Boyutsallık, Yapısal Geçerlilik ve Güvenilirlik Analizleri

Bu başlık altında pilot araştırma verileri üzerinde öncül nitelikte boyutsallık, yapısal geçer-lilik ve güvenilirlik analizleri yapılmıştır. Bu analizlerin yapılma nedenleri, asıl araştırma verilerinde bir temel olarak kullanılması ve karşılaştırma yapmaya imkân sağlaması içindir.

Ölçeklerin boyutsallık analizi SPSS ortamında faktör analizi yapılarak incelenmiştir.

Bu sorgulamada faktörlerin öncül yapıları doğrulama durumu, faktör sayısı serbest bırakıla-rak ve faktör sayısı sabit tutabırakıla-rak analiz edilmiştir. Faktör yükleri düşük olan maddelerin nihai ölçeğe alınmayarak alt boyutun veya alt ölçeğin yapıyı temsil etme gücü güçlendiril-meye çalışılmıştır.

BTK ölçeğinin boyutsallık analizleri. Kırk dört maddeli Beş Temel Kişilik ölçeği için 40 kişiden oluşan bir örneklem grubu yeterli olmadığından Kaiser, Mayer, Olkin (KMO) “örneklem yeterliliği” değeri elde edilememiştir.

Beş Temel Kişilik ölçeğinde ilgili boyutun altında bulunan ve 0,40’tan düşük faktör ağırlığına sahip olan 3, 7, 10, 13, 14, 24, 25, 29, 38, 43. maddeler dikkati çekmiştir. Normal olarak bu maddelerin ölçekten çıkarılması gerekmektedir. Ancak pilot araştırmadaki örnek-lem büyüklüğünün 40 gibi küçük bir rakam olması nedeni ile bu aşamada madde çıkarılma-sına gerek duyulmamış, ölçek maddelerinin aynen uygulanmaçıkarılma-sına karar verilmiştir.

Kişilik ölçeğine ilişkin faktör ağırlıkları. Bu bölümde kişilik ölçeğinin boyutlar bazında ve tek faktörlü olmak üzere faktör analizi yapılmış ve zayıf olan maddelerin nihai ölçekten çıkarılması hedeflenmiştir.

Tablo 3. Dışadönük Kişilik Boyutunun Faktör Ağırlıkları

Faktör ağırlığı

Konuşkan biriyim ,631

İçine kapanık biriyim ,665

Enerjik biriyim ,618

Diğer insanları heveslendiririm ,726

Suskun biriyim ,729

Kendine güveni olan biriyim ,713

Dışadönük, sosyal biriyim ,569

Dışadönüklük boyutunda 8 maddeden 1 maddenin faktör ağırlığının, 50’nin altında kalması nedeniyle bu maddelerin asıl anket uygulamasında ölçeğe alınmaması uygun gö-rülmüştür.

Barlett küresellik test sonucu ² (28) = 80,351; p= 0,00) çıkmıştır. Barlett küresel-lik testinde anlamlılık değeri p<0,05 olduğundan ölçek için örneklemin faktör analizine uygun olduğu görülmüştür. KMO test sonucu ise, 0,771 çıkmış ve örneklem büyüklüğünün faktöriyel boyut çıkarmak için iyi düzeyde ve yeterli olduğu anlaşılmaktadır.

Tablo 4. Uyumluluk Boyutunun Faktör Ağırlıkları

Faktör ağırlığı

Yardımseverim ,680

Bağışlayıcıyım ,785

Güvenilir biriyim ,552

Başka insanlara karşı soğuk ve ilgisizim ,569

Herkese karşı düşünceli ve saygılıyım ,818

Bazen diğer insanlara kaba davranırım ,513

İşbirliği yapmayı seven biriyim ,741

Uyumluluk boyutunda 9 maddeden 2 maddenin faktör ağırlığının, 0,50’nin altında kalması nedeniyle bu maddelerin asıl anket uygulamasında ölçeğe alınmaması uygun gö-rülmüştür.

Barlett küresellik test sonucu ² (36) = 121,530; p = 0,00) çıkmıştır. Barlett küre-sellik testinde anlamlılık değeri p<0,05 olduğundan ölçek için örneklemin faktör analizine uygun olduğu görülmüştür. KMO test sonucu ise, 0,648 çıkmış ve örneklem büyüklüğünün faktöriyel boyut çıkarmak için orta düzeyde yeterli olduğu anlaşılmaktadır.

Tablo 5. Sorumluluk Boyutunun Faktör Ağırlıkları

Faktör ağırlığı

Bir işi eksiksiz yaparım ,538

Bir görevin verilmesi için güvenilir biriyim ,787

Dağınık olmaya yatkın biriyim ,529

Tembel olmaya eğilimliyim ,500

Bir işi bitirene kadar azimle çalışan biriyim ,714

Verimli çalışan biriyim ,723

Plan yapar ve bu planları uygularım ,738

Sorumluluk boyutunda 9 maddeden 2 maddenin faktör ağırlığının, 50’nin altında kalması nedeniyle bu maddelerin asıl anket uygulamasında ölçeğe alınmaması uygun gö-rülmüştür.

Barlett küresellik test sonucu ² (36) = 113,769; p= 0,00) çıkmıştır. Barlett küresel-lik testinde anlamlılık değeri p<0,05 olduğundan ölçek için örneklemin faktör analizine uygun olduğu görülmüştür. KMO test sonucu ise, 0,628 çıkmış ve örneklem büyüklüğünün faktöriyel boyut çıkarmak için orta düzeyde yeterli olduğu anlaşılmaktadır.

Tablo 6. Duygusal İstikrarlılık Boyutunun Faktör Ağırlıkları

Faktör ağırlığı

Gergin olabilirim ,795

Endişeli biriyim ,538

Ruhsal durumu çabuk değişen biriyim ,761

Gergin durumlarda, ortamlarda sakin kalabilirim ,708

Kolayca sinirlenen biriyim ,867

Duygusal İstikrarlılık boyutunda 8 maddeden 3 maddenin faktör ağırlığının, 0,50’nin altında kalması nedeniyle bu maddelerin asıl anket uygulamasında ölçeğe alınma-ması uygun görülmüştür.

Barlett küresellik test sonucu ² (28) = 107,489; p= 0,00) çıkmıştır. Barlett küresel-lik testinde anlamlılık değeri p<0,05 olduğundan ölçek için örneklemin faktör analizine uygun olduğu görülmüştür. KMO test sonucu 0,625 çıkmış ve örneklem büyüklüğünün faktöriyel boyut çıkarmak için orta düzeyde yeterli olduğu anlaşılmaktadır.

Tablo 7. Deneyime Açıklık Boyutunun Faktör Ağırlıkları

Faktör ağırlığı

Orijinal biriyim, yeni fikirler üretirim ,805

Pek çok farklı konuda merakım vardır ,745

Zeki, derin düşünebilen biriyim ,826

Yaratıcıyım ,661

Sanatsal ve estetik şeyler benim için önemlidir ,534

Sanat, müzik ve edebiyat alanlarında kendini geliştirmiş biriyim ,630

Deneyime Açıklık boyutunda 10 maddeden 4 maddenin faktör ağırlığının, 0,50’nin altında kalması nedeniyle bu maddelerin asıl anket uygulamasında ölçeğe alınmaması uy-gun görülmüştür.

Barlett küresellik test sonucu ² (45) = 113,531; p= 0,00) çıkmıştır. Barlett küresel-lik testinde anlamlılık değeri p<0,05 olduğundan ölçek için örneklemin faktör analizine uygun olduğu görülmüştür. KMO test sonucu ise, 0,666 çıkmış ve örneklem büyüklüğünün faktöriyel boyut çıkarmak için orta düzeyde yeterli olduğu anlaşılmaktadır.

Beş temel kişilik ölçeğinin boyutlar arası korelasyon katsayıları. Beş Temel Kişilik ölçeğinin alt boyutlarının korelasyon katsayıları Tablo 8 üzerinden gösterilmiştir.

Tablo 8. Beş Temel Kişilik Ölçeğinin Boyutlar Arası Korelasyon Katsayıları

1 2 3 4 5

Dışadönüklük 1

Uyumluluk ,33 1

Sorumluluk ,39 ,57 1

Duygusal istikrarlılık -,08 -,39 -,06 1

Deneyime açıklık ,65 ,44 ,68 -,06 1

Beş Temel Kişilik ölçeğinin boyutlar arası korelasyon değerlerinin -0,06 ile 0,68 arasında değişiklik gösterdiği görülmektedir. Duygusal İstikrarlılık boyutunun diğer boyut-larla negatif korelasyona sahip olduğu anlaşılmaktadır.

İDKO ölçeğinin faktöriyel yapı analizleri. İç/Dış Kontrol Odaklılık ölçeği tek bir boyut olarak ele alınmıştır. Faktöriyel yapıyı ortaya çıkarmak için, zayıf maddeler elenmiş ve ölçüm aracından çıkarılmıştır. Faktör ağırlıkları değerlendirilmiş ve faktör ağırlığı, 0,50’ın üzerinde olan maddeler nihai ölçeğe alınmıştır. İç/Dış Kontrol Odaklılık ölçeğinde faktör yükü 0,50’ın altına olan 2, 3, 4, 5, 8, 12, 13 ve 15 numaralı maddeler ölçekten çıka-rılmıştır.

Tablo 9. İç/Dış Kontrol Odaklılık Ölçeğinin Faktöriyel Yapı Analizleri

Faktör ağırlığı

Bir iş ondan ne anladığınızdır. ,663

Para kazanmak öncelikle talih meselesidir. ,584

Eğer çaba sarf ediyorlarsa, çoğu insan işini iyi yapma yeteneğine sahiptir ,598

Terfiler genellikle şans meselesidir. ,642

Gerçekten iyi bir işe sahip olma konusunda, tanıdığınız kişilerin olması

bil-diğiniz şeylerden daha önemlidir. ,717

Terfiler iyi performans gösteren kişilere verilir ,631

İşlerinde iyi olan insanlar genellikle bunun ödülünü alırlar. ,795 Çok para kazanan ve az para kazanan insanlar arasındaki temel fark şanstır. ,717

İç/Dış Kontrol Odaklılık ölçeğinde yer alan 16 maddeden 8 maddenin faktör ağırlı-ğının 0,50’nin altında kalması nedeniyle bu maddelerin asıl anket uygulamasında ölçeğe alınmaması uygun görülmüştür. İç/Dış Kontrol Odaklılık ölçeğinin KMO değerinin 0,537 Barlett değerinin ² (25) = 277,15; p= 0,00) olduğu saptanmıştır.

Pilot analiz 40 kişilik örneklem üzerinden yapıldığından, örneklem yeterliliğinin zayıf ol-duğu anlaşılmaktadır. Barlett küresellik değeri anlamlı çıktığından, (p= 0,00) verilerin fak-tör analizi için uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

Geçerlilik analizleri. Geçerlilik analizi; yüzey, içerik ve yapısal geçerlilik olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Örneklem verisi 40 katılımcıyla sınırlı olsa da bu yönde yapılacak analizlerin asıl araştırmaya belli ölçüde veri ve bilgi sağlayacağı düşünce-siyle teşhis amaçlı güvenilirlik ve geçerlilik analizi çalışmaları yapılmıştır. İlk aşamada ölçeklerin yapısal geçerlilikleri üzerinde durulmuştur. Yapısal geçerliliği sağlıklı bir şekilde belirlemek için 40 kişilik örneklem grubu yeterli olmadığından alt boyutların her biri ayrı bir ölçek gibi değerlendirilmiş ve bu ölçekler arasındaki korelasyon değerlerine bakılmıştır.

İkinci aşamada örneklem yetersiz olsa da tüm ölçeğin faktöriyel yapıları değişik sınama yöntemleriyle belirlenerek verilerin nasıl bir faktöriyel yapı ortaya koyduğu belirlenmeye çalışılmıştır.

Güvenilirlik analizleri. Pilot araştırma aşamasında yapılacak güvenilirlik analizle-rine dayalı olarak madde düşürmek veya madde eklemek çok sağlıklı olmayabilir. Fakat bu aşamada bir ön fikir edinilmesi ve asıl araştırmaya hazırlık olması açısından güvenilir ana-lizleri asıl araştırmada olduğu gibi üç düzeyde incelenmiştir: Cronbach alfa, yarıya bölme güvenilirliği ve maddeler arası korelasyon katsayılarının ortalaması. Buradan elde edilen verilerde ciddi bir düşüklük olması halinde ölçekler yeniden inceleme ve değerlendirmeye alınması düşünülmüştür. Fakat bu nitelikte dikkati çeken bir düşüklük görülmemiştir.

Tablo 10. Güvenilirlik Analizi Sonuçları

Mad.ler N Cronbach alpha Korr. ort.

İç/dış kontrol ölçeği 8 40 ,694 ,033

Beş temel kişilik ölçeği 32 40 ,872 ,168

Dışadönüklük 7 40 ,796 ,359

Uyumluluk 7 40 ,794 ,355

Sorumluluk 7 40 ,767 ,338

Duygusal istikrarlılık 5 40 ,809 ,448

Deneyime açıklık 6 40 ,803 ,410

Ölçüm araçlarından Beş Temel Kişilik ve alt boyutlarına ilişkin güvenilirlik değerleri, 0,76 ve üzeri değerler almıştır. Bu da ölçüm aracının iyi düzeyde güvenilir olduğunu göstermek-tedir. İç/Dış Kontrol Odaklılık ölçeğinin güvenilirlik katsayısı, 0,69 ile kabul edilebilir dü-zeydedir. Pilot analizdeki örneklem sayısı düşük olduğu için bu değer dikkate alınmamıştır.

Asıl ölçümde dikkate alınacaktır.

<2

<3

<4

<5