Buharlı Deniz Nakliyat Şirketlerinin Oluşumu

Buhar makinesinin icadının ardından sanayi devriminin öncül ülkesi İngiltere oldu. İlk başarılı buharlı denemesi ABD’de gerçekleştirilmiş olsa da Britanya İmparatorluğu gelişmiş endüstrisinin hammadde ve pazar ihtiyacını karşılamak için bu yeni teknolojinin yaygın olarak kullanıldığı ilk ülke olmuştur. İngiliz özel girişimcilerine ait olan Peninsular and Oriental Steam Navigation Company buharlıların ilk döneminde Britanya ve kıta Avrupası, özellikle de İber yarımadası arasında düzenli seferlere başlayan buharlı kumpanyalarından birisidir.

Peninsular and Oriental Steam Navigation Kumpanyası’nın kurucuları olan üç gemi acentesi, 1835’te Peninsular Steam Navigation Company adında bir nakliyat şirketi kurdular. Kumpanya yöneticileri 1835’te Londra ile İberya yarımadasının önemli limanları arasında

ticari faaliyetlere başladıktan kısa bir süre sonra, devletin posta taşımacılığını yapmak için de Britanya hükümeti nezdinde girişimde bulundular. Şirketin bu girişimi tüccarların da desteğiyle, Britanya hükümeti tarafından kabul edildi.102

22 Ağustos 1837’de Britanya hükümeti ile Peninsular yöneticileri arasında anlaşma sağlandı. Bu anlaşmaya göre kumpanya Falmouth ile Cebelitarık arasında Vigo, Porto, Lizbon ve Cadiz’e uğrayarak düzenli posta seferleri yapacak ve bunun karşılığında kumpanyaya yıllık 29.600 sterlin sübvansiyon verilecekti. Britanya hükümetinin posta nakliyatını imtiyazlı bir özel şirkete ihale etmesi, hem posta taşımacılığının düzenli, hızlı ve zamanında yapılmasını sağladı hem de devletin avantajına oldu. Britanya hükümetinin bundan sonraki politikası da imtiyazlı posta taşımacılığının geliştirilmesi yönünde oldu.103

Buharlı teknolojisini yakından takip eden ülkelerden birisi de Fransa’dır. Özellikle Cezayir’i ilhakından sonra bu yeni müstemlekesiyle arasında sürekli, kesintisiz bir bağ oluşturmak için bu yeni teknolojiden yararlanmıştır.104

Levant hattı 1837’de 363 tonluk ve 163 hp(beygir gücünde) olan Scamandre adlı buharlıyla ve bir deniz yüzbaşısı kaptanlığında hizmete açıldı. Bununla birlikte birçok armatör 1818’den beri Marsilya Limanı’na sık sık sefer yapan Sardunyalı ve Napolili tüccarlarla rekabet etmek ve buharlı teknolojisindeki ilerlemeyi takip edebilmek için atılım yapmaktan çekinmediler. Onların devlete göre servislerindeki üstünlükleri ve yüksek masrafları nedeniyle, Savunma Bakanlığı, 1842’de Marsilya-Cezayir arasında kendi personel ve materyallerin taşınması imtiyazını onlara verdi.105

İlerleyen dönemde Fransa’da birçok buharlı deniz nakliyat şirketleri kuruldu. Bunlar arasında öne çıkanlar anonim bir şirket olan Mesajeri Maritim Kumpanyası, La Compagnie Generale Transatlantique ve La Societé Anonyme des Chargeurs Reunis’dir. Mesajeri Maritim Kumpanyası, M.A. Rostand tarafından çok eski ve çok güçlü üç kumpanyanın birleştirilmesi neticesinde kuruldu. Kumpanya 1851’de Fransız hükümetiyle ilk imtiyaz anlaşmasını imzalayan sübvansiyonlarla desteklenmiş özel şirketti, o zamana kadar devlet posta gemileri tarafından taşınan postaları taşıma hakkı da kazanıyordu. Uzun süre boyunca

102 _{Uygun, Osmanlı Sularında Rekabet, s.45}

103 _{David&Stephen Hovarth, The Story Of Peninsular and Oriental Steam Navigaton Company, s. 9-10} 104 _{Uygun, Osmanlı Sularında Rekabet, s.26}

Mesajeri Maritim Kumpanyası Fransız buharlı nakliyatında monopol elde etti. 1874’te buharlıların brüt tonajı bütün Fransa için sadece 185,165 ton civarındayken, Mesajeri Kumpanyası’nın buharlılarının tonajı ise 100,977 ton idi.106

Mesajeri Kumpanyası’nın diğer Fransız kumpanyalarına göre tekel sayılabilecek bir ağırlığı bulunmasına rağmen dönemin Fransız devlet ve iş adamları Levant ticaretinde Fransa’nın çok gerilerde kalmış olmasından yakınmaktadır. Bunun nedeni ise Osmanlı Devleti ile ezelden beridir hasmane ilişkiler içinde olmasına rağmen son yarım asırlık süreçte Levant ticaretine önem veren Avusturya’nın ve özellikle Avusturya Lloyd Kumpanyası’nın bu bölgedeki faaliyetleridir. Üstelik dönemin Fransız devlet adamları ve iş adamları, Avusturya’nın buharlı konusunda teknolojik açıdan herhangi bir avantajı olmadan ve neredeyse kendi ürettiği hiçbir şey olmadan bu işi başarabildiğine dikkat çekiyorlardı.107

Avusturya Lloyd Buharlı Kumpanyası 1836 yılında kuruldu. Kumpanya’nın kuruluşundaki temel amacı Doğu limanlarıyla Avusturya arasında düzenli buharlı bağlantısı oluşturmaktı. Buharlı bölümünün kurulmasının ardından bir milyon florin kadar bir sermaye ayrılarak altı adet buharlının inşasına başlandı. Şirketin yönetim kurulu başkanı Franz von Reyer, Doğu limanlarındaki bağlantılarını kullanarak burada uğrayacakları limanlar hakkında bilgi toplamaya çalıştı. Aralık 1836’da İngiltere’ye ısmarlanan ilk buharlı Londra’dan yola çıkarak 11 Mart 1837’de Trieste’ye ulaştı. 1837 yılında ilk Lloyd seferi Trieste-İstanbul arasında gerçekleştirildi.108

Avusturyalıların Levant’a açılmaları Adriyatik ve Tuna olmak üzere başlıca iki yoldan sağlandı. Avusturya Lloyd Kumpanyası’nın üç hatta işleyen buharlıları sayesinde bu ticari potansiyeli elde etmişlerdi. Trieste, kumpanyanın Levant’a açılan en önemli limanıydı. Diğer önemli hattı ise Tuna nehriydi ki buradan İstanbul’a servis düzenleniyordu. Burası Karadeniz’in önemli ticaret yeriydi. Kumpanya her tarafa tecrübeli elemanlarını göndererek yerel halkların ihtiyaçlarına göre, yeni piyasalar oluşturmuştu. Lloyd Kumpanyası, sadece Avusturya’nın değil; Belçika, İsviçre, Prusya, Saksonya, Bavyera, Almanya gibi Levant’a açılması imkânsız olan bu üretken devletlerin mallarını da Levant ticaretine sundu.109

106 _{Colin, La Navigaton Commerciale Au XIXe Siecle, s. 168-169}

107 _{Impremerie Centrale de Napoleone, Compagnie Generale Des Comptoir Levantns Memoir et} Documents Sur Le Commerce des Pays D’Europe, Paris 1850, s. 67