamalarına Göre Sıralaması
Tablo 7 incelendiðinde, ortaöðretim okul yöneticilerinin Stres Belirtileri Ölçeðine göre stres belirtileri yaþama sýklýðý içinde en yüksek ortalamaya sahip madde 6. madde (X=2.83) olurken, en düþük ortalamaya sahip madde (X=1.55) 11. maddedir.
Buna göre okul yöneticileri en yüksek “Uykusuzluk”; en düþük ise “İş Kazaları / Dikkatsizlik” stres belirtilerini yaþamaktadýrlar. Çalýþmaya katýlan yöneticiler tarafýndan uykusuzluk maddesi “orta” derecede yaþanan stres belirtisi olarak ifade edilirken; iþ kazalarý/dikkatsizlik maddesi ise “hiç” cevabý ile ifade edilen stres
9 Okulu Stres Yaratýcý Bir Ortam Olarak Görme
Bu çalýþmanýn bulgularýna benzer olarak; Yýlmaz ve Ekici’nin (2002) Karayollarý 16. Bölge Müdürlüðü personeli üzerinde yapmýþ olduklarý çalýþmada da uyku düzensizlikleri ilk sýrayý alan; en çok yaþanan stres belirtisi olarak tespit edilmiþtir.
Pehlivan (1993) ve Demir’in (1997) yapmýþ olduðu araþtýrmalarýn bulgularýna göre de; uykusuzluk faktörü “orta” derecede yaþanan ve yaþanma sýklýðý bakýmýndan ilk sýrada yer alan stres belirtisidir.
Pehlivan (1993), Demir (1997), Yýlmaz ve Ekici’nin (2002) yaptýðý çalýþmalara göre uykusuzluk stres belirtileri arasýnda en çok yaþanýlan belirtisi olarak ilk sýrayý almaktadýr. Bu çalýþmanýn bulgularý da bu yönüyle Pehlivan (1993), Demir (1997), Yýlmaz ve Ekici’nin (2002) yapmýþ olduklarý araþtýrmalarla paralellik göstermektedir.
Yöneticilerin uykusuzluk yaþamalarýnýn nedeni; gün boyunca iþ yerinde yaþanýlan olumlu ya da olumsuz olaylarý düþünmekten kaynaklanabilir.
5.2.İkinciAltProbleme İlişkin Bulgular ve Yorum
Ýkinci alt problem, “Ortaöğretim okul yöneticileri, Fizyolojik ve Psikolojik boyutlar içerisindekistres belirtileriniStres BelirtileriÖlçeğine göre hangisıklıkta yaşamakta, yaşama sıklığına göre nasıl sıralamakta ve söz konusu fizyolojik ve psikolojik belirtiler (boyutlar) yaşama sıklığına göre nasıl sıralanmaktadır?”
biçiminde ifade edilmiþti.
Bu alt problemi çözebilmek amacý ile ortaöðretim okul yöneticilerinin ankete verdikleri cevaplara göre elde edilen sonuçlar; ortalamalar ve standart sapmalar gibi istatistikler olarak madde bazýnda hesaplanmýþ ve ortaöðretim okul yöneticilerinin fizyolojik stres belirtileri ve psikolojik stres belirtileri en yüksek ortalamaya sahip olan stres belirtilerinden en düþük ortalamaya sahip olan stres belirtilerine doðru Tablo 8 ve Tablo 9’da sýralanmýþtýr.
Tablo 8
Ortaöğretim OkulYöneticilerinin Fizyolojik Stres BelirtileriYaşama Sıklığını Maddelerin Ortalamalarına Göre Sıralaması
Fizyolojik stres belirtileri boyutunda Tablo 8 incelendiðinde ortaöðretim okul yöneticilerinin fizyolojik stres belirtileri ile ilgili olarak karþýlaþma sýklýðý içinde en yüksek ortalamaya sahip maddenin 6. madde (X=2.83) olduðu, en düþük ortalamaya sahip maddenin ise 5. (X=1.91) madde olduðu görülmektedir.
Buna göre okul yöneticileri fizyolojik stres belirtileri boyutunda en yüksek
“Uykusuzluk”; en düþük ise “Nefes Darlığı” olan stres belirtilerini yaþamaktadýrlar.
Diðer bir ifade ile okul yöneticileri stresli olduklarý zamanlarda en çok “Uykusuzluk”
yaþamakta; en az ise “Nefes Darlığı” yaþamaktadýrlar.
Demir (1997) ve Pehlivan’ýn (1993) yapmýþ olduklarý araþtýrmada nefes darlýðý
“çok az” derecede gözlenen stres belirtisi olarak belirlenmiþtir. Bu araþtýrmada ise nefes darlýðý “az” derecede gözlenen stres belirtisi olarak bulunmuþtur.
MADDE NO
STRES BELİRTİLERİ
SIRALAMA STRES BELİRTİ SIKLIĞI __
X Ss
6 Uykusuzluk 1 Orta 2,83 1,19
4 Terleme 2 Orta 2,77 1,13
7 Uyuma Ýsteði 3 Az 2,51 1,08
3 Aþýrý Yeme 4 Az 2,47 1,14
2 Sindirim Problemleri 5 Az 2,24 ,97
1 Tansiyon Yükselmesi 6 Az 2,16 1,13
5 Nefes Darlýðý 7 Az 1,91 1,09
Tablo 9
Ortaöğretim OkulYöneticilerinin Psikolojik Stres BelirtileriYaşama Sıklığını Maddelerin Ortalamalarına Göre Sıralaması
Psikolojik stres belirtileri boyutunda Tablo 9 incelendiðinde en yüksek ortalamaya (X=2.35) sahip 13. madde “ÖfkesiniÇevresine Hissettirme” maddesi, en düþük ortalamaya sahip madde ise (X=1.55) 11. madde olan “İş Kazaları / Dikkatsizlik” maddesi olmuþtur. “Öfkesini Çevresine Hissettirme” maddesi “az”
derecesinde yoðunlaþýrken; “İş Kazaları/Dikkatsizlik” maddesi ise “hiç” derecesinde yoðunlaþan stres belirtisi olarak bulunmuþtur.
Yýlmaz ve Ekici’nin (2002) Karayollarý 16. Bölge çalýþanlarý üzerinde yapmýþ olduklarý çalýþmada “Öfkesini Çevresine Hissettirme” maddesine benzer olarak
“Gerginlik” maddesi bulunmaktadýr. Yýlmaz ve Ekici’nin (2002) çalýþmasýnda
“Gerginlik” durumu “en az” olarak ifade edilen stres belirtisi olarak tespit edilmiþtir.
Okutan ve Tengilimoðlu’nun (2001) Devlet Demir Yollarýnda görevli memur ve iþçiler üzerinde yapmýþ olduklarý çalýþmada da “Gerginlik” ifadesi yer almaktadýr. Bu araþtýrmaya göre “Gerginlik” hem memurlar, hem de iþçiler tarafýndan “orta” derecede yaþanýlan stres belirtisi olarak bulunmuþtur.
MADDE NO 9 Okulu Stres Yaratýcý Bir Ortam
Olarak Görme 3 Az 1,95 1,03
Yýlmaz ve Ekici (2002), Okutan ve Tengilimoðlu (2001)’nun yapmýþ olduklarý çalýþmalar okul örgütü dýþýnda yapýlmýþ olan çalýþmalardýr. Okul örgütünde çalýþan yöneticilerin insanlar ve insanlar arasý iliþkilerle ilgilenmeleri ve çevrelerine örnek olmalarý nedeniyle daha sabýrlý olmalarý gerekmektedir. Bu nedenle “Öfkesini Çevresine Hissettirme” maddesi de ortaöðretim okul yöneticilerinde düþük düzeyde bulunmuþtur Doðaldýr ki ortaöðretim okul yöneticileri çalýþma koþullarýnýn yoðunluðu nedeniyle gerilim unsurlarýný her an üzerlerinde hissedebilirler. Personel, öðrenci ve okul yönetimi ile ilgili konularla ilgilenmeleri ve bunlar arasýnda denge kurma ve baþarý gösterme zorunluluðu sonucu yaþadýklarý stres durumunu az da olsa çevrelerine hissettirdiklerini ifade etmiþ olabilirler.
Denilebilir ki ortaöðretim okul yöneticileri çalýþma ortamlarýnda dikkatsizlik sonucunda önemli herhangi bir iþ kazasý yaþamamakla birlikte; fakat yaþadýklarý stres nedeniyle çalýþma ortamlarýnda isteyerek veya istemeyerek öfkelerini çevrelerine hissettirmiþ olabilirler.
Ortaöðretim okul yöneticilerinin ankete verdikleri cevaplara göre elde edilen sonuçlar; ortalamalar ve standart sapmalar gibi istatistikler olarak boyut bazýnda hesaplanmýþ ve en yüksek ortalamaya sahip olan boyuttan en düþük ortalamaya sahip olan boyuta doðru Tablo10’da sýralanmýþtýr.
Tablo 10
Ortaöğretim OkulYöneticilerinin Fizyolojik ve Psikolojik Stres Belirtilerinin Ortalamalarına Göre Sıralaması
Tablo 10 incelendiðinde en yüksek ortalamaya sahip boyutun fizyolojik stres belirtileri boyutu (X=16.88), en düþük ortalamaya sahip olan boyutun ise psikolojik stres belirtileri boyutu (X=12.81) olduðu görülmektedir.
Boyutlar Sıralama __
X Ss
Fizyolojik Stres Belirtileri 1 16.88 4.74 Psikolojik Stres Belirtileri 2 12.81 4.59
Beden uzun süre strese karþý direnç göstermektedir. Direniþleri baþarýlý olursa strese ait fiziksel semptomlar ortadan kalkmaktadýr (Zoraloðlu, 1998; Aydýn, 2006).
Eðer baþarýlý olamazsa tükenme aþamasýna geçilmekte; birey psikolojik olarak olaydan etkilenmektedir. Ortaöðretim okul yöneticileri de öncelikle stresten fizyolojik olarak etkilenmekte, daha sonra ise psikolojik olarak etkilenmektedir.
5.3.Üçüncü AltProbleme İlişkin Bulgular ve Yorum
Üçüncü alt problem, Ortaöğretim okulyöneticilerinin;
A.Yöneticilik Kıdemine, B.Yaşına,
C.Görev Unvanına ve
D. Medeni Durumuna göre stres belirti düzeyleri Stres Belirtileri Ölçeğine (genel), fizyolojik ve psikolojik boyutlara göre nasıl bir dağılım göstermektedir? Söz konusu özelliklere ilişkin stres belirtileriarasında anlamlıbir farklılık var mıdır? biçiminde ifade edilmiþti.
Bu alt problemin çözülebilmesi için; (A) Yöneticilik Kýdemine göre stres belirtilerini yaþama sýklýðý nedir? ve aralarýnda anlamlý bir fark var mýdýr? (Tablo 11), (B) Yaþa göre yöneticilerin stres belirtilerini yaþama sýklýðý nedir? ve aralarýnda anlamlý bir fark var mýdýr? (Tablo 12), (C) Görev Unvanýna göre yöneticilerin stres belirtilerini yaþama sýklýðý nedir? ve aralarýnda anlamlý bir fark var mýdýr? (Tablo 13), (D) Medeni Duruma göre yöneticilerin stres belirtilerini yaþama sýklýðý nedir? aralarýnda anlamlý bir fark var mýdýr? (Tablo 14) þeklindeki baþlýklar altýnda Stres Belirtileri Ölçeðinde (genel) ve boyutlar (Fizyolojik, Psikolojik) bazýnda incelenmiþtir. Stres Belirtileri Ölçeðinde ve boyutlar bazýnda, yöneticilik kýdemi deðiþkenine göre stres belirtilerini yaþama sýklýðý arasýnda anlamlý bir fark olup olmadýðý Kruskal-Wallis H Testi ile test edilmiþtir. Yaþ, görev unvaný ve medeni durum deðiþkenlerine göre stres belirtileri ölçeðinde ve boyutlar bazýnda bir fark olup olmadýðý Mann-Whitney U Testi ile test edilmiþtir.
Deðiþkenlere (Yaþ, Görev Unvaný, Kýdem ve Medeni Durum) ait analiz sonuçlarý adý geçen tablolarda (Tablo 11, Tablo 12, Tablo 13 ve Tablo 14) gösterilmiþtir.
A. Ortaöğretim Okul Yöneticilerinin Yöneticilik Kıdemine Göre YaşadıklarıStres Belirtileri:
Ortaöðretim okul yöneticilerinin belirtilen stres belirtileri üzerinde yöneticilik kýdemi baðýmsýz deðiþkeninin etkili olup olmadýðý incelenmiþtir. Anketin tümü üzerinde yapýlan analiz sonuçlarý Tablo 11’de özetlenmiþtir.
Tablo 11
Ortaöğretim OkulYöneticilerinin Stres Belirtilerinin Yöneticilik Kıdemine Göre KruskalWallis Varyans AnaliziSonucu
Tablo 11 incelendiðinde farklý yöneticilik kýdemine (1–5 yýl, 6–10 yýl ve 11 yýl ve üzeri) sahip 75 ortaöðretim okul yöneticisinin Stres Belirtileri Ölçeðine (genel) ait sýra ortalamalarý arasýnda anlamlý bir farkýn olmadýðý(
?
2 gen. =1.06; p>0.05), yine fizyolojik ve psikolojik stres belirtilerine ait sýra ortalamalarý arasýnda da anlamlý bir farkýn olmadýðý tespit edilmiþtir. (?
2 fiz. =2.43; p>0.05;?
2pis.=3.19; p>0.05).Bu durumda yöneticilik kýdemi deðiþkeninin Stres Belirtileri Ölçeðinde ve anýlan boyutlarda araþtýrýlan konuda etkili bir faktör olmadýðý görülmüþtür.
Roberts (1983) tarafýndan yapýlmýþ olan araþtýrmada da okul yöneticilerinin kýdemlerinin stres belirtilerinde etkili bir faktör olmadýðý tespit edilmiþtir (Akt.
Bayrakcý, 2001). Schuetz (1980) tarafýndan okul yöneticileri üzerinde yapýlan
BOYUTLAR Yöneticilik
araþtýrmada da kýdemin iþ stresi üzerinde etkili bir faktör olmadýðý bulunmuþtur. Flinn (2000) tarafýndan yapýlmýþ olan araþtýrmada ise yöneticilik kýdemi ile stres arasýnda ters bir orantý bulunmuþtur. Bu araþtýrmaya göre yönetim deneyimi az olan okul yöneticilerinin daha yüksek düzeyde stres yaþadýklarý belirlenmiþtir (Akt. Bayrakcý, 2001).
B.Ortaöğretim OkulYöneticilerin Yaşa Göre YaşadıklarıStres Belirtileri:
Ortaöðretim okul yöneticilerinin belirtilen stres belirtileri üzerinde yaþ baðýmsýz deðiþkenin etkili olup olmadýðý incelenmiþtir. Anketin tümü üzerinde yapýlan analiz sonuçlarý Tablo 12’de özetlenmiþtir.
Tablo 12
Ortaöğretim OkulYöneticilerinin Stres Belirtilerinin Yaşa Göre Mann-Whıtney U TestiAnaliz Sonucu
Tablo 12 incelendiðinde 31–40 yaþ ve 41 yaþ ve üzeri ortaöðretim okul yöneticilerine ait sýra ortalamalarý arasýnda Stres Belirtileri Ölçeðinde (genel) anlamlý bir farkýn olmadýðý (Ugen. =606.5; p>0.05)., yine fizyolojik ve psikolojik stres belirtilerine ait sýra ortalamalarý arasýnda da anlamlý bir farkýn olmadýðý belirlenmiþtir (Ufiz. =555; p>0.05; Upis.=458.5; p>0.05).
Roberts (1983) tarafýndan yapýlmýþ olan araþtýrmada da okul yöneticilerinin yaþlarýnýn stres belirtilerinde etkili bir faktör olmadýðý tespit edilmiþtir (Akt. Bayrakcý, 2001).
Ok (2006) tarafýndan ilköðretim okul yöneticileri üzerinde yapýlmýþ olan çalýþmada yöneticilerin yaþ grubu deðiþkenine göre iþ ve iþ çevresi ile ilgili olarak ortaya çýkan stres belirtileri karþýlaþtýrýlmýþ ve aralarýnda anlamlý bir farklýlýk olmadýðý belirlenmiþtir.
Roberts (1983) ve Ok (2006) tarafýndan yapýlan araþtýrmalarda olduðu gibi bu araþtýrmada da yaþ deðiþkeninin Stres Belirtileri Ölçeðinde ve anýlan boyutlarda araþtýrýlan konuda etkili bir faktör olmadýðý görülmüþtür. Yönetim iþi bilgi ve beceri isteyen bir iþtir. Genç olsun, yaþlý olsun tüm okul yöneticileri okul örgütünü daha üst seviyelere ulaþtýrmak için uðraþ verirler. Bu uðraþlarý sýrasýnda çeþitli stresörlerle karþýlaþabilirler. Sahip olduklarý yönetim beceri ve bilgisi sayesinde bunlarýn üstesinden gelebilirler. Tabiî ki yönetim iþi bilgi ve beceri gerektiren bir iþ olduðuna göre hangi yaþ olursa olsun yöneticinin iþini en iyi þekilde yapmasý beklenir. Bu sebeple yaþ faktörünün ortaöðretim okul yöneticiliðinde etkili bir faktör olmadýðý söylenebilir.
C.Ortaöğretim OkulYöneticilerin Görev Unvanına Göre Stres Belirtileri:
Ortaöðretim okul yöneticilerinin belirtilen stres belirtileri üzerinde Görev unvaný baðýmsýz deðiþkeninin etkili olup olmadýðý incelenmiþtir. Anketin tümü üzerinde yapýlan analiz sonuçlarý Tablo 13’de özetlenmiþtir.
Tablo 13
Tablo 13 incelendiðinde müdür ve müdür yardýmcýlarýna ait sýra ortalamalarý arasýnda Stres Belirtileri Ölçeðinde (genel) anlamlý bir farkýn olmadýðý (Ugen.=420;
p>0.05)., yine fizyolojik ve psikolojik stres belirtilerine ait sýra ortalamalarý arasýnda da anlamlý bir farkýn olmadýðý tespit edilmiþtir. (Ufiz.=416; p>0.05; Upis.=484; p>0.05).
Bu durumda görev deðiþkeninin Stres Belirtileri Ölçeðinde ve anýlan boyutlarda araþtýrýlan konuda etkili bir faktör olmadýðý görülmüþtür. Hem müdür, hem de müdür yardýmcýlarýnýn baðlý olduklarý eðitim örgütüne karþý sorumluluklarý vardýr.
Bu sorumluluklar yerine getirilirken bazý özverilerde bulunmalarý gerekebilir; eve iþ götürme, mesai saatleri dýþýnda çalýþma, dinlenme saatlerinde çalýþma, hafta sonu ve tatillerde mesaiye gitme gibi. Bu iþleri yerine getirirken gerek müdür, gerekse müdür yardýmcýsý olsun bazý stresörlerle yüz yüze gelebilirler ve bu stresörlerden eþit düzeyde etkilenebilirler.
D.Ortaöğretim OkulYöneticilerin MedeniDurumuna Göre Stres Belirtileri:
Ortaöðretim okul yöneticilerinin belirtilen stres belirtileri üzerinde medeni durum baðýmsýz deðiþkenin etkili olup olmadýðý incelenmiþtir. Anketin tümü üzerinde yapýlan analiz sonuçlarý Tablo 14’de özetlenmiþtir.
Tablo 14
Tablo 14 incelendiðinde evli ve bekarlara ait puanlar arasýnda Stres Belirtileri Ölçeðinde (genel) anlamlý bir farkýn olmadýðý (Ugen.=68; p>0.05)., yine fizyolojik ve psikolojik stres belirtilerine ait puanlarý arasýnda da anlamlý bir farkýn olmadýðý tespit edilmiþtir. (Ufiz.=66.5; p>0.05; Upis.=51; p>0.05).
Bu durumda medeni durum deðiþkeninin Stres Belirtileri Ölçeðinde ve anýlan boyutlarda araþtýrýlan konuda etkili bir faktör olmadýðý görülmüþtür.
Roberts (1983) tarafýndan yapýlmýþ olan araþtýrmada da okul yöneticilerinin medeni durumlarýnýn stres belirtilerinde etkili bir faktör olmadýðý tespit edilmiþtir (Akt
Bayrakcý, 2001).