BOTÖ’nün Geçerlik ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Bulgular ve Yorumlar

BOTÖ‘nün geçerlik çalıĢmalarına yönelik ölçeğin kapsam geçerliliği çalıĢmaları yöntem bölümünde detaylı olarak açıklanmıĢtır. Bu bölüm de yapı geçerliliğini belirlemek için yapılan açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizlerine yer verilmiĢtir.

4.3.2.1. BOTÖ’nün Açımlayıcı Faktör Analiziyle Ġlgili Bulgular

BOTÖ‘nün faktör yapısını belirlemek amacı ile veriler AFA‘ya tabi tutulmuĢtur. Öncelikle verilerin faktörleĢmeye uygun olup olmadığının belirlenmesi için KMO ve Barlett

65

Küresellik Testi sonuçları incelenmiĢtir. KMO katsayısı, veri matrisinin faktör analizi için uygun olup olmadığı ve veri yapısının faktör çıkarma için uygunluğu hakkında bilgi verir. KMO değeri 0,50 ile 0,60 arasında ise kötü; 0,60 ile 0,70 arasında ise zayıf; 0,70 ile 0,80 arasında ise orta; 0,80 ile 0,90 arasında ise iyi ve 0,90 üzerinde ise mükemmel olduğu yorumu yapılmaktadır (Leech, Barrett ve Morgan, 2005; TavĢancıl, 2010). Verilere iliĢkin KMO değeri 0,93 ve Bartlett Küresellik Testi .01 düzeyinde anlamlı bulunmuĢtur. (χ2_{=9,8073; sd=528; p=.00). Bu iki değer BOTÖ‘nün faktör analizi yapmak için veri} yapısının uygun olduğunu göstermektedir.

Verilerin faktör analizi için uygun olduğu belirlendikten sonra temel bileĢenler analizi yöntemine dayalı olarak AFA gerçekleĢtirilmiĢtir. Temel bileĢenler analizi yöntemi ile bulunan ve herhangi bir döndürme yapılmadan elde edilen ilk AFA sonuçları Tablo 4.8‘de görülmektedir.

Tablo 4.8

BOTÖ’nün Açımlayıcı Faktör Analizi

Faktörler Faktör Özdeğerleri Açıklanan Varyans (%) Toplamlı Varyans (%) 1 9,14 30,48 30,48 2 1,87 6,25 36,73 3 1,60 5,36 42,09 4 1,22 4,09 46,19

Tablo 4.8 de görüldüğü üzere temel bileĢenler analizi sonucunda elde edilen faktör özdeğerleri ve faktörler tarafından açıklanan varyans incelendiğinde, özdeğeri 1‘in üzerinde olan dört faktör elde edilmiĢtir. Özdeğeri 1‘den büyük olan bu dört faktörün toplamda varyansın % 46,19‘unu açıkladığı ve özdeğerlerin birinci faktör için 9,14; ikinci faktör için 1,87; üçüncü faktör için 1,60 ve dördüncü faktör için 1,22 olduğu görülmektedir. Faktörlerin özdeğerleri ve açıklanan varyans oranları incelendiğinde ölçek tek faktörlü olarak düĢünülebilir. Çokluk vd., (2010); a) ölçekte yer alan maddelerinin döndürme öncesindeki birinci faktör yük değerinin yüksek bulunması b) birinci faktörün açıkladığı varyansın dikkate değer olması c) birinci faktöre ait özdeğerin ikinci faktörün

66

özdeğerinden 3 katından fazla olması, ölçeğin tek boyutlu olduğunun kanıtı olarak değerlendirilebileceğini ifade etmektedir.

Faktör sayısını belirlemede diğer bir yöntem, açıklanan varyans oranına bakmaktır. Bu yaklaĢımda analize dâhil edilen değiĢkenlerle ilgili toplam varyansın 2/3‘ü kadar miktarının ilk olarak kapsadığı faktör sayısı, önemli faktör sayısı olarak değerlendirilir. Uygulamada, özellikle davranıĢ bilimlerinde ölçek geliĢtirmede sözü edilen miktara ulaĢmak güçtür (Çokluk vd., 2010). Tek faktörlü ölçeklerde açıklanan varyansın % 30 ve daha fazla olması yeterli görülebilir.

Faktör sayısına karar vermede diğer bir yöntem ise, özdeğer grafiğinin incelenmesidir. Grafikte dikey eksen özdeğer miktarlarını, yatay eksen ise faktörleri gösterir. Grafik, faktörlerin özdeğerleriyle eĢleĢtirilmesi sonucunda bulunan noktaların birleĢtirilmesiyle elde edilir. Grafikte yüksek ivmeli hızlı düĢüĢlerin yaĢandığı faktör önemli faktör sayısını verir (Çokluk vd., 2010). Ölçeğin faktör özdeğerlerine iliĢkin çizgi grafiği ġekil 4.2‘de görülmektedir. ġekil 4.2 de görüldüğü üzere birinci faktörden sonra yüksek ivmeli bir düĢüĢ olduğu görülmektedir. Ġkinci ve sonraki faktörlerde grafiğin genel gidiĢi yatay olup, önemli bir düĢüĢ eğilimi görülmemektedir. Bu nedenle çizgi grafiği ikinci ve daha sonraki faktörlerin varyansa olan katkılarının birbirine yakın olduğunu göstermektedir. Yani bu durum ölçek maddelerinin tek bir faktör altında toplandığı, diğer bir deyiĢle tek faktörlü bir yapının olabileceği Ģeklinde yorumlanabilir.

Şekil4.2: BOTÖ‘nün faktör özdeğerlerine ait çizgi grafiği

Açımlayıcı faktör analizi sonucunda tek faktörle sınırlandırılıp yapılan temel bileĢenler analizi ile elde edilen maddelerin faktör yük değerleri Tablo 4.9‘da görülmektedir.

67 Tablo 4.9

BOTÖ’nün Tek Faktörlü AFA Sonuçları

Maddeler Faktör Yük Değerleri Maddeler Faktör Yük Değerleri Maddeler Faktör Yük Değerleri S.1.3.a 0,49 S.4.3.c 0,55 S.11.3.b 0,60 S.1.3.b 0,48 S.6.3.a 0,48 S.11.3.c 0,59 S.1.3.c 0,61 S.6.3.b 0,40 S.13.3.a 0,61 S.2.3.a 0,28 S.6.3.c 0,41 S.13.3.b 0,60 S.2.3.b 0,23 S.7.3.a 0,54 S.13.3.c 0,61 S.2.3.c 0,20 S.7.3.b 0,53 S.14.3.a 0,62 S.3.3.a 0,55 S.7.3.c 0,49 S.14.3.b 0,62 S.3.3.b 0,54 S.8.3.a 0,56 S.14.3.c 0,61 S.3.3.c 0,52 S.8.3.b 0,58 S.15.3.a 0,55 S.4.3.a 0,48 S.8.3.c 0,55 S.15.3.b 0,57 S.4.3.b 0,53 S.11.3.a 0,59 S.15.3.c 0,56

Tablo 4.9 incelendiğinde soru: 2.3. ait a, b ve c maddelerinde faktör yük değerlerinin 0,30‘dan düĢük olduğu görülmektedir. Madde analizi ile bu üç maddenin çalıĢmadığı sonucunun faktör analizi ile de desteklenmekte olduğunu söyleyebiliriz. Faktör yük değeri, maddelerin faktörlerle olan iliĢkisini göstermektedir. Maddelerin yer aldıkları faktördeki yük değerlerinin yüksek olması beklenir. Alan yazında, 0,30‘dan düĢük faktör yük değerine sahip maddelerin ölçme aracından çıkarılması önerilmektedir. Bu nedenle, faktör analizinden önce 33 maddeden oluĢan ölçek, faktör yük değeri 0,30‘un altında olan bu üç maddenin ölçekten çıkartılarak tek boyutlu 30 maddelik ölçek formu elde edilmiĢtir. Elde edilen ölçeğin madde faktör yüklerinin 0,40 ile 0,62 değerleri arasında değiĢmektedir.

4.3.2.2. BOTÖ’nün Doğrulayıcı Faktör Analiziyle Ġlgili Bulgular

Açımlayıcı faktör analizi sonucu elde edilen tek faktörlü yapının geçerliğini incelemek için bu tek faktörlü yapıya iliĢkin model, doğrulayıcı faktör analizi ile test edilmiĢtir. Analiz sonucunda, ilk olarak modelde hiçbir sınırlama ya da bağlantı ekleme yapılmadan modelin uyum istatistikleri ve modifikasyon indeksleri incelenmiĢtir. Ġlk analiz sonucunda değerler [(χ2

(405)= 2594,4 p< .00; RMSEA= 0,07; RMR= 0,06; SRMR = 0,05; GFI= 0,81; AGFI= 0,78; CFI= 0,93; NFI= 0,92; NFI= 0,93] olarak ortaya çıkmıĢtır. Modelin uyum indeksleri

68

değerlendirildiğinde her ne kadar CFI, NNFI, GFI, AGFI ve IFI gibi uyum indeksleri modelin uyum gösterdiğine iĢaret etse de; χ2

/Sd oranın ―6,4>5‖ olması ayrıca RMSEA değerinin ―0,07>0,05‖ olması nedeniyle, modifikasyona gerek duyulmuĢtur. Doğrulayıcı faktör analizinin önerdiği modifikasyon indeksleri incelenerek aynı yapıyı ölçen ve hataları arasında iliĢki olduğu ileri sürülen (S.3.3. ait 2. ile 3.;S.6.3. ait 2. ile 3.; S.14.3. ait 1. ile 2.) maddeleri arasındaki hatalara iliĢkin korelasyonlar serbest bırakılmıĢtır.

Gerekli modifikasyonlar yapıldıktan sonra program tekrar çalıĢtırılarak analiz sonucunda yeni değerler [(χ2

(402)= 2005,8 p< .00; RMSEA= 0,05; RMR= 0,5; SRMR= 0,5; GFI= 0,84; AGFI= 0,81; CFI= 0,95; NFI= 0,93; NNFI= 0,94] olarak ortaya çıkmıĢtır. Yeni analiz sonucunda elde edilen χ2

= 2005,8 ve Sd= 402 değerleri ile χ2/Sd=4,98 oranının önceki sonuç ile karĢılaĢtırıldığında 5‘in altına, RMSEA‘nın ise 0,05‘in altına düĢtüğü ve böylece modelin iyi uyum gösterdiği ortaya çıkmıĢtır. Bu uyum verileriyle birlikte modelin veri uyumunun değerlendirilmesinde dikkate alınan diğer uyum indeksleri ve bu uyum indekslerinin gözlenen değerler ile kabulü için ölçütleri Tablo 4.10‘da görülmektedir.

Tablo 4.10

BOTÖ’ye İlişkin Uyum İndeksleri

Uyum

Ġndeksleri Gözlenen değer

Kabul için Ölçütler

χ2/Sd 4.98 ≤ 5= iyi uyum (Hu ve Bentler, 1999).

GFI .84 ≥ .80= orta düzeyde uyum (Hu ve Bentler, 1999). AGFI .81 ≥ .80= orta düzeyde uyum (Hu ve Bentler, 1999). CFI .95 ≥ .95= mükemmel uyum (Hu ve Bentler, 1999). RMSEA .05 ≤ .05= mükemmel uyum (Hu ve Bentler, 1999). RMR .05 ≤ .05=mükemmel uyum (Hu ve Bentler, 1999). SRMR .05 ≤ .05=mükemmel uyum (Hu ve Bentler, 1999). NFI .93 ≥ .90=iyi uyum (Hu ve Bentler, 1999).

NNFI .94 ≥ .90=iyi uyum (Hu ve Bentler, 1999).

Tablo 4.10‘da görüldüğü üzere χ2‘nin serbestlik derecesine oranının 5 olduğu görülmektedir. Bu değer, model veri uyumunun iyi derecede olduğuna iĢaret etmektedir. Ayrıca RMSEA, RMR ve SRMR indekslerinin .05 değerinin altında olduğu, yani

69

mükemmel uyum göstermektedir. Ayrıca; GFI ve AGFI orta düzeyde, NFI ve NNFI iyi düzeyde, CFI ise mükemmel düzeyde uyum göstermektedir. Bu indeksler dikkate alındığında BOTÖ‘nün tek faktörlü yapısının güçlü bir biçimde doğrulandığı söylenebilir. GerçekleĢtirilen veri analizi sonucunda ortaya çıkan modele iliĢkin standardize edilmiĢ çözümleme değerlerinin diyagram gösterimi ġekil 4.3‘de yer almaktadır.

Şekil 4.3:BOTÖ‘nün modele iliĢkin standardize edilmiĢ çözümleme değerlerin diyagram

70