Bozuk Mamullerin Muhasebeleştirilmesi

Maliyet muhasebesi sistemleri işletme yöneticilerinin doğru kararlar alabilmeleri için ihtiyaç duydukları bilgileri verebilecek düzeyde olmalıdır. Bozuk mamullerle ilgili alınacak kararlarda özellikle planlama ve kontrol açısından bu bilgiler çok önemlidir.

İşletme yönetimi daha verimli bir üretim elde etmek için bozuk mamul miktarını minimum düzeyde tutmalı ve bu konuda gerekli önlemleri almalıdır. ¹⁰³

Bozuk mamullerin muhasebeleştirilmesi konusunda da literatürde çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bunlardan birisine göre bozuk mamuller meydana geldiklerinde stok hesaplarına parasal bir kayıt yapılmayıp, miktarsal olarak izlenmeli ve satıldıkları zaman gelir hesaplarına kaydedilmelidir. Ancak bu yöntem, bozuk mamulün satışından elde edilen gelir maliyetlerle ilişkilendirilemediği için gerçekçi bir maliyet hesaplanmasına imkan vermemektedir. Oysa bozuk mamullerin satışından elde edilen gelirin, ilgili siparişin maliyetinden düşülmesi gerekir.¹⁰⁴

103 Polimeni, a.g.e., s.210.

104 Karcıoğlu, a.g.e., s.90-91.

Bozuk mamullerin stok hesabına kaydedilmesi durumunda ise bunların emsal bedeli ile mi yoksa kendi maliyetleri ile mi stok hesabına kaydedileceği sorunu karşımıza çıkmaktadır. Bozuk mamuller tahmini satış bedeli (emsal bedel) ile stok hesabına alındığında, bozuk mamul maliyetinden satış değeri düşülmekte, kalan maliyet otomatik olarak sağlam mamullerin maliyetine yüklenmektedir. Bozuk mamullerin kendi maliyetleri üzerinden stok hesabına alınması durumunda, bozuk mamulün satışı ile maliyeti arasındaki fark doğrudan sonuç hesaplarına kaydedileceği için sağlam mamullerin maliyetini etkilemeyecektir.

2.1.4.1. Normal Bozuk Mamullerin Muhasebeleştirilmesi

Normal bozuk mamuller, verimli üretim şartlarında ortaya çıkması beklenen ve normal bir üretim sürecinde kaçınılması mümkün olmayan bozuk mamullerdir.¹⁰⁵

Bozuk mamullerin önlenmesi teknik olarak mümkün olabilir. Ancak bu çoğu zaman ekonomik değildir. Bu nedenle sağlam mamul üretebilmek için belirli sınırlar içerisinde bozuk mamul ortaya çıkması normal kabul edilerek, bunların üretim maliyetinin sağlam mamullerin maliyetine aktarılması daha uygun olacaktır.¹⁰⁶

Normal bozuk mamuller, emsal bedeli ile yada kendi maliyeti ile üretim maliyetinden çıkarılıp diğer stoklar hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilebilir.

Örneğin gazlı içecek ve maden suyu cam şişesi üreten bir işletmede %2 oranında bozuk şişe üretimi normal kabul edilmektedir. İşletme 2012 yılı Ekim ayı içinde 100.000 adet şişe üretimi yapmıştır. Üretim esnasında 1.750 adet şişe bozulmuştur.

Bozuk şişelerin emsal bedeli 0,05 TL/adet olduğunu varsayalım. Bu durumda bozuk mamullerin muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır;

105 Küçüksavaş, a.g.e., s. 275.

106 Necmettin Erdoğan, Maliyet Muhasebesi, Fakülteler Kitabevi, İzmir,2002,s.390.

/ /

157 DİĞER STOKLAR 87,50

157.03 Normal Bozuk Mamuller

151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 87,50

151.01 Yarı Mamuller

Normal bozuk mamullerin emsal bedeli ile stok hesabına alınması

1.750 adet x 0,05 TL / /

Yukarıdaki kayıt ile normal bozuk mamullerin hurda bedeli üretim maliyetinden çıkarılmış olup kalan net bozuk mamul maliyeti üretimi tamamlanan sağlam mamullere yüklenmektedir.

2.1.4.2. Anormal Bozuk Mamullerin Muhasebeleştirilmesi

Anormal bozuk mamuller, normal üretim koşularında oluşması beklenmeyen, olağandışı durumlar sonucunda ortaya çıkan ve önlenmesi mümkün olabilen durumdaki bozuk mamullerdir. Bunların maliyeti sağlam mamullerin maliyetini etkilemeden doğrudan sonuç hesaplarına kaydedilmelidir.¹⁰⁷Çünkü işletme yöneticileri anormal bozuk mamullerin ortaya çıkmasına yol açan sebepleri kontrol edebilirler.

Anormal bozuk mamullerin maliyetinin tamamı üretim maliyetinden çıkarılıp, emsal bedeli 157 Diğer Stoklar hesabına, kalan kayıp tutarı ise 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilir.

Yukarıdaki cam şişe üreten işletme örneğinde 3.000 adet şişe bozulduğunu farz edelim. Böyle bir durumda beklenenin üzerinde bir bozulma meydana geldiği için anormal bozuk mamul söz konusu olacaktır. Normal bozuk mamul miktarı 100.000 x 2/100 = 2.000 adettir. Bir adet cam şişe üretim maliyetinin 0,15 TL olması durumunda yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır;

107 Robert L. Dansby and Michael D. Lawrence, Cost Accounting Principles and Applications, South-Western College Publishing,USA,1995,s.346.

Normal ve anormal bozuk mamullerin üretim maliyetinden çıkarılması

(1.000 adet x 0.15 TL ) + (2.000 adet x 0,05 TL)

/ /

/ /

950 KANUNEN KABUL EDİLMEYEN GİDERLER 100,00

950.03 Anormal Bozuk Mamuller

Ekim 2012 ayı gerçekleşen anormal üretim bozuğu (1.000 adet şişe)

maliyetinin kanunen kabul edilmeyen giderler hesabına alınması

/ /

İşletmenin normal kabul edilen bozuk miktarı 2.000 adet cam şişenin üretim maliyeti olan 300,00 TL den, emsal bedeli 100,00 TL düşülerek kalan maliyet üretilen sağlam şişelerin üzerine yüklenmiştir. Normal kabul edilen sınırın üzerinde gerçekleşen 1.000 adet üretim bozuğunun maliyeti 150,00 TL den, emsal bedeli olan 50,00 TL Diğer Stoklar Hesabına kaydedilmiş olup, kalan 100,00 TL anormal bozuk mamul maliyeti ise Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilmiştir.

2.1.4.3. Bozuk Mamullerin Satılması

İşletmeler bozuk mamulleri atmak yerine, onları hurda değeri gibi düşük bir değerle de olsa satarak en azından satış tutarı kadar bozuk mamul maliyeti azaltılabilirler.¹⁰⁸

108 Shane Moriarity, Carl P. Allen, Cost Accounting, Third Edition, John Wiley and Sons Inc., USA, 1991,s.662.

Yukarıdaki örnekteki 3.000 adet cam şişe bozuk mamulünün bir hurda firmasına

3.000 adet Bozuk mamulün satışı (KDV Kanunu 17/4-G Md. Gereği istisna kapsamında KDV uygulanmamıştır.)

/ /

Bozuk mamuller satışlarının maliyeti aşağıdaki gibi muhasebe hesaplarına kaydedilir;

2.1.4.4. Bozuk Mamullerin Üretimde Yeniden Hammadde Olarak Kullanılması

Döküm, kauçuk, kağıt ve benzeri sektörlerde bozuk mamullerin üretimde tekrar hammadde olarak kullanılması mümkün olmaktadır. Böyle durumlarda bozuk mamuller emsal bedeli ile ilk madde ve malzeme stokuna kaydedilerek muhasebeleştirilir.

Örneğin külçe alüminyum dökümü yapan bir işletmede 850 kg lık bozuk mamul yeniden üretimde hammadde olarak kullanılmak üzere ilk madde ve malzeme ambarına sevk edilmiştir. Bozuk mamulün emsal bedeli 850,00 TL olup bu işleme ait muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır;

İşletme stokları içerisinde yer alan artıklar, kusurlu mamuller ve bozuk mamuller durumundaki üretim kayıpları da, diğer stoklar gibi bilanço gününde değerlemeye tabi tutulurlar.

Belirli dönemler itibariyle işletmeler faaliyetlerinin sonuçlarını rapor haline getirmek üzere finansal tablolar hazırlar. Ancak çeşitli sebeplerle bu raporlarda yer alan hesapların kayıtlı durumları ile fiili durumları arasında farklılıklar oluşabilir. Bu farklılıklar, varlıkların aşınma veya yıpranması, bilgilerin işletmeye geç ulaşması, hesaplamalarda yapılan hatalar veya hileli işlemler sebebiyle meydana gelebilir. Bu nedenle dönem sonlarında finansal tablolar hazırlanmadan önce hesapların gözden geçirilmesi, işletme varlıklarının fiilen tespit edilmesi, kayıtlar ile gerçek durum arasında farklılıklar varsa bunların giderilmesi gerekmektedir. İşte bu işlemlerin tümü, envanter işlemleri olarak adlandırılmaktadır.¹⁰⁹

109 Remzi Örten ve Aydın Karapınar, Dönem Sonu Muhasebe Uygulamaları, 2.Baskı, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2003, s.3.