Buhûtî (v 1051)

Buhûtî (v. 1051), er-Ravdu’l-Mürbi’ şerhu Zâdi’l-Müstakni’ ve Keşşâfu’l- kınâ’ an metni’l-İknâ’da talakı diğer Hanbelî fakihler gibi sünnî ve bid’î şeklinde ikiye ayırır. Daha sonra sünnî talakı, erkeğin eşini ilişkinin olmadığı temizlik döneminde bir talakla boşaması şeklinde tanımlar. Ayrıca bu talak sonrasında erkek iddet bitene kadar ilişkiye girmeyecektir. Buna ilave olarak erkeğin eşini ilişkinin olmadığı bir temizlik döneminde “üç kere boşsun (اثلاث قلاط تنا)” veya “boşsun,

boşsun, boşsun (قلاط و قلاط و قلاط تنا ) diyerek bir defada üç talakla boşaması Buhûtî’ye göre haramdır. Fakat yine de bu durumda üç talak gerçekleşir. Sonrasında o, bu şekilde boşanan kadın ile zifaf olsa da olmasa da kadının eski kocasına geri dönebilmesi için başka bir erkekle nikahlanması gerektiğini belirtir.257

Âyise, sağîra veya hamile kadının boşanmasında hem vakit hem de sayı açısından sünnî ve bid’î talak şeklinde bir taksimât yapılamayacağını söyleyen Buhûtî bu konuda İbn Müflih (v. 884) ve Merdâvî (v. 885) ile aynı kanaattedir. Ona göre erkeğin zifafa girmediği eşini boşaması meselesinde de durum aynıdır.258 Keşşâfu’l-kınâ’ adlı eserde o, kadını nifas döneminde veya ilişkinin olduğu temizlik döneminin sonunda henüz hamile olup olmadığı kesinleşmeden boşamanın da bid’î

255 _{Merdâvî, el-İnsâf, C. VIII, s. 452.} 256 _{Merdâvî, el-İnsâf, C. VIII, s. 455.}

257 _{el-Buhûtî, er-Ravdu’l-Mürbi şerhu Zâdü’l-Müstakni’, s. 561-562; el-Buhûtî, Mansur b. Yunus b.}

Salahaddin İbn Hasan b. İdris, Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’, Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, yy., trz., C. V, s. 239.

258 _{el-Buhûtî, er-Ravdu’l-Mürbi şerhu Zâdü’l-Müstakni’, s. 562., el-Buhûtî, Keşşâfu’l-kınâ’ an}

59

talak olduğunu belirtir.259 _{Kadının bir temizlik döneminde bir defada üç talakla} boşanmasının bid’î talak olduğuna ve bu durumdaki kadının başka bir erkekle nikahlanmadıkça eski kocasına helal olmayacağına dair Hz. Ömer, Hz. Ali, İbn Mes’ud, İbn Ömer ve Mâlik b. El-Hâris’ten aktarılan rivayeti delil gösterir. Buna göre “İbn Abbas’ın yanına bir adam gelip amcasının, karısını bir defada üç talakla boşadığını söyler. İbn Abbas: “Amcan bu şekilde davranarak Rabbine isyan edip şeytana uydu. Artık bu kişi için çıkış yolu kalmamıştır.” der.260 _{Buradan hareketle} Buhûtî’nin ilişkinin olmadığı temizlik döneminde bir defada üç talakla yapılan boşama neticesinde üç talakın gerçekleşeceği kanaatinde olduğu söyleyenebilir.

Bu konuyla ilgili ulaştığımız sonuçları şöyle sıralayabiliriz:

i. Talak kelimesinin terim anlamı, Hanefî ve Hanbelî kaynaklarının tamamında yer almaz. Ne var ki her iki mezhebin fıkhî görüşlerinin ve delillerinin en geniş şekilde ele alındığı temel kaynaklardan olan Serahsî’nin (v. 483) el-Mebsût’unda ve İbn Kudâme’nin (v. 620) el-Muğnî’sinde talak, nikah bağının sona ermesi şeklinde tanımlanmaktadır.261 Talak tanımının yer almadığı kaynaklarda ise talakın meşruiyeti, Kur’an-ı Kerim’den ayetler ve hadisler temel alınarak açıklanır.

ii. Hanefî literatüründe Tahavî’nin (v. 321) el-Muhtasar’ı hariç Serahsî ve sonrasındaki kaynaklarda talakın ilk olarak Kur’an ve Sünnete uygun olup olmaması yönünden tasnife tabi tutulduğunu görürüz.262 _{Tahavî ise böyle} bir taksimatta bulunmayıp konuya talakın rükün şartlarını zikrederek başlar. iii. Hanbelî literatüründe talakla ilgili bahisler incelendiğinde ilgili meselelerin Hanefî mezhebi ile aynı sistematik içerisinde ele alınmadığı görülür. Bu ekole ait kaynakların ekseriyetinde talak ilk olarak vacip, mekruh, mubah, müstehap ve mahzur olmak üzere beş kısma ayrılır. Bu kısımların ne anlama geldiğine değinildikten sonra sünnî ve bid’î talaktan bahsedilir.

iv. Hanbelî mezhebine göre vacip talak, geçimsizlik halinde hakemler lüzum görünce veya îlâ halinde müddetin dolmasına rağmen evlilik hayatına dönülmediğinde kocanın eşini boşamasıdır. Herhangi bir kusuru

259 _{el-Buhutî, Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’, C. V, s. 240.} 260 _{el-Buhutî, Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’, C. V, s. 241.}

261 _{Serahsî, el-Mebsût, C. VI, s. 2; İbn Kudâme, el-Muğnî, C. VII, s. 363.}

262 _{Kâsânî, Bedâiu’s-Sanâi, C. III, s. 88; Semerkandî, Tuhfetu’l-Fukaha, C. II, s. 171; İbrahim el-}

Halebî, Mülteka’l-Ebhur, s. 3-6., Merğınânî, el-Hidâye, C. I, s. 221; Nesefi, Kenzü’d-Dekâik, s. 269.

60

bulunmayan eşi sebepsiz yere boşamak ise mekruh talak olarak tanımlanmıştır. Erkeğin eşini aralarındaki geçimsizlik sebebiyle boşaması mubahtır. Kötü ahlaklı kadını boşamak da yine mubah kapsamında değerlendirilir. Kocanın iffetli veya dindar olmayan karısını boşaması ise menduptur. Mahzûr talak ise erkeğin eşini hayız döneminde veya ilişkinin olduğu temizlik döneminde boşamasıdır.263 _{Bazı Hanbelî kaynaklarda ise} ilk olarak talakın rükün şartları ele alınmakta daha sonra da Kur’an ve Sünnete uygun olup olmaması bakımından talak çeşitleri ayrıntılı bir şekilde açıklanmaktadır.264

v. Hanbelî mezhebi talakı sünnî ve bid’î şeklinde ikiye ayırır. Hanefî fakihlerin ekserisi ise özellikle art arda üç temizlik döneminde üç talakla boşamanın sünnete uygun ve geçerli olduğunu belirtmek amacıyla farklı bir talak tasnifini tercih eder. Nitekim Kudûrî (v. 428), Mergınâni (v. 593), Molla Hüsrev (v. 885), İbrahim el-Halebî (v. 956) ve İbn Âbidîn (v. 1252), genel kabul görmüş talak tasnifinden farklı olarak talakı ahsen, hasen ve bid’î şeklinde üçe ayırır. Onlara göre ahsen talak, erkeğin eşini ilişkinin olmadığı temizlik döneminde bir ric’î talakla boşaması ve iddet bitinceye kadar eşi ile ilişkiye girmemesidir. Hasen talak ise erkeğin eşini her temizlik döneminde bir talak olmak üzere art arda üç temizlik döneminde üç talakla boşamasıdır. Erkeğin eşini hayız döneminde veya ilişkinin olduğu temizlik döneminde boşaması ise bid’î talak olarak adlandırılır.

vi. Serahsî (v. 483), Alaeddin es-Semerkandî (v. 539) ve Kâsânî (v. 587) ise sünnî ve bid’î talak şeklindeki ikili tasnifi esas almıştır. Ne var ki bu fakihler diğerlerinin ayrı bir çeşit olarak zikrettikleri hasen talakı, sünnî talakın bir çeşidi olarak kabul ederler. Dolayısıyla Hanefî fukaha, talak taksimatında ayrılığa düşmüş olsa da art arda üç temizlik döneminde üç talakla boşamanın sünnete uygun olduğu hususunda hemfikirdir. Bu açıdan bakıldığında talak tasnifinde ikili tasnifi esas alan Hanefî fukahanın sünnî talak tanımının hem ahsen talakı hem hasen talakı kapsadığını söyleyebiliriz.

263 _{İbn Kudâme, el-Kâfi fi fıkhi’l-İmam Ahmed, C. III, s. 106; İbn Müflih, el-Mübdi’ fi şerhi’l-}

Mukni’, C. VI, s. 293; el-Buhûtî, er-Ravdu’l-Mürbi şerhu Zâdü’l-Müstakni’, s. 559.

264 _{Haccâvi el-Makdisî, Zâdü’l-Müstakni’ fi ihtisari’l-Mukni’, s. 177; İbn Teymiyye, el-Muharrer}

61

vii. Hanbelî fakihleri ise sünnî talakı “erkeğin eşini ilişkinin olmadığı bir temizlik döneminde bir ric’î talakla boşamasıdır” şeklinde tanımlamaktadır. Erkeğin eşini üç temizlik döneminde üç talakla boşamasının sünnî mi yoksa bid’î talak mı olduğu hususunda Ahmed b. Hanbel’den iki farklı rivayet aktarılır. Bir rivayete göre bu şekildeki talak sünnî, diğer bir rivayete göre ise sünnete aykırıdır. Dolayısıyla Hanbelî fakihlerinin bu konudaki görüşleri esas aldıkları rivayete göre değişir. Mesela Hırakî (v. 334), birinci rivayeti esas almış ve üç temizlik dönemindeki üç talakı sünnî talak olarak ifade etmiştir. İbn Kudâme (v. 620) ve Merdâvi (v. 885) ise bid’î olduğu kanaatindedir. İbn Müflih (v. 884) gibi bazı Hanbelî fakihler, bu konuyla ilgili farklı görüşleri aktarmasına rağmen kendi kanaatini belirtmemiştir. viii. Hanefî ve Hanbelî mezhebi, erkeğin eşini ilişkinin olmadığı bir temizlik

döneminde iki veya üç talakla boşamasını mekruh olarak değerlendirmiştir. Şöyle ki erkek, henüz iddet bitmeden veya eşine ricat etmeden birinci talaka ikinci ve üçüncü talakı ilave ederse sünnete aykırı davranmış olur. Fukaha bu çeşit talakın bid’î olduğu konusunda hemfikirdir. Bununla birlikte bu şekildeki talakın geçerli sayılıp sayılmayacağı, eğer geçerli sayılırsa kaç talakın meydana geleceği hususunda ihtilafa düşmüştür.

ix. Hanefî fakihlere göre bir temizlik dönemindeki iki veya üç talak, her ne kadar Kur’an ve sünnete aykırı olsa da eşler açısından hukuki sonuçlar meydana getirir ve eğer iki talakla boşadıysa iki talak, üç talakla boşadıysa üç talak gerçekleşir. Ancak erkek bu davranışından dolayı günah işlemiş olur.

x. Hanbelî fakihlerden İbn Kudâme (v. 620), bir temizlik döneminde birden fazla talakla ilgili Ahmed b. Hanbel’den hem sünnî hem bid’î olduğuna dair iki farklı rivayeti aktarmasına rağmen kendi görüşünü belirtmez. İbn Teymiyye (v. 728) ise bir temizlik döneminde üç talakın muharrem olduğunu söyler. Buradaki haramlığın hukuki açıdan da etkili olduğuna kanaat getirmiş olacak ki o böyle bir durumun neticesinde bir talakın meydana geleceğini ifade eder. Merdâvi (v. 885) de bu konuda İbn Teymiyye ile aynı kanaattedir. Buhûtî (v. 1051) ise Hanefî ekolüyle aynı görüşte olup erkeğin bir temizlik döneminde eşini üç talakla boşaması durumunda üç talakın meydana geleceğini ifade eder.

62